Projekt zalesienia nieużytku powstałego pod wpływem zabagnienia.
1. Podanie przyczyny powstania nieużytku oraz wyodrębnienie charakterystycznych fragmentów gruntu trudnego do zalesienia.
Nieużytki i zabagnione tereny leśne występują najczęściej w bezodpływowych kotlinach lub rozległych, płaskich obniżeniach terenu, a często również dolinach rzek, w formie dzikich śródleśnych łąk, halizn lub przepadłych upraw.
Powodem nadmiernego zawilgocenia tych gruntów może być:
1) znaczny dopływ wody z zewnątrz, przy braku możliwości odpływu;
2) zbyt słabe nachylenie powierzchni, nie sprzyjające szybkiemu odpływowi grawitacyjnemu nadmiaru wody;
3) mała zdolność przesiąkania lub występowanie w podłożu warstw nieprzepuszczalnych;
4) wylewy rzek przepływających przez dany teren lub „podtapianie” przez stawy i sztuczne zbiorniki wodne.
Zawilgocenie może mieć charakter pierwotny lub – na terenach poprzednio już meliorowanych – wtórny, w skutek zaniedbania konserwacji rowów i innych urządzeń melioracyjnych oraz zahamowania odpływu nadmiaru wód. Czasami proces zabagniania gleby występuje dość nagle na zrębach zupełnych lub gruntach, na których drzewostany zostały ziszczone przez wiatr, pożar lub gradacje owadów. Podniesienie się poziomu wód gruntowych na tych terenach wiąże się nie tylko z brakiem odpływu, ale również zmniejszeniem transpiracji wskutek zniszczenia drzewostanu.
2. Charakterystyka warunków siedliskowych jako czynnika ograniczającego
Najważniejszym czynnikiem ograniczającym lub uniemożliwiającym zalesienie i normalny wzrost upraw na tych terenach jest stałe lub okresowe nadmierne uwilgotnienie.
Woda gruntowa na tych powierzchniach osiąga najwyższy poziom wczesną wiosną, podczas wiosennych roztopów, kiedy to występuje często w formie mniejszych lub większych zalewisk powierzchni gleby. W tych warunkach klasyczny sposób przygotowania gleby w bruzdy nie zdaje egzaminu, gdyż stagnująca w bruzdach woda uniemożliwia sadzenie bądź sadzonki wymakają i giną.
Ze względu na stałe lub okresowe nadmierne uwilgotnienie gleb bagiennych na ogół niekorzystnie układają się ich właściwości fizyczne, a w szczególności powietrzne. Brak wolnego tlenu w zabagnionej glebie często powoduje zjawisko wytworzenia korzeni tuż pod jej powierzchnią. Charakterystyczną cechą jest również silne zakwaszenie tych gleb. Zasobność w składniki pokarmowe układa się również w zależności od rodzaju gleby. Na kwaśnych glebach piaszczystych (bór bagienny) występuje zwykle znaczny niedobór fosforu, a często również azotu. Cechą bardzo niekorzystna jest obfitość toksycznie oddziałującego glinu.
Oprócz nadmiernego uwilgotnienia i niekorzystnych warunków glebowych bardzo istotnym czynnikiem dla udatności jest naturalna pokrywa roślinna gleby. Dzięki sprzyjającym wielu gatunkom chwastów warunkom wilgotnościowym i glebowym roślinność chwastowa wykazuje na tych siedliskach wyjątkowo bujny wzrost i ekspansywność.
Spośród czynników mikroklimatycznych zjawiskiem niekorzystnym są szkody mrozowe, wynikające z powstawania zmrozowisk w zabagnionych zaklęśnięciach terenu, oraz tzw. wysadzanie sadzonek. Polega ono na zmianach objętościowych i pionowych ruchach nasyconej wodą organicznej warstwy gleby pod wpływem zamarzania i rozmarzania. Wskutek zamarzania wody wierzchnia warstw gleby rozszerza się i unosi wraz z sadzonkami, a po rozmarznięciu osiada, przy czym część słabo ukorzenionych sadzonek nie wraca juz do poprzedniego położenia i ginie w skutek obnażenia z gleby systemów korzeniowych
3. Zabiegi biologiczno – techniczne przy przysposabianiu terenu do zalesienia.
Na zabagnionych gruntach dąży się do uregulowania stosunków wodnych przez wykonanie melioracji. Odwodnienie powinno zapewnić obniżenie nadmiernego zawilgocenia gleby w celu polepszenia warunków wzrostu drzew oraz utrzymania równowagi bilansu wodnego zalesionego terenu, tj. takiego stanu, przy którym opad i dopływ wody z gruntów sąsiednich wraz z podsiąkaniem wody gruntowej w pełni zrównoważą parowanie i transpirację upraw i drzewostanów.
