Przygotowanie maści
Duże znaczenie w przygotowaniu maści ma podłoże maściowe. Każde podłoże posiada liczbę wodną (LW), która odpowiada ilości wody w gramach, jaką trwale wiąże 100 g podłoża w temp. 20 oC. Oznacza to, że 1 cz. lanoliny o liczbie wodnej około 200 powinna związać 2 cz. wody, w praktyce jednak nie możemy wprowadzić aż tak dużej ilości wody do podłoża. Podłoża o małej liczbie wodnej (np. wazelinę, której LW to około 7) można mieszać z podłożami o większej LW lub dodawać emulgatorów, które podnoszą zdolność wiązania wody (cholesterol, lanolina)
W aptece do przygotowywania maści używa się najczęściej moździerza i pistla, w przemyśle mieszalniki, kotły lub inne urządzenia. Na proces sporządzania maści składają się następujące etapy: przygotowywanie podłoża, przygotowywanie substancji leczniczej, wprowadzenie substancji leczniczej do podłoża, homogenizacja maści i jej pakowanie
Maści w aptece sporządza się używając moździerzy porcelanowych z odpowiednio dobranymi pistlami. Maści emulsyjne typu o/w lub hydrożele sporządza się w zlewkach lub pojemnikach szklanych.
Maści sporządza sie na ciepło lub zimno. Na ciepło wykonuje się topiąc podłoże w parownicy metalowej lub porcelanowej na łaźni wodnej lub na czaszy grzejnej w temp. 60-80 C. Jeżeli składniki różnią się znacznie temp topnienia , to w celu uniknięcia przegrzania w pierwszej kolejności topi sie składniki trudniej topliwe, a następnie te o niższej temp. Topnienia na końcu dodaje sie składniki ciekłe. Gdy różnica temperatur nie przekracza 30C i składniki są trwałe wówczas w podwyższonej temp można ogrzewać wszystkie jednocześnie. Jeżeli w stopionym podłożu znajdują się zanieczyszczenia mechaniczne należy przecedzić je przez podwójną warstwę gazy. Stopione podłoże miesza sie az do ostudzenia, rozpuszcza sie w nim sub leczniczą (maści roztwory) albo wemulgowuje wodę (maści emulsje). Gwałtowne ochłodzenie lub chłodzenie bez mieszania powoduje wytworzenie niejednolitej struktury. Dlatego ważne jest aby mieszać maść lub podłoże do ostudzenia usuwając wielokrotnie maść kliszą ze ścian moździerza i pistla. W ten sposób na ciepło można wykonać maści zawierające składniki lipofilowe i makrogole.
Niektóre maści zawierające składniki lipidowe można tez sporządzać na zimno przez wymieszanie składników podłoża lipofilowego o półstałej lub ciekłej konsystencji. Łaczenie fazy wodnej z lipidową w maściach emulsyjnych może następować na ciepło lub na zimno, co uwarunkowane jest składem maści. Hydrożele otrzymuje sie na ciepło lub na zimno.
Substancje leczniczą można rozpuścić w stopionym podłożu (maści roztwory) lub w jednej z faz lipidowej lub hydrofilowej, kremu (maści emulsje) Można również zawiesić w podłożu (maści zawiesiny) . Substancje należy przed wprowadzeniem do podłoża bardzo miałko sproszkować i ewentualni przesiać. Maści do oczu na rany i oparzenia a także maści z antybiotykami powinny być jałowe. Składniki lipidowe wyjaławia sie w aptece w sterylizatorze powietrznym w temp 160 C przez 1h a w warunkach przemysłowych stosuje sie również sączenie wyjaławiające . Fazę wodną maści wyjaławia sie w autoklawie lub przez sączenie
Maści roztwory - maści, w których substancja lecznicza rozpuszcza się w podłożu. W maściach tego typu substancja lecznicza może być rozpuszczona w podłożu hydrofobowym lub hydrofilowym. Lek musi tworzyć z podłożem roztwór nienasycony, tak, żeby nie wytrącał się osad podczas przechowywania maści w niższej temperaturze. W przypadku hydrofobowych maści roztworów, substancję leczniczą rozpuszcza się w stopionym podłożu, natomiast maści hydrofilowe sporządza się przez rozpuszczenie leku w wodzie, a następnie łączy z pozostałymi składnikami podłoża.
