Językowy obraz umierania w Biblii.pdf

KRYSTYNA HEREJ-SZYMAŃSKA

Polska Akademia Nauk w Krakowie

JĘZYKOWY OBRAZ UMIERANIA W BIBLII

Celem artykułu jest przedstawienie i przeanalizowanie pod względem semantycznym

kontekstów czasownika umierać w Biblii. Jako podstawę wzięłam III wydanie Biblii

Tysiąclecia (BT), która jest używana w liturgii Kościoła katolickiego.

Czasownik umrzeć użyty jest w Biblii Tysiąclecia 400 razy. Połowa z tych przypadków

jest prostym stwierdzeniem faktu, że ktoś umarł. W pozostałych kontekstach fakt odejścia

człowieka uzupełniony jest dodatkowymi informacjami. W 36 przypadkach jest to informacja

o miejscu , w którym śmierć nastąpiła. W jednej trzeciej tych przypadków wiadomość o

śmierci poprzedza informacja o tym, gdzie ktoś został posłany, przyprowadzony, udał się,

wszedł, zatrzymał się, po czym następuje stwierdzenie, że tam umarł. To tam kryje w sobie

nazwy krajów i miejscowości:

Odprowadzono go do Jerozolimy i tam umarł. Sdz 1,7.

Lud zatrzymał się w Kadesz; tam też umarła i tam została pochowana Miriam. Lb 20,1.

Pójdziesz do Babilonii, tam umrzesz i zostaniesz pochowany. Jr 20,6.

Izraelici udali się do Mosery. Tam umarł Aaron. Pwt 10,6.

Każę go przyprowadzić do Babilonu, do kraju Chaldejczyków, ale nie będzie go mógł oglądać i tam umrze.

Ez 12,13

oraz gór:

wstąpił kapłan Aaron na górę Hor i umarł tam... Lb 33,38.

przyprowadź ich na górę Hor... Aaron zaś będzie przyłączony [do przodków]. Tam on umrze. Lb 20,26.

Umrzesz tam na górze [Nebo], na którą wejdziesz. Pwt 32,50.

Kryje również miasto:

Jeżeli powiemy: chodźmy do miasta – a w mieście panuje głód – to tam umrzemy. 2 Krl 7,4

i dom:

Nie odsyłaj mnie do domu Jonatana, kanclerza, bym tam nie umarł. Jr 37,20; 38,26,

a także obcą ziemię:

Rzucę ciebie [Jechoniasza] i twoją matkę, która cię porodziła, do obcej ziemi, w której się nie urodziliście –

i tam umrzecie. Jr 22, 26.

W jednym przypadku tam jest uzupełnieniem określenia miejsca:

Gdzie ty umrzesz, tam ja umrę. Rt 1, 17.

W czterech przypadkach w takiej samej funkcji występuje zaimek gdzie :

A on uciekał dalej do Megiddo, gzie umarł. 2 Krl 9, 27.

Joachaza zaś pojmał [Neko] i zaprowadził do Egiptu, gdzie umarł. 2 Krl 23, 34.

[Jozjasza] zawieźli do Jerozolimy, gdzie umarł. 2 Krn 35, 24.

A każdy, kto przybywał na to miejsce, gdzie padł i umarł Asahel, zatrzymywał się. 2 Sm 2, 23.

Dwukrotnie śmierć nastąpiła w określonej miejscowości:

Er i Onan umarli w Kanaanie. Rdz 46, 12, Lb 26, 19.

[jeden z potomków królewskich] u niego w Babilonie umrze. Ez 17, 16.

Pozostało jeszcze 13 miejsc, w których ktoś umarł, bądź miał umrzeć, i są to na ogół

pojedyncze przypadki śmierci: Izraelici, którzy wyszli z Egiptu, umarli na pustyni (Wj 14, 12,

Lb 26, 65; 27, 3, Joz 5, 4), Aaron umarł na górze Hor (Lb 33, 39) , bądź na szczycie góry (Lb

20,28), Uzza – przy Arce Bożej (2 Sm 6,7). Barzillaj prosi króla:

Pozwól słudze swojemu powrócić. Umrę w swoim mieście obok grobu mojego ojca i matki. (2 Sm 19, 38).