W praktyce melioracyjnej stosuje się zasadę odprowadzania tylko niezbędnego minimum wody z lasu. Ponadto dąży się do zapewnienia możliwości piętrzenia wody w rowach podczas posuchy lub w okresach wzmożonego zapotrzebowania na wodę przez drzewostany. W tym celu uregulowane cieki i rowy odwadniające powinny być zaopatrzone, zależnie od wielkości przekroju i właściwości terenu, w jazy, śluzy lub zastawki, które umożliwią zatrzymanie i spiętrzenie wody do nawodnień w okresie suszy.
Ze względu na szkodliwe następstwa nadmiernego obniżenia poziomu wód, melioracje powinny być przeprowadzane bardzo ostrożnie. Niecelowe, a nawet szkodliwe jest odwadnianie i zalesianie niewielkich śródleśnych bagienek, które spełniają ważną rolę retencyjną i biocenotyczną. Szczególnie ostrożnie powinny być wykonywane melioracje na torfowiskach, które są bardzo wrażliwe na przesuszenie.
W wyniku umiarkowanego odwadniania nieużytków i gruntów zabagnionych na ogół na większości powierzchni zmeliorowanych występuje wczesną wiosną jeszcze przejściowe nadmierne uwilgotnienie, wymagające specjalnych sposobów uprawy gleby pod zalesienie. Tym bardziej niezbędne jest ich stosowanie na gruntach nieodwodnionych.
W ścisłym związku z warunkami fizycznymi, a przede wszystkim z nadmiernym uwilgotnieniem, brakiem areacji i dużym zakwaszeniem, również warunki żyznościowe w glebach bagiennych zarówno mineralnych, jak i organicznych, kształtują się niekorzystnie.
Gleby bagienne, mineralne i torfowe, wykazują u nas znaczny niedobór fosforu oraz znikomą ilość potasu. Wskazane jest, zatem stosowanie na tych terenach dostępnych obecnie na rynku nawozów.
4. Zakładanie uprawy
a) przygotowanie gleby
Z uwagi na duże zróżnicowanie warunków siedliskowych na gruntach zabagnionych niemożliwe jest wytypowanie jednego, uniwersalnego sposobu uprawy gleby pod zalesianie.
Przysposobienie terenu do zalesienia wiąże się z uregulowaniem stosunków wodnych oraz odpowiednim przygotowaniem miejsc sadzenia tzn. ich wywyższeniem z powodu stagnującej wiosną na powierzchni wody.
W celu wywyższenia terenu możemy wykonać:
- rabaty – stosuje się na bagnach bezodpływowych, położonych w kotlinach, o stałym nadmiarze wody.
- kopce (kopczyki) – stosuje się na gruntach silnie zabagnionych, gdzie z powodu grząskości podłoża zapniaczenia lub innych przeszkód nie można mechanicznie przygotować gleby.
- rabatowałki – znajdują powszechne zastosowanie na gruntach o średnim zabagnieniu.
- bruzdy wywyższone – stosowane są tylko w wypadkach okresowego nadmiaru wilgoci.
b) skład gatunkowy i więźba
Dobór gatunków na bagiennych glebach nie nastarcza zazwyczaj trudności, gdyż ustala się go zgodnie z określonym typem siedliskowym. Na przeważającej powierzchni siedlisk borowych gat. głównym jest sosna z domieszką brzozy omszonej (Bb) oraz świerka, brzozy brodawkowatej, osiki dębu i olszy czarnej (Bw). W miarę polepszania się warunków siedliskowych (BMw) w składzie gatunkowym zwiększa się udział gat. liściastych, które uzyskują supremację w Lw, Lł, Ol i OlJ
c) forma zmieszania
Formę zmieszania dopasowuje się do składu gatunkowego.
5. Warunki udatności zalesień nieużytków.
2
rotheden