Diagnostyka laboratoryjna
Badania laboratoryjne są istotnym, integralnym elementem wszystkich dziedzin medycyny.
Wyniki wykorzystywane są w badaniach przesiewowych, przy potwierdzeniu rozpoznania choroby oraz w czasie monitorowania leczenia, a także w badaniach naukowych oraz próbach klinicznych podczas wprowadzania nowych leków
Diagnostyka ogólna- RTG< EKG< USG< próby czynnościowe
Diagnostyka laboratoryjna- badania immunologiczne, histopatologiczne, mikrobiologiczne, hematologiczne, biochemiczne i inne
Aby zinterpretować wynik badania laboratoryjnego, należy:
Porównać go z zakresem wartości referencyjnych
Ocenić jego wiarygodność
Obowiązkiem laboratorium jest poinformować odbiorcę wyniku o zakresie wartości referencyjnych obowiązujących w danym laboratorium
Wartości referencyjne
Wartości referencyjne stanowią układ odniesienia dla pojedynczego wyniku laboratoryjnego.
W celu określenia wartości referencyjnych należy wykonać wiele pomiarów interesującej nas cechy dla wytypowanej populacji referencyjnej.
Otrzymany zbiór wartości należy opracować statystycznie ustalając wartość średnią, wielkość rozrzutu wokół średniej oraz kształt otrzymanego rozrzutu
Rozkład symetryczny Gaussa
Wartości referencyjne podawane są jako wartość średnia (x)= podwójne odchylenie standardowe (os) i obejmują 95% badanej populacji
Rozkład niesymetryczny
Wartości referencyjne są to wyniki znajdujące się w granicach między 2,5 a 97,5 percentyla w zbiorze wyników uzyskanych dla populacji osób zdrowych.
W tym przypadku wartości referencyjne podawane są jako zakres obejmujący dolną i górną granicę ich wartości oraz wartość modalna (wartość najczęściej się pojawiająca)
Wpływ czynników biologicznych na wartości referencyjne
Płeć pacjenta
Wiek pacjenta
Dieta
Czas pobrania próbki- wpływ zmienności biologicznej na sekrecję hormonów- rytm dobowy, posiłek
Wysiłek fizyczny
Przyjmowane leki np..witC wpływa na oznaczenie cukru w moczu, środki cieniujące stosowane w radiologii przez długi czas zniekształcają wyniki w badaniach czynności tarczycy
Enzymatyczne i białkowe markery patologii narządowych
Enzymologia kliniczna jest praktycznym wykorzystaniem nauki o enzymach do diagnozowania stanów chorobowych pacjentów.
Polega na pomiarze aktywności lub określeniu poziomu białka enzymu w płynach ustrojowych- surowica osocza, płyny śródtkankowe, mocz
Każda tkanka posiada swój specyficzny profil enzymatyczny
Wykrycie zmiany poziomu enzymu w stanie chorobowym pozwala wnioskować o lokalizacji i rodzaju zmian patologicznych zachodzących w organizmie
Nazewnictwo enzymów
Białka posiadające właściwości katalizatorów biologicznych tj. substancji przyspieszających reakcje chemiczne
np.. dehydrogenaza mleczanowa- symbol LD,LDH;
Aminotransferaza asparaginowa, transaminaza asparaginowa- symbol AST, AspAT
Aminotransferaza alaninowa, transferaza alaninowa- symbol ALT, ALAT
Kinaza kreatynowa- symbol CK
Γ -glutamylotransferaza, γ - glutamylo transpeptydaza- symbol GGT, GGTP
Pochodzenie enzymów osocza
Naturalnym miejscem występowania i działania większości enzymów są komórki.
Niektóre wydzielane są do przestrzeni pozakomórkowej, gdzie katalizują odpowiednie reakcje chemiczne
Określane są mianem enzymów sekrecyjnych i należą do nich np.. Trombina i białko C, które biorą udział w procesie krzepnięcia krwi.
Istnieje grupa enzymów określana mianem enzymów wydalniczych, które syntetyzowane są przez komórki narządów wydzielniczych, a następnie są wydzielane do światła przewodu pokarmowego, śliny oraz innych płynów ustrojowych
Lipaza
Amylaza
Trypsyna
W normalnych warunkach w każdej komórce z mniejszym lub większym nasileniem przebiegają również procesy endo-(wchłanianie substancji z zewnątrz do wnętrza komórki) i egzocytozy (proces uwalniania metabolitów powstających wewnątrz komórki), które niezbędne są do zapewnienia komórce odpowiedniego do danych warunków składu białek błony plazmatycznej
Pochodzenie enzymów osocza cd
Uwolnione do osocza białka enzymatyczne eliminowane są z krwioobiegu poprzez wychwyt i metabolizm w narządach miąższowych lub są wydalane z moczem
Poziom białek enzymatycznych w osoczu jest zatem wypadkową szybkości ich uwalniania oraz eliminacji.
Warunkiem niezbędnym, aby doszło do istotnego wypływu enzymów z komórki jest naruszenie integralności błony plazmatycznej
Przerwanie błony plazmatycznej może być wynikiem zmian patologicznych prowadzących do obniżenia komórkowych zasobów ATP (anoksja, ischemia) lub następstwem bezpośredniego działania wirusów czy toksycznych związków organicznych i nieorganicznych /alkohol, rozpuszczalniki organiczne, ołów/
Zależność między rodzajem i rozległością uszkodzenia tkanki, a poziomem uwalnianych enzymów najlepiej widać w zawale serca, w którym niedotlenienie i martwica kardiomiocytów przekłada się na pojawienie się w osoczu aktywności enzymatycznych o specyficznym profilu.
Poziom danego enzymu w osoczu zdrowego człowieka jakkolwiek jest cechą indywidualną to mieści się w przedziale wartości spotykanych u ludzi zdrowych
Wielkość zakresu wartości ref. dla niektórych enzymów zależy od stanu fizjologicznego, wieku oraz płci- np..fosfotaza alkaliczna
Zmiany aktywności niektórych enzymów w surowicy
Fosfotaza alkaliczna- dokładna funkcja w warunkach in vivo nie jest znana, przypuszcza się, że uczestniczy w transporcie lipidów w jelicie oraz w procesie kalcyfikacji kości(zwapnienia). K-55-170 U/L
M-70-175 U/L
Przyczyny wzrostu:
Fizjologiczne ciąża ostatni trymestr, rozwój osobniczy, posiłek
Patologiczne- demineralizacja kości, krzywica, zastój żółci, marskość wątroby, nowotwory kości, gojenie się złamań, zapalenie szpiku, wewnątrzwątrobowe zmiany rozrostowe, żółtaczka, zapalenie jelit
Fosfotaza kwaśna (ACP); głównym źródłem ACP jest gruczoł krokowy, ale również w erytrocytach, płytkach krwi, szpiku, kościach, śledzionie, nerkach, wątrobie i jelitach. Wartość ref. 4,8-13,5 U/L
Zmiany poziomu ACP w osoczu obserwuje się w chor. kości, szpiczaku, u mężczyzn z rakiem stercza
aminotransferazy
Alaninowa (ALAT,ALT)- występuje w cytoplaźmie- 5-40 U/l . najwyższa aktywność występuje w wątrobie, niższa w mięśniach szkieletowych, m. sercowym i nerkach; materiał biologiczny- surowica krwi (skrzep), sucha probówka.
Ważne aby krew nie wykazywała śladów hemolizy
Asparaginowa (AspAT, AST ) w mitochondrium-5-40 U/l .
Najwyższa aktywność występuje w mięśniu sercowym, szkieletowych, nerkach i erytrocytach
Ze względu na powszechność występowania, wzrost aktywności AST w surowicy obserwuje się praktycznie przy uszkodzeniu komórek każdego narządu
Kinaza kreatyninowa
Białko enzymatyczne CK –kobiety- 40-285 U/l, mężczyźni- 55-370 U/l
Występuje w postaci trzech izoenzymów(MM, MB, BB)
Największa aktywność CK występuje w mięśniach szkieletowych, mózgu, i sercu
W mięśniach szkieletowych- MM
mózgu- BB
W sercu /kardiomiocytach/- MB
Wzrost aktywności CK
2850-9250 U/l
- Zawał m. sercowego
Zapalenie wielomięśniowe
Rozpad m. prążkowanych
Dystrofia mięśniowa
Wzrost aktywności CK-MB
Zawał serca-wzrost 4- 8godz. po zawale, szczyt po 12-24 godz., w trzeciej dobie aktywność wraca do wartości referencyjnych
Niedotlenienie mięśnia sercowego
Dystrofia mięśniowa Duchnne‘ a
Morfologia krwi obwodowej
Najczęściej wykonywany profil badań laboratoryjnych
Obejmuje oznaczenie:
liczby krwinek białych,
czerwonych,
płytek krwi,
wartości hematokrytu
stężenia hemoglobiny
Często tym analizom towarzyszą wskaźniki czerwonokrwinkowe, określające morfologię erytrocytów:
MCV-średnia objętość krwinki czerwonej
MCH- średnia zawartość hemoglobiny w krwince
MCHC- średnie stężenie hemoglobiny w krwince
Wartości referencyjne dla dorosłych:
WBC 4.0-10.0 x 109/l
RBC 3,7- 5,4 x 1012/l
Hb 12- 18g/dl
Ht 37- 47%
MCV 81-99 fl
MCH 27- 31 pq
MCHC 33-37 g/dl
PLT 140 440 x 109/l
Erytrocyty RBC- podstawowy składnik morfotyczny krwi obwodowej, odpowiada za transport tlenu i dwutlenku węgla
Wzrost RBC-
Nadkrwistość spowodowana niedotlenieniem tkanek (wrodzone i nabyte wady serca, serce płucne, rozedma płuc, przebywanie na znacznych wysokościach
Czerwienica prawdziwa
odwodnienie
Erytrocyty RBC-
Spadek:
Niedokrwistość
...
chromka8