Schopenhauer---Metafizyka_zycia_i_smierci.pdf

METAFIZYKA ś YCIA I Ś MIERCI

Artur Schopenhauer

PRZYCZYNEK DO NAUKI O NIEZNISZCZALNO Ś CI

NASZEJ PRAWDZIWIEJ ISTOTY PRZEZ Ś MIER Ć

Choć temat ten omówiłem juŜ w sposób spójny i szczegółowy w swym głównym dziele, sądzę jednak, iŜ

"skromne pokłosie rozproszonych rozwaŜań w tym zakresie nie będzie dla niejednego czytelnika bez wartości.

Trzeba tylko przeczytać Selin ę Jcana Paula, aby Stwierdzić, jak nader wybitny umysł zmaga się z

narzucającymi mu się absurdalnościami pewnego fałszywego pojęcia, z którego nie chce zrezygnować, gdyŜ się

doń przywiązywał, wciąŜ, jednak nękają go przy tym niedorzeczności, których nie moŜe strawić. Jest to pojęcie

dalszego indywidualnego istnienia naszej całej osobowej świadomości po śmierci. Właśnie owe zmagania się i

walki Jcana Paula dowodzą, Ŝe tego rodzaju pojęcia - zestawione z prawdy i fałszu - nie są, jak się twierdzi,

zbawczymi błędami, lecz są raczej czymś zdecydowanie szkodliwym. Nie tylko bowiem uniemoŜliwia się -

przez fałszywe przeciwieństwo duszy i ciała, jak i podniesienie całej osobowości do rangi rzeczy w sobie, która

ma wiecznie istnieć - prawdziwe, 3olcgającc na opozycji między zjawiskiem a rzeczą w sobie poznanie

niezniszczalności naszej właściwej istoty ja - nietkniętej przez czas, przyczynowość i zmianę, lecz nadto owo

fałszywe pojęcie nie da się nawet utrzymać jako namiastka prawdy; rozum bowiem buntuje się wciąŜ od nowa

przeciw tkwiącemu w tym absurdowi, ale wraz z nim musi się takŜe wyrzec wtopionej weń amaigamicznie

prawdy, Ta bowiem moŜe na dalszą metę istnieć tylko w swej czystości: przyprawiona błędami, staje się

uczestnikiem ich wątłości, lak jak granit kruszeje wraz ze zwietrzeniem skalenia, choć kwarc i łyszczyk nie

ulegają takiemu zwietrzeniu. Złe więc rzecz się ma z surogatami prawdy.

Jeśli w codziennych kontaktach zostaniemy zagadnięci przez jednego z wielu ludzi, którzy wszystko

chcieliby wiedzieć, niczego jednak nie chcą się uczyć, o dalsze istnienie po śmierci, najstosowniejszą, a takŜe

najwłaściwszą na razie odpowiedzią będzie stwierdzenie: „Po swej śmierci będziesz tym, czym byłeś przed

swym urodzeniem". Odpowiedź la implikuje bowiem przewrotność roszczenia, by ten rodzaj istnienia, który ma

początek, trwał bez końca; nadto zaś zawiera aluzje, Ŝe moŜe być dwojaka egzystencja i - odpowiednio -

dwojaka nicość. Zarazem jednak moŜna by odpowiedzieć: „Czymkolwiek będziesz po swej śmierci - choćby to

była nicość - stanic się dla ciebie równie naturalne i stosowne, jak naturalny i stosowny jest teraz dla ciebie

jednostkowy byt organiczny; a więc musiałbyś się co najwyŜej lękać chwili przejścia. Ba, poniewaŜ dojrzałe

rozwaŜanie sprawy owocuje przekonaniem, iŜ nad takie istnienie, jak nasze, naleŜałoby przekładać całkowity

niebyt, to myśl o usianiu naszej egzystencji, lub o czasie, gdy nas juŜ nie będzie, moŜe nas - rozsądnie biorąc -

równie mało smucić, jak myśl, Ŝe nigdy dotąd nie istnieliśmy. Skoro zaś empiryczne "istnienie jest w istocie

osobowe, to i kresu osobowości nie moŜna uwaŜać za jakąś stratę".

„ Temu natomiast, kto - na obiektywnej i empirycznej drodze - podąŜałby za pozornie zasadnym wątkiem

materialistycznym, i - ogarnięty trwogą z powodu całkowitej .zagłady przez zaglądającą mu w oczy śmierć -

zwróciłby 'się do nas, przynieślibyśmy być moŜe najprościej i w zgodzie z jego emiprycznym poglądem

ukojenie, wykazując mu dobitnie róŜnicę między materią a biorącą ją przejściowo w posiadanie metafizyczną

niezmiennie siłą, np. w ptasim jaju, którego lak jednorodna, bezkształtna płynność, skoro tylko przyłączy się

odpowiednia temperatura, przybiera tak skomplikowaną i ściśle określoną postać rodzaju i gatunku danego

ptaka- Jest to wszakŜe poniekąd gatunkowa generalia aequivoca: jest nader prawdopodobne, iŜ dlatego, Ŝe

niegdyś - w pradawnych czasach i w szczęśliwym momencie - przeskoczyła ona od typu ;: zwierzęcia, do

którego naleŜało jajo, do jakiegoś wyŜszego typu, powstał wznoszący się szereg form zwierzęcych. (; W kaŜdym

razie zaznacza się tu najdobitniej coś róŜnego , od materii, zwłaszcza Ŝe przy najmniejszej niekorzystnej

okoliczności ów róŜny element nie występuje. Odczuwalne jest tym samym, iŜ po spełnionej, lub później

udaremnionej działalności, moŜe on leź równie nietknięty od materii odstąpić; wskazuje to na całkiem odmienną

permanencję niŜ trwanie materii w czasie.