Do maści roztworów zaliczamy:
Maść z salicylanem metylu, kamforową, majerankową, tranową, cholesterolową
Maści zawiesiny - maści zawierające substancje stałe, nierozpuszczalne w żadnym składniku podłoża. Układy takie są zawsze co najmniej dwufazowe (jeśli podłoże jest jednolite stanowi jedną fazę, a substancja zawieszona - drugą). Możliwe jest również zawieszenie substancji stałej w podłożu emulsyjnym i wtedy tworzy się układ wielofazowy.( np. krem z hydrokortyzonem)
Jeśli substancja stała stanowi więcej niż 40% masy maści, to taką maść nazywamy pastą. Produkcja maści zawiesin polega na ucieraniu bardzo miałko sproszkowanej (wielkość cząstek nie powinna przekraczać 90μm) substancji czynnej z podłożem.
Maści typu zawiesin przygotowuje się dwuetapowo
W pierwszym etapie uciera się substancje leczniczą z podłożem lub składnikiem płynnym w podłożu w stosunku 1:1. Otrzymuje się w ten sposób maści koncentrat do której w drugim etapie dodaje się porcjami pozostałe podłoże. W celu lepszego roztarcia można substancje leczniczą ucierać z gliceryną (do hydrożeli), z polisorbatem lub parafiną ciekłą (do podłoży węglowodorowych). Jeżeli konieczna jest mikronizacja, uciera się przez 20 minut z parafiną ciekłą (w maściach zawierających składniki lipidowe) lub wytrąca się z roztworu etanolowego podczas ucierania.
Korzystne, choć nie konieczne, jest homogenizowanie otrzymanego preparatu. Jeszcze mniejsze, zmikronizowane, cząstki substancji leczniczej można uzyskać przez wytrącenie jej w postaci osadu, bezpośrednio przed zmieszaniem z podłożem. Maść otrzymana w ten sposób nazywa się maścią precypitacyjną (strąceni ową)np Maść rtęciowa biała. Maści zawiesiny są najczęściej sporządzanymi maściami.
Przykładami maści zawiesin są:
Maść z tlenkiem cynku, siarkowa, pięciornikowa złożona
maść z zasadowym galusanem bizmutu – maść wielofazowa
Maści emulsje (kremy) - maści w których skład wchodzi kilka substancji nie mieszających się ze sobą, połączonych w emulsję stabilizowaną emulgatorem. Emulsja jest najczęściej tworzona przez składniki podłoża, a substancja lecznicza jest rozpuszczana w fazie wodnej lub olejowej. W lecznictwie używa się zarówno emulsji typu olej/woda jak i woda/olej. Najstabilniejsze emulsje otrzymuje się łącząc składniki na ciepło i energicznie mieszając. Faza wodna w kremach powinna zawierać konserwanty. Ponadto w kremach hydrofilowych wskazany jest dodatek substancji zapobiegających wysychaniu np. glicerolu
Przykładami maści emulsji w/o są
Maść z kwasem bornym
Maść z chlorowodorkiem efedryny
Postać maści emulsji mają też na ogół kremy pielęgnacyjne
Kremy hydrofobowe - emulsje typu woda/olej
Kremy hydrofilowe - emulsje typu olej/woda
Żele hydrofilowe
Maści hydrofilowe na podłożu makrogolowym składają się zazwyczaj z mieszaniny makrogoli. Podłoże sporządza się przez stopienie makrogoli i mieszanie do zastygnięcia. Substancje rozpuszczające się w makrogolach łączy się najczęściej ze stopionym podłożem. Podstawową grupę żeli hydrofilowych stanowią hydrożele. W zależności od rozpuszczalności substancji leczniczej w rozpuszczalnikach tworzących hydrożel ( woda, etanol, glicerol) tworzone są układy typu zawiesiny lub roztworu. Hydrożel typu zawiesina sporządzamy jak zawiesiny, hydrożele typu roztworu sporządza się rozpuszczając substancje leczniczą w fazie wodnej użytej do tworzenia hydrożelu lub częściej mieszając roztwór sub.lecz. Z przygotowanym podłożem hydrożelowym. hydrożele sporządza się przez rozproszenie (aerosil, bentonit) lub rozproszenie i rozpuszczenie (koloidy hydrofilowe) substancji żelującej na zimno lub na gorąco w fazie wodnej często z dodatkiem glikolu propylenowego glicerolu lub makrogolu. Hydrożele w warunkach aptecznych otrzymuje sie w zlewkach lub podobnych naczyniach. Powinny zawierać środki konserwujące i substancje zapobiegające wysychaniu np. żel bentonitowy z siarką, żel z ichtiolem na podłożu metylocelulozy, żel antyseptyczny
TECHNOLOGIA MACI Z NIEKTÓRYMI SUB. LECZNICZYMI
Maści z antybiotykami
Antybiotyki należą do substancji nietrwałych. Dla większości wskazane są podłoża bezwodne np. absorpcyjne, rzadziej węglowodorowe lub niekiedy makrogolowe. Mają stosunkowo małą dostępność farmaceutyczną. Dla antybiotyków trwałych w wodzie można zastosować podłoża typu kremu w/o lub o/w. Maści wykonywane w aptece są przydatne do stosowania od 2 do 4 tygodni, dlatego można wykonać maści na podłożu uwodnionym nawet dla antybiotyków stosunkowo nietrwałych w środowisku wodnym. Należy zastosować odpowiednie bufory stabilizujące ich odczyn. Antybiotyki wprowadza sie do maści w postaci zmikronizowanej (maści zawiesiny) lub rozpuszczonej w fazie wodnej kremu. Maści z antybiotykami należy wykonywać w warunkach aseptycznych, korzystając z jałowych podłoży. Wymagają analizy pod kątem tworzenia niezgodności z innymi sub. Przechowuje sie je w chłodnym miejscu w opakowaniach chroniących od światła.
Maści z antyb., stosuje sie w zakażeniach bakteryjnych skóry, oczu na rany, oparzenia
siarczan neomycyny- neomycyna stosowana jest w stężeniu 0.5-1 % najczęściej w postaci maści absorpcyjnej. Można je wykonać na podłożu zawier., parafinę ciekłą, lanolinę bezwodną i wazelinę białą. Występuje w połączeniu z kortykosteroidami w postaci maści lub kremu. Maści z neomycyną nie mogą zawierać anionowego emulgatora, laurysiarczanu sodowego, z którym antybiotyk wykazuje niezgodności, ponieważ neomycyna jest związkiem kationowym i może powodować złamanie emulsji uzyskanych przy użyciu anionowo czynnych em,ulgatorów
np. maść z neomycyną i betametazonem
siarczan gentamycyny – jest stabilny w środowisku wodnym. Występuje w stężeniu 0.1-0.3% stosowany w postaci maści i kremu. Maści do oczu może być wykonana jako masc typu zawiesiny na podłożu absorpcyjnym. W kremach s.gentamycyny jest rozpuszczony w fazie wodnej. Można używać gentamycyny z roztworu do wstrzykiwań
chloramfenikol- stosowany w stężeniu 0.5- 2% w postaci maści lub kremu. Maści dermatologiczne zawierające wodę mogą być wykonywane w postaci kremu hydrofobowego na maści cholesterolowej lub eucerynie. Można go wprowadzić do podłoża w postaci rozpuszczonej w glikolu propylenowym. np. unguentum chloramphenicoli
SUBSTANCJE POMOCNICZE ZWIĘKSZAJĄCE TRWAŁOSĆ MAŚCI
– środki konserwujące - ich dodatek wymagany jest w maściach zawierających wodę, ponieważ w środowisku wodnym dochodzi do rozwoju mikroorganizmów (kremy, hydrożele)
np. mrówkowy kwas, bronopol, fenoksyetanol, sorbowy kwas i jego sole, estry kwasu p-hydroksybenzoesowego
– przeciwutleniacze- są to substancje hamujące rozkład substancji wrażliwych na utlenianie. Do kremów należy najczęściej dodać dwóch przeciwutleniaczy – jednego rozpuszczalnego w gazie wodnej , drugiego rozpuszczalnego w fazie tłuszczowej
np. galusany alkilowe, fosforany, BHA, BHT, tokoferole, siarczany sodu
Maści ochronne: powinny mieć odpowiednią konsystencję umożliwiającą łatwe rozsmarowywanie i dobrą przyczepność do skróy. Powinny pozostawać na skórze 5-8h, powinny łatwo ulegać zmywaniu, nie mogą drażnić skóry, a składniki nie powinny ulegać wchłanianiu do skóry
np.: maść sylikonowa, krem ochronny cynkowo-stearynowy, maść hydrofilowa
kremy:kremy kosmetyczne, kremy promieniochronne
Wchłanianie substancji czynnej
Na szybkość przenikania przez skórę mają wpływ następujące czynniki:
-Właściwości substancji leczniczej (masa cząsteczkowa, lipofilność, ładunek)
-właściwościami postaci leku i podłoża
-sposobem aplikacji
stanem skóry
Najłatwiej i najszybciej przenikają przez skórę małe cząsteczki lipofilne. Cząsteczki obdarzone ładunkiem elektrycznym (np. jony) penetrują skórę w bardzo niewielkim stopniu.
Wpływ podłoża na szybkość i stopień wchłaniania leku jest uzależniony od właściwości samej substancji leczniczej. Z reguły lepszą dostępność mają maści na podłożach lipofilnych, jednak nie ma prostej korelacji między rodzajem podłoża, a stopniem i szybkością uwalniania leku. Na przykład substancje lipofilne często lepiej wchłaniają się z podłoży hydrofilnych.
Stan skóry i wiek pacjenta
Przepuszczalność ludzkiej skóry jest różna w różnym wieku. Zasadniczo im młodsza osoba, tym bardziej przepuszczalna jest skóra. Fakt ten, gdy nie jest uwzględniany przy podawaniu leków na skórę, może być przyczyną zagrożenia zdrowia, a nawet życia pacjenta w wyniku przedawkowania leków. Należy więc być bardzo ostrożnym w podawaniu leków przezskórnych dzieciom, a szczególnie niemowlętom. Niebezpieczne może być nawet użycie alkoholu do odkażenia np. miejsca wstrzyknięcia szczepionki, gdyż część etanolu może zostać wchłonięta do krwi dziecka. Również choroby dermatologiczne mogą zmieniać przepuszczalność skóry.
Zwiększone wchłanianie leku zapewnia opatrunek okluzyjny nieprzepuszczający pary wodnej, dzięki czemu warstwa rogowa skóry jest silnie nawilżona. Zalecane podczas leczenia steroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub w leczeniu blizn
Obecność promotorów wchłaniania i innych substancji pomocniczych
Niektóre substancje dodane do maści powodują zwiększanie wchłaniania leku. Substancje te nazywa się promotorami wchłaniania. Funkcję taką mogą pełnić np.: etanol, kwas olejowy, glikol propylenowy, terpeny, mocznik i inne. Ich działanie polega na modyfikowaniu organizacji warstwy lipidowej naskórka, dzięki czemu
ułatwiona jest dyfuzja substancji leczniczej. Zmiany wprowadzane przez promotory wchłaniania są odwracalne.
Innym rodzajem substancji zwiększającej wchłanianie są olejki eteryczne, których działanie polega na drażnieniu skóry. Drażnienie powoduje przekrwienie w miejscu podania, dzięki któremu substancja lecznicza może być efektywniej wchłaniana.
Metody badania maści
Maści powinny charakteryzować się odpowiednio miękką konsystencją, umożliwiającą wyciskanie z tuby, rozsmarowywanie na skórze i jednocześnie dobre przyleganie do skóry. Parametry ułatwiające charakteryzację konsystencji to między innymi: spoistość, rozsmarowywalność, przyczepność do skóry, gęstość i lepkość. Najprostszym testem, badającym konsystencje maści jest test wyciskania z tuby. Polega on na określeniu ilości maści, wydostającej się z tuby pod wpływem znanego, znormalizowanego obciążenia. Rozsmarowywalność maści bada się mierząc powierzchnię, jaką zajmie maść, pod naciskiem odważnika o znormalizowanej masie.
Czystość mikrobiologiczna [edytuj]
Wymagania czystości mikrobiologicznej maści są różne, w zależności od miejsca, w jakim maść ma być stosowana.
Maści do oczu oraz maści stosowane na otwarte rany muszą być jałowe[1]. Sporządza się je najczęściej z jałowych składników, w warunkach aseptycznych.
maści stosowane na skórę i błony śluzowe powinny zawierać: nie więcej niż 100 bakterii i 100 grzybów w 1 gramie lub mililitrze leku; nie więcej niż 10 bakterii z rodziny Enterobacteriaceae i innych pałeczek Gram-ujemnych. Maści nie mogą zawierać drobnoustrojów z gatunków: Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus i gatunków z rodzaju Clostridium.
Badania dostępności farmaceutycznej maści polegają na ocenie zdolności dyfuzji substancji leczniczej z podłoża, do wody lub odpowiedniego roztworu (płynu akceptorowego), przez membran
mPIETRUH