4. O SYSTEMIE NAUCZANIA
Każdy system nauczania zawdzięcza charakterystyczne cechy swojej struktury i funkcjonowania temu, że wytwarza i odtwarza wstępne warunki instytucjonalizacji działania pedagogicznego. Są one niezbędne do pełnienia 2 funkcji:
- wdrażania wiedzy
- reprodukcji kulturowej (odtwarzanie arbitralności kulturowej) i reprodukcji społecznej (odtwarzanie stosunków między grupami lub klasami).
Na Zachodzie pierwsze zinstytucjonalizowane systemy nauczania powstały w okresie istnienia średniowiecznych uniwersytetów, gdyż wcześniej nie istniała prawnie usankcjonowana kontrola rezultatów nauki (dyplom).
Aby zaistniały warunki instytucjonalizacji i powstał system nauczania, potrzebny jest pewien system warunków społecznych, takich jak koncentracja miejska, postęp podziału pracy, kształtowanie rynku dóbr symbolicznych.
Warunkami instytucjonalizacji systemu nauczania są:
- specjalizacja nauczycieli (np. powstanie szkół kształcących nauczycieli, etatów urzędników państwowych dla nauczycieli, systemu pensji)
- ciągłość nauczania
- homogenizacja nauczania na rozległym terytorium (jednolite kształcenie nauczycieli, jednolite środki).
Umożliwiają one odtwarzanie w sposób ciągły i przy najmniejszych możliwych kosztach jak najbardziej jednolitego i trwałego habitusu u możliwie największej liczby odbiorców. Dzieje się tak dlatego, że nauczyciele stają się trwałą korporacją wymienialnych specjalistów, która przejawia skłonności do zawężania swojej praktyki do granic wytyczonych przez instytucję, a nie do rozporządzania nią. Instytucja może zwolnić nauczyciela, jeśli wykracza on poza te granice, dlatego woli on głosić treści wytworzone przez autorytety, niż własne.
Nauczyciele korzystają z jednolitych środków dydaktycznych, które mają na celu nie tylko ułatwianie nauczania, ale także są środkami kontroli. Nauczane treści są poddawane ujednoliceniu i systematyzowane. Kultura szkolna ulega rutynie, niezależnie od tego, czy przekazywany habitus jest konserwatywny, czy nowatorski. Ciągłe powtarzanie i odtwarzanie treści ma na celu zaprogramowanie umysłów uczniów, którzy następnie sami będą odtwarzać to samo wykształcenie u kolejnych pokoleń, itd.
Nauczyciele przyczyniają się do autonomii instytucji, odtwarzając wykształcenie, którego są wytworem (wzorując się na własnych nauczycielach). Wynika to z ich interesów (chęć obrony własnej wartości na rynku).
System nauczania ma więc skłonność do samoodtwarzania.
Zjawisko kulturowego opóźnienia kultury szkolnej – ponieważ system nauczania ma skłonność do samoodtwarzania, z opóźnieniem odtwarza zmiany, które następują w arbitralności kulturowej.
System nauczania za pomocą własnych środków tworzy instytucjonalne warunki braku wiedzy nt. przemocy symbolicznej, jaką stosuje. Dzięki temu jego autorytet nie jest podważany, jak działo się np. w przypadku sofistów. Prawda ta wychodzi na jaw w sytuacji kryzysu instytucji.
Środki, którymi dysponuje system nauczania, służą dodatkowo grupom lub klasom, których arbitralność kulturową on odtwarza. Istnieje jednak złudzenie, że przemoc symboliczna wywierana przez system nauczania nie ma związku z układami sił między grupami lub klasami. Podstawą tego złudzenia jest autorytet systemu.
Autorytet pedagogiczny nauczycieli wydaje się pochodzić tylko od nich samych, ale to system nauczania przekazuje swój autorytet nauczycielom, co powoduje, że nie muszą oni stale zdobywać i potwierdzać autorytetu. Szkoła jest w tym pod względem struktury i funkcji podobna do Kościoła (Durkheim: „Nauczyciel, podobnie jak kapłan, ma uznany autorytet, ponieważ jest wyrazicielem osoby moralnej, która go przerasta”).
Przekazywanie autorytetu nauczycielom przez system nauczania wywołuje złudzenie niezależności od warunków instytucjonalnych i społecznych (tzw. paradoks charyzmy profesorskiej). Zarówno nauczyciel, jak i uczeń mogą nic nie wiedzieć o układach sił, które tworzą formację społeczną.
Xxjusta04Xx