Gdy wyobrazimy sobie jakąś istotę, która by wszystko znała, rozumiała i przewidywała, to pytanie o

nasze dalsze istnienie po śmierci nie miałoby prawdopodobnie dla niej Ŝadnego zgoła sensu; poza bowiem

naszym obecnym doczesnym istnieniem jednostkowym, dalsze trwanie i ustawanie nie miałyby juŜ Ŝadnego

znaczenia, i byłyby nieodróŜnialnymi pojęciami. Odpowiednio teŜ do naszej właściwej i prawdziwej istoty, czyli

prezentującej się w naszym zjawisku rzeczy w sobie, nic miałyby zastosowania ani pojęcie zagłady, ani teŜ

pojęcie dalszego istnienia, te bowiem są zapoŜyczone z czasu, który jest po prostu forma zjawiska. - Tymczasem

zaś moŜemy sobie wyobrazić niezniszczalnos ć owego rdzenia naszego zjawiska tylko jako jego (rdzenia) dalsze

istnienie, i to właściwie na wzór materii, która - wśród wszelkich zmian form - trwa w czasie. - Jeśli odmówimy

mu tego dalszego istnienia, to uznamy nasz doczesny kres za zagładę, na wzór formy, która znika, gdy

odbierzemy jej materię, będąca jej nośnikiem. Jedno i drugie Jest wszakŜe metabasis eis allo genos, mianowicie

przeniesieniem form zjawiska na rzecz w sobie- O niezniszczalności jednak, która nic byłaby dalszym

istnieniem, nie moŜemy sobie wyrobić abstrakcyjnego choćby pojęcia, braknie nam bowiem dla jego poparcia

jakichkolwiek danych naocznych.

Naprawdę jednak to stałe powstawanie nowych istot i ginięcie istniejących trzeba uznać za iluzje

wywołaną przez aparat dwu oszlifowanych szkieł (funkcji mózgowych), przez które jedynie moŜemy coś

oglądać; zwą się one przestrzenią i czasem, a w ich wzajemnym przenikaniu - przyczynowością. Wszystko

bowiem, co w tych warunkach postrzegamy, jest zwykłym zjawiskiem; nic poznajemy zaś rzeczy takimi, jakie

one same w sobie; tj. niezaleŜnie od naszego postrzegania, mogą być. Jest to właściwie rdzeń kaniowskiej

filozofii; o niej to i jej myślowej zawartości nigdy za często przypominać, po okresie, gdy sprzedajna

szarlataneria - wskutek swych ogłupiających zabiegów - przepędziła filozofię z Niemiec, przy ochoczej pomocy

ludzi, dla których prawda i duch są najobojętniejszymi na świecie rzeczami, natomiast pensja i honorarium -

najwaŜniejszymi.

Na mocy formy poznawczej: czasu, człowiek (tj. afirmacja woli Ŝycia na tej [afirmacji] najwyŜszym

stopniu obiektywizacji) przedstawia się jako rodzaj stale od nowa rodzących się i potem umierających ludzi.

Owo jestestwo, które przy śmierci jednostki pozostaje niezakłócone, nic ma za formę czasu i przestrzeni:

ale wszystko dla nas realne jawi się w czasie i przestrzeni; stad teŜ śmierć przedstawia się nam jako zniszczenie.

Jak moŜna więc na widok ś mierci, jakiegoś człowieka - mniemać, iŜ tu rzecz w sobie obraca się w nicość?

Bezpośrednie intuitywne poznanie podpowiada kaŜdemu, Ŝe to raczej tylko zjawisko w czasie, lej formie

wszelkich zjawisk, znajduje swój kres, rzecz zaś w sobie jest przez to nienaruszona; stąd starano się zawsze

wyrazić to poczucie w najróŜniejszych formach i zwrotach. Wszystkie one jednak - wywiedzione ze zjawiska -

odnoszą się w swym właściwym sensie tylko do niego. KaŜdy czuje, Ŝe jest czymś innym niŜ stworzoną niegdyś

przez kogoś innego z nicości istotą. Rodzi się w nim wskutek tego ufność, iŜ śmierć moŜe wprawdzie połoŜyć

kres jego Ŝyciu, lecz nie jego jestestwu.

Człowiek jest czymś innym niŜ oŜywioną nicością: i zwierz ę takŜe. Kto wobec tego sądzi, Ŝe jego byt

ogranicza się do jego obecnego Ŝycia, uwaŜa się za oŜywioną nicość: gdyŜ przed 30 laty był niczym, i za 30 lat

będzie znów niczym.