W Księdze Hioba 24, 12 biedni umierają w mieście . W 1 Krl 14, 11 marny jest los tych, którzy

umierają w mieście lub w polu :

Kto z należących do Jeroboama umrze w mieście, tego będą żarły psy, a tego, kto umrze w polu, będą żarły

powietrzne ptaki, gdyż tak rzekł Pan. 1 Krl 14,11.

Mojżesz rzekł do ludu izraelskiego:

Ja bowiem umrę w tej ziemi , nie przejdę Jordanu. Pwt 4, 22,

a Amos do Amazjasza:

Ty umrzesz na ziemi nieczystej. Am 7, 17.

Bóg przemówił do Jeremiasza na temat Joachaza, króla judzkiego, tymi słowami:

Nie wróci już do niego, lecz umrze w miejscu, do którego go zaprowadzono . Jr 22, 12.

Jeniec z Księgi Izajasza 51, 14 miał umrzeć w podziemnym lochu . W Izraelu było specjalne

prawo odnoszące się do człowieka, który umarł w namiocie (Lb 19, 14). Natomiast do władcy

Tyru Bóg przemówił tymi słowy:

Zepchnę cię do dołu, i umrzesz śmiercią nagłą w sercu mórz . Ez 28, 8.

Tylko siedem kontekstów czasownika umrzeć określa, kiedy ktoś umarł czy też umrze.

Trzy z nich stanowią dokładną informację o czasie i okolicznościach śmierci. W pierwszym

siedmiu mężów Sary z Księgi Tobiasza umarło

tej nocy, kiedy zbliżali się do niej . Tb 7,11 .

W drugim Hiob skarży się:

Dlaczego nie umarłem po wyjściu z łona ,

nie wyszedłem z wnętrzności, by skonać? Hi 3, 11.

W trzecim prorok Achiasz mówi do żony Jeroboama:

Ty zaś ruszaj i idź do swego domu! Kiedy twe nogi wejdą do miasta , dziecko umrze. 1 Krl 14, 12.

W jednym kontekście po takiej informacji następuje stwierdzenie, że wtedy nastąpiła śmierć,

mianowicie w Drugiej Księdze Smuela Bóg zsyła na Izraela zarazę od rana do określonego

czasu.

Umarło wtedy z narodu od Dan do Beer-Szeby siedemdziesiąt tysięcy ludzi. 2 Sm 24, 15.

Dwukrotnie śmierć ma nastąpić w bliskim czasie, mianowicie w tym roku i niebawem .

Jeremiasz słowami Boga mówi do proroka Chananiasza:

Umrzesz w tym roku, bo głosiłeś bunt przeciw Panu. Jr 28, 17.

A garncarz lepiący bożki pogańskie umrze niebawem :

Ale on się nie troszczy o to, że niebawem umrze,

ani o to, że życie ma krótkie. Mdr 15, 9.

Raz występuje pytanie o czas śmierci, która nastąpiła; Piłat pyta setnika,

jak dawno umarł [Jezus]. Mk 15, 44.

Z określeniem czasu śmierci wiąże się również wyrażenie umrzeć przed kimś , użyte raz

tylko Nadab i Abihu umarli przed swoim ojcem. 1 Krn 24, 2.

Dużą grupę – w około 60 miejscach – stanowią konteksty informujące o tym, z jakiego

powodu ktoś umarł . W jednej trzeciej powodem czyjejś śmierci jest uszkodzenie czyjegoś

ciała, czyli zabicie. Najczęściej jest nim pobicie, uderzenie:

Gdyby pochwycił ktoś złodzieja w czasie włamywania się i pobił go tak, iżby umarł, nie będzie winien

krwi. Wj 22,1.

...tam może uciekać każdy, kto zabił drugiego nieumyślnie. Jeżeli kogoś jednak tak pobił przedmiotem

żelaznym, iż tamten umarł, jest zabójcą, a jako taki musi zostać zabity. Lb 35, 16.

Gdyby kogoś jakimś przedmiotem drewnianym tak pobił, iż ów umarł, a można było tym narzędziem

śmierć zadać, jest zabójcą i jako taki musi umrzeć. Lb 35, 18.

Jeśli kto tak uderzy kogoś, że uderzony umrze, winien sam być śmiercią ukarany. Wj 21, 12.

...uderzył go śmiertelnie, tak iż tamten umarł. Pwt 19, 11.

...jeden z nich uderzył swojego brata tak, iż tamten umarł. 2 Sm 14, 6.

Mając już pod ciosami umrzeć, [Eleazar] westchnął i powiedział: „Panu, który ma świętą wiedzę, jest jawne

to, że mogłem uniknąć śmierci. Jako biczowany ponoszę wprawdzie boleść na ciele, dusza jednak cierpi to z

radością, gdyż Jego się boję”. 2 Mch 6, 30.

Dwukrotnie śmierć została spowodowana przez zrzucony kamień:

...lub też nie widząc spuścił na niego kamień, który może zabić, tak iż tamten rzeczywiście umarł. Lb 35,

23.

...która zrzuciła na niego kamień młyński, tak iż umarł w Febes. 2 Sm 11, 21. 22.

Pięciokrotnie natomiast zmarły został wcześniej ukamienowany, czyli obrzucony kamieniami:

...cały Izrael obrzucił go kamieniami, tak iż umarł. 1 Krl 12, 18.

Izraelici ukamienowali go, tak iż umarł. 2 Krn 10, 18.

...kamienować ją (go, ich) będą mężowie tego miasta, aż umrze. Pwt 22, 21; 22, 24.

Powodem śmierci bywało także przebicie mieczem:

Przebił go więc giermek mieczem, tak iż umarł. Sdz 9, 54.

Wezwał więc Dawid jednego z młodzieńców i dał mu rozkaz: „Podejdź i przebij go!” Ten zadał mu cios

taki, że umarł. 2 Sm 1, 15.

...który zadał tamtemu cios, tak że umarł. 1 Krl 2, 25. 46.

Mógł nim być również gwałt:

Żonę moją tak gwałcili, że umarła. Sdz 20, 5.

W jednym przypadku sposób uśmiercenia jest dość niezwykły:

Chazael wziął nakrycie, zamoczył w wodzie i rozciągnął na jego twarzy, tak iż on umarł. 2 Krl 8, 15.

Również w jednym przypadku śmierć została spowodowana porażeniem i to zesłanym przez

Boga:

Po upływie około dni dziesięciu Pan poraził Nababa tak, że umarł. 1 Sm 25, 38.

Czasem rodzaj morderstwa podany jest bardziej ogólnie:

...rzucił się na niego w zbrodniczym zamiarze, tak iż tamten umarł. Lb 35, 20.

Zabiorą go stamtąd i oddadzą w ręce mściciela krwi, by umarł. Pwt 19, 12.

Jeżeli zaś nas zabiją, to umrzemy. 2 Krl 7, 4.

Powodem śmierci może być również osoba , niezależnie od rodzaju śmierci:

...umarł z powodu tej kobiety. Rdz 20, 30.

...gdyż przez niego umarł ich brat Asahel. 2 Sm 3, 30.

...przez nią też wszyscy umarli. Syr 25, 24.

...który ją poślubił – umarł. Pwt 24, 3 ( tu osoba jest pośrednim powodem śmierci).

Mogą nim być także grzechy, przewinienia, nieprawości :

... [występny] umrze z powodu swej przewiny. Ez 33, 8.

...ale umrze z powodu nieprawości, których się dopuszczał i grzechu, który popełnił. Ez 18, 24.

...to bezbożny ów umrze z powodu swego grzechu. Ez 3, 18.

...to umarł z powodu grzechów, które popełnił. Ez 18, 28.

Umiera się z głodu:

Rzekł Ezaw: skoro niemal umieram z głodu... Rdz 25, 32.

Przecież umrze z głodu w tym miejscu... Jr 38, 9.

...ten, co jest blisko polegnie od miecza, a ten, co pozostanie i będzie oblężony, umrze z głodu. Ez 6, 12,

a także z pragnienia :

a oto teraz albo przyjdzie mi umrzeć z pragnienia, albo wpaść w ręce nieobrzezanych. Sdz 15, 18.

O śmierci z przejedzenia mowa jest w BT co prawda tylko jeden raz, ale za to Syrach

twierdzi, że

Z przejedzenia wielu umarło. Syr 37, 31.

Określony rodzaj ludzi umiera nawet z braku rozsądku , mianowicie

głupcy umierają z nierozsądku. Prz 10, 21.

Śmierć może nastąpić także z czyjejś ręki :

Umrzesz śmiercią nieobrzezanych z ręki cudzoziemców. Ez 28, 10

- mówi Bóg do władcy Tyru.

Wojny towarzyszyły człowiekowi nieustannie, nic więc dziwnego, że umierano również

od miecza . W Księdze Jeremiasza taka śmierć występuje czterokrotnie: 21, 9; 34, 4; 38, 2 i

42, 17. W Księdze Amosa Amos miał oświadczyć, iż

Od miecza umrze Jeroboam. Am 7, 11.

W Księdze Ezechiela dwukrotnie występuje śmierć od zarazy :

Ten, co jest daleko, umrze od zarazy. Ez 6, 12.

...którzy przebywają [...] w pieczarach, mają umrzeć od zarazy. Ez 33, 27.

Przyczynę śmierci określają również wyrażenia mówiące o umieraniu za coś . Przeważnie

umiera się za grzechy . W sześciu wypadkach na siedem są to swoje własne grzechy:

Każdy umiera za swój własny grzech (swoje własne grzechy). Lb 27, 3; Pwt 24, 16; Joz 22, 20; 2 Krl14, 6;

2 Krn 25, 4; Jr 31, 30.

Tylko Chrystus umarł za grzechy cudze:

Chrystus bowiem również raz jeden umarł za grzechy, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, ... 1 P 3, 18.

Umiera się również za popełnione zbrodnie:

Jeśli odstąpi sprawiedliwy od sprawiedliwości swojej i popełniać będzie zbrodnie, to ma za to umrzeć. Ez

31, 18

- mówi Bóg ustami Ezechiela.

W powyższych przykładach śmierć była KARĄ za coś. Jednakże to samo wyrażenie

oznacza również, że śmierć jest skutkiem obrony czegoś lub kogoś, jest OFIARĄ. W Drugiej

Księdze Machabejskiej siedmiu braci męczenników pozwoliło zadać sobie okrutną śmierć, a

nie zgodzili się na złamanie prawa Bożego. Pierwszy z nich umierając powiedział do

oprawcy:

Ty zbrodniarzu, odbierasz nam to obecne życie. Król świata jednak nas, którzy umieramy za Jego prawa,

wskrzesi i ożywi do życia wiecznego. 2 Mch 7, 9.

Za kogoś umarł w Biblii tylko Jezus. Mówi o tym osiem kontekstów, pochodzących z

Nowego Testamentu:

[Kajfasz]... wypowiedział proroctwo, że Jezus ma umrzeć za naród.J 11, 51.

Chrystus bowiem umarł za nas, jako za grzeszników, ... Rz 5, 6.

Bóg zaś okazuje nam swoją miłość [właśnie] przez to, że Chrystus umarł za nas. Rz 5, 8.

...nie narażaj na zgubę tego, za którego umarł Chrystus. Rz 14, 15.

I tak to właśnie „wiedza” twoja sprowadza zgubę na słabego brata, za którego umarł Chrystus. 1 Kor 8, 11.

Albowiem miłość Chrystusa przynagla nas, że skoro jeden umarł za wszystkich, to wszyscy pomarli. 2 Kor

5, 14.

A właśnie za wszystkich umarł Chrystus po to, aby ci, co żyją, już nie żyli dla siebie, lecz dla tego, który za

nich umarł. 2 Kor 5, 15.

Ponieważ nie przeznaczył nas Bóg [na to, abyśmy zasłużyli] na gniew, ale na osiągnięcie zbawienia przez

Pana naszego, Jezusa Chrystusa, który za nas umarł, abyśmy – żywi czy umarli – razem z Nim żyli. 1 Tes 5, 10.

W jednym wypadku mowa jest o człowieku w ogóle, ale w kontekście mówienia o Jezusie:

Wy nic nie rozumiecie i nie bierzecie tego pod rozwagę, że lepiej jest dla was, aby jeden człowiek umarł za

lud, niżby miał zginąć cały naród. Rz 11, 50.

Raz tylko w kontekście śmierci za kogoś mówi się o kimś ogólnie:

A (nawet) za człowieka sprawiedliwego podejmuje się ktoś umrzeć tylko z największą trudnością. Rz 5, 7.

Z powyższym wiąże się wyrażenie umrzeć zamiast , które jednak użyte jest tylko w

teoretycznym rozważaniu, mianowicie król Dawid po śmierci syna Absaloma rozpacza tymi

słowami:

Synu mój, Absalomie! Absalomie, synu mój, synu mój! Obym ja umarł zamiast ciebie! 2 Sm 19, 1.

Za kogoś umiera się zawsze w jakimś celu; Jezus umarł za nas po to, abyśmy mieli życie

wieczne. Jeżeli ten cel nie zostaje osiągnięty, umiera się na darmo . W liście do Galatów

Paweł pisze w trybie warunkowym:

Jeżeli zaś usprawiedliwienie dokonuje się przez Prawo, to Chrystus umarł na darmo. Ga 2, 21.

Przyczyną śmierci może być widok ognia boskiego. Mojżesz prosił Boga na Horebie:

Niech więcej nie słucham głosu Pana, Boga mojego, i niech już nie widzę tego wielkiego ognia, abym nie

umarł. Pwt 18, 16.

Może nią być również wyrok Boga:

Umarł więc król według wyroku Pańskiego, który Eliasz oznajmił. 2 Krl 1, 17,

a także Jego postanowienie:

Tam, w krainie Moabu, według postanowienia Pana, umarł Mojżesz, sługa Pański. Pwt 34, 5.

Umrzesz śmiercią nieobrzezanych z ręki cudzoziemców, ponieważ Ja to postanowiłem” – Ez 28, 16

(mówi Bóg ustami Ezechiela do władcy Tyru).

Raz jeden Bóg ustami proroka jawi się jako sprawca śmierci:

Efraim powalony na ziemię,

wyschły jego korzenie –

nie przynoszą już więcej owocu;

a nawet, gdy urodzą, ja sprawię,

że umrze drogi owoc ich łona. Oz 9, 16.

W kilku przypadkach śmierć jest określona jako skutek pewnych działań czy też

okoliczności. W Księdze Jeremiasza mówi Bóg ustami proroka:

I uderzę mieszkańców tego miasta, ludzi i zwierzęta; umrą na skutek wielkiej zarazy . Jr 21, 6.

W Pierwszej Księdze Kronik

Saul umarł na skutek własnego przewinienia , które popełnił wobec Pana. 1 Krn 10, 13.

W trzech wypadkach informacja o tym, że ktoś umarł, poprzedzona jest opisem tego, co

zrobił, a czego skutkiem była śmierć:

Na wzmiankę o Arce Bożej Heli upadł z krzesła do tyłu, na krawędź bramy, złamał sobie kark i umarł . 1

Sm 4, 18.

Gdy giermek zobaczył, że Saul umarł, sam też rzucił się na swój miecz i umarł razem z nim. 1 Sm 31, 5.

Wydawszy zarządzenia odnoszące się do swego domu, [Achitofel] powiesił się i umarł . 2 Sm 17, 23.

Cztery razy użyte jest w Biblii wyrażenie umrzeć śmiercią i zawsze jest to śmierć

określona:

... ci ludzie umrą śmiercią naturalną ... Lb 16, 29.

Zepchnę cię do dołu i umrzesz śmiercią nagłą w sercu mórz. Ez 28, 8.

Niech umrę śmiercią sprawiedliwych ! (wykrzykuje Balaam). Lb 23, 10.

Umrzesz śmiercią nieobrzezanych (mówi Bóg do władcy Tyru). Ez 28, 10.

Osiem kontekstów określa osiem „sposobów” umierania, czyli okoliczności

towarzyszących umieraniu. Przy omawianiu nazireatu wspomina się o umieraniu nagle :

Gdyby jednak ktoś nagle przy nim umarł i sprowadził [przez to] nieczystość na jego poświęconą głowę, to

on ostrzyże ją w dniu oczyszczenia, ostrzyże ja dnia siódmego. Lb 6, 9.

Królowi judzkiemu Sedecjaszowi przepowiada Jeremiasz, iż umrze spokojnie :

Nie umrzesz od miecza. Umrzesz spokojnie, i podobnie jak palono wonności dla twoich przodków,

dawniejszych królów, którzy byli przed tobą, tak będą palić i dla ciebie. Jr 34, 5.

Podobnie, bo w pokoju , umarł Tobiasz:

Umarł on w pokoju mając sto dwanaście lat. Tb 14, 2.

Razis – członek starszyzny jerozolimskiej – osaczony przez żołnierzy Nikanora, zadaje sobie

śmierć mieczem, aby umrzeć w szlachetny sposób :

Wolał bowiem w szlachetny sposób umrzeć, aniżeli złoczyńcom wpaść w ręce i być przedmiotem zniewag

wymierzonych przeciwko jego szlachetnemu pochodzeniu. 2 Mch 14, 42.

Hiob, rozważając sprawy życia i śmierci stwierdza, iż jeden umiera szczęśliwy , a inny w

goryczy serca :

Jeden umiera szczęśliwy,

ze wszech miar bezpieczny, beztroski.

Naczynia ma pełne mleka,

szpik jego kości jest świeży. Hi 21, 23-24.

A drugi umiera w goryczy duszy,

i szczęścia nigdy nie zaznał. Hi 21, 25.

Jak widać jednak z cytatów, zarówno szczęśliwość, jak i gorycz nie wynikają z faktu

umierania, ale z przeżytego życia.

Kiedy na Izraelczyków ukrywających się na pustyni napadli żołnierze królewscy w

szabat, nie podjęli oni walki – woleli umrzeć z czystym sumieniem :

Mówili oni: „Umrzyjmy wszyscy z czystym sumieniem! Niebo i ziemia są naszymi świadkami, że wy

niesprawiedliwie nas mordujecie”. 1 Mch 2, 37.

Tobiasz po bardzo bogobojnym życiu umarł otoczony czcią :

I umarł otoczony czcią w sto siedemnastym roku życia. Tb 14, 14.

A król Dawid, płacząc po śmierci dowódcy wojsk, Abnera, podstępnie zamordowanego

ciosem w podbrzusze, ułożył pieśń zaczynającą się od słów:

Czemuż to umarł Abner, tak jak ginie nikczemnik ? 2 Sm 3, 33.

Również osiem kontekstów określa wiek zmarłego . Dwie osoby zmarły w wieku lat ... :

I umarł Noe w wieku lat dziewięciuset pięćdziesięciu. Rdz 9, 29.

Jozue, syn Nuna, sługa Pana, umarł w wieku lat stu dziesięciu. Sdz 2, 8,

jedna – mając ... lat :

Metuszelach umarł mając ogółem dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć lat. Rdz 5, 27.

Również dwie osoby zmarły w (jakiejś) starości :

Gedeon, syn Joasza, umarł w szczęśliwej starości. Sdz 8, 32,

natomiast Dawid

Umarł w późnej starości, syty dni, bogactwa i chwały. 1 Krn 29, 28.

Ze starością także związana jest śmierć Hioba:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: