Produkcja w warunkach kontrolowanych- rodzaje i znaczenie w leśnictwie.
Warunki kontrolowane- pod tym pojęciem w szkółkarstwie leśnym rozumie się przede wszystkim metody produkcji sadzonek w środowisku w pewnym stopniu zmienionym przez człowieka. Jest to środowisko zmienione poprzez zastosowanie specjalnie przygotowanych substratów (podłoży, odpowiednio dobranych do jednego lub grupy gatunków) lub poprzez zastosowanie osłon z folii, czy szkła.
W wielu krajach sadzonki produkowane w warunkach kontrolowanych stanowią znaczną część produkcji szkółkarskiej (USA, Kanada, Skandynawia). Według danych z 1990 roku w Polsce wyprodukowano 1,5 mld sadzonek, w tym w warunkach kontrolowanych- 3%.Z danych na rok 1995 udział w produkcji sadzonek wyprodukowanych w warunkach kontrolowanych z zakrytym systemem korzeniowym wyniósł 4,3% (Fonder, Berft, 1995; Prace IBL 1995). Na udział w ogólnej produkcji wpłynęły dwie duże kontenerowe szkółki w Kostrzycy i Nędzy.
Metody produkcji w warunkach kontrolowanych bardzo często są w pełni lub po części zautomatyzowane, zapewniają stabilne warunki świetlne, cieplne i wilgotnościowe, a także pokarmowe. Możliwość wpływania na warunki wzrostu sadzonek pozwala na intensyfikację produkcji- przyspieszenie wzrostu, zwiększenie wydajności siewów.
W warunkach kontrolowanych prowadzi się produkcję sadzonek:
- z odkrytym
- i z zakrytym systemem korzeniowym,
zarówno o pochodzeniu generatywnym i wegetatywnym.
Produkcja sadzonek może odbywać się na odkrytej przestrzeni, a także pod sztucznymi osłonami. Wśród tych dwóch grup produkcji wyróżnić można szereg metod:
Produkcja siewek na podlożach na odkrytej powierzchni:
- Produkcja na grzędach uformowanych z podłoży
- Metoda Dünemanna
- Metoda Neubachera
Produkcja sadzonek pod sztucznymi osłonami
- z folii
- niskie osłony
- namioty
- ze szkła
- inspekty
- szklarnie
- uprawy hydroponiczne
Pojęcie warunki kontrolowane odnosi się zatem do środowiska, w jakim w młodości rozwijają się młode drzewka. W sztucznie stworzonym środowisku można wyprodukować materiał lepszy, silniejszy, zdrowszy, ale także inny, o cechach dla przyszłego rozwoju młodego pokolenia nie pozytywnych (zachwiany stosunek części nadziemnej do podziemnej, zniekształcenia korzeni, itp.). Istotną rolę w produkcji sadzonek określonego gatunku w takim środowisku mają:
- podłoże
- wybór odpowiedniej metody produkcji
- stworzenie odpowiednich warunków rozwoju
Aby spełnić powyższe wymagania, niezbędne jest wykonanie szeregu badań określających stopień przydatności wybranej metody, a także duży nakład środków finansowych na zakup technologii. W 1991 roku rozpoczęto w GDLP prace mające na celu wyłonienie sprawdzonej za granicą, a przydatnej dla leśnictwa polskiego metody produkcji. Wybór padł na realizowany w skali gospodarczej i z dobrymi wynikami- głównie w krajach skandynawskich i w Kanadzie- sposób produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych(namioty foliowe z regulowana temperaturą i wilgotnością, zaopatrzone w system automatycznego nawożenia i deszczowania), w pojemnikach zblokowanych w kasety (kontenery). System ten dalece niezawodny i wydajny (przy zastosowanie kontenerów Hiko wydajność sadzenia na 1 pracownika wynosi 2500 sadz./ 8godz., zaś dla sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym 750 szt./ 8godz.) zastosowano w dwóch polskich szkółkach- w Kostrzycy i Nędzy.
Ze względu na wystąpienie w ostatnich latach wielu zjawisk klęskowych i konieczność odnowienia lasu na dużych wylesionych powierzchniach, na których panują skrajnie trudne warunki (Sudety Zachodnie, Rudy Raciborskie) spowodowała wzrosło zapotrzebowanie na wysokiej jakości materiał odnowieniowy.
Nad przydatnością różnego typu pojemników na sadzonki produkowane w warunkach kontrolowanych badania prowadzi m.in. Sudecka Stacja Doświadczalna IBL w Szklarskiej Porębie.
Znaczenie produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych
Stworzenie lepszych warunków rozwoju sadzonek;
Wyprodukowanie dobrej jakości, silnego i zdrowego materiału sadzeniowego;
Intensyfikacja produkcji szkółkarskiej;
W wielu przypadkach lepszy bilans ekonomiczny;
Zachowanie w szkółce prawidłowego układu ekologicznego, o minimalnie zachwianym obiegu materii i niewielkim ubytku substancji odżywczych
Korzystniejsze warunki utrzymania wysokiego mikrotrofizmu sadzonek;
Ułatwione zabezpieczanie sadzonek przed chorobami grzybowymi, owadami i chwastami;
Zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu dla właśnie produkowanych gatunków;
Zastosowanie sadzonek produkowanych w warunkach kontrolowanych.
Metody produkcji sadzonek w środowisku kontrolowanym, ze względów ekonomicznych dotychczas w Polsce stosowane na niewielką skalę (dane sprzed kilku lat podane na początku), przede wszystkim na obszarach poklęskowych- Sudety Zachodnie. Rudy Raciborskie.
Literatura
1. Sobczak R. (1992): Szkółkarstwo leśne
2. Mateja L. Gorzelak A. (1994): Sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym. Wyd. Świat
3. Mateja L. (1993):Produkcja sadzonek z odkrytym i zakrytym systemem korzeniowym w środowisku kontrolowanym. Wyd. Świat
4. Banach J. (1999): Zastosowanie metod produkcji materiału szkółkarskiego z zakrytym systemem korzeniowym w warunkach górskich. Sylwan nr 1
5. Mateja L. (1995): Produkcja sadzonek gatunków liściastych w pojemnikach. Prace IBL, seria B, nr 25, s. 197- 210
6. Bellon St. (1996): Ekologiczne uwarunkowania produkcji szkółkarskiej w leśnictwie. Las Polski, nr 13- 14, s. 10- 11
7. Gorzelak A. (1992): Stan i kierunki rozwoju szkółkarstwa leśnego w Polsce. Las Polski nr 5, S.12-13
8. Mikułowski M. (1998) ... Sylwan nr 7,
rotheden