Im dobitniej uświadamiamy sobie kruchość, nicość l zakrawający na marzenie senne status wszystkich

rzeczy, tym wyraźniej jesteśmy teŜ świadomi wieczności swej własnej wewnętrznej istoty. Właściwie bowiem

tylko w opozycji do niej poznaje się ów status rzeczy; lak jak -szybkie płynięcie statku postrzegamy tylko w

odniesieniu do stałego lądu, nie zaś patrząc w sam statek.

Tera ź niejszo ść ma dwie połówki: obiektywn ą i subiektywn ą . Jedynie ta obiektywna ma za formę

wyobraŜenie czasu i toczy się przeto niepowstrzymanie dalej; subiektywna trwa nieporuszona i jest zatem wciąŜ

ta sama. Stąd Ŝywy w naszej pamięci obraz dawno minionych dni, stad teŜ świadomość naszej

nieprzemijalności, mimo uznania przelotności naszego istnienia.

Z mego początkowego zdania: „Die Welt ist meine Vorstellung" wynika w pierwszym rzędzie: „Najpierw

jestem ja, potem zaś świat". Trzeba to w sobie dobrze ugruntować, jako antidotum na pomieszanie śmierci z

zagłada.

KaŜdy sędzi, Ŝe jego najwęwnętrzniejszy rdzeń jest czymś, co zawiera teraźniejszość i się z nie obnosi.

Kiedykolwiek byśmy Ŝyli, zawsze stoimy ze swą świadomością w centrum czasu, nigdy w jego punktach

końcowych; moglibyśmy z lego wnosić, iŜ kaŜdy nosi w sobie nieporuszony punkt środkowy całego nieskoń-

czonego czasu. I to daje mu w gruncie rzeczy ufność, z która Ŝyje z dnia na dzień bez odczuwania stałego

dreszczu śmierci. Kto jednak, wskutek intensywności swych wspomnień i imaginacji, moŜe sobie jaskrawo

uprzytomnić dawno minione epizody własnego Ŝywota, ten staje się - wyraźniej niŜ inni - świadomy to Ŝ samo ś ci

«teraz» we wszelkim czasie. Być moŜe zdanie to jest nawet bardziej prawomocne na odwrót. W kaŜdym jednak

razie taka wyraźniejsza świadomość toŜsamości wszelkiego «teraz» jest istotnym warunkiem uzdolnień

filozoficznych. Za jej pomocą ujmuje się to, co najbardziej przelotne, jako jedynie trwające. Kto więc w taki

intuicyjny sposób dostrzega, ze tera ź niejszo ść , będąca przecieŜ jedyną formą wszelkiej realności w najściślej-

szym sensie, ma swe źródło w nas, a zatem wypływa z wewnątrz, nie zaś z zewnątrz, ten nic moŜe wątpić o

niezniszczalności swej własnej istoty. Pojmie raczej, Ŝe w chwili śmierci ginie dlań wprawdzie obiektywny

świat, wraz z medium jego (świata) przedstawiania, intelektem, to jednak nie nadwyręŜa w niczym jego ist-

nienia: tyleŜ bowiem realności było wewnątrz, co i na zewnątrz. Powie on z pełnym zrozumieniem: ego eimi pan

lo gegonos, kai on, kai esomenon (zob. Stob. Floril. Tit. 44, 42; t. 2, s. 201).

Kto się na to wszystko nie godzi, musi twierdzić coś przeciwnego w rodzaju: „czas jest czymś czysto

obiektywnym i realnym, istniejącym całkiem niezaleŜnie ode mnie. Jestem weń wrzucony tylko przypadkowo,

zawładnąłem małą jego cząstką i tym samym osiągnąłem pewną przemijającą realność - lak jak przede mną

tysiące innych, którzy juŜ są nicością, i takŜe ja wkrótce obrócę się w nicość. Czas natomiast, ten jest realny;

biegnie dalej beze mnie". Sadzę, Ŝe kategoryczność tej wypowiedzi daje nam odczuć zupełną opaczność, a nawet

absurdalność tej opinii.

Stosownie do tego, Ŝycie moŜna w istocie uwaŜać za marzenie senne, śmierć zaś za przebudzenie. Wtedy

jednak osobowość, indywiduum przynaleŜę do śniącej, nie zaś czuwającej świadomości; dlatego leŜ śmierć jawi

się jednostce jako zagląda. W kaŜdym bądź razie nie moŜna jej (śmierci) z tego punktu widzenia uwaŜać za

przejście do stanu dla nas całkiem nowego i obcego, lecz raczej za powrót do najbardziej nam własnego,

pierwotnego sianu, którego krótkim tylko epizodem było Ŝycic.

Gdyby tymczasem jakiś filozof przypadkiem mniemał, iŜ umierając znajdzie jemu tylko właściwą

pociechę - w kaŜdym zaś razie odwrócenie uwagi - w tym, Ŝe wyjaśni mu się wtedy jakiś problem, który go

często zaprzątał, to będzie najpewniej podobny do kogoś, komu - gdy chce właśnie znaleźć poszukiwaną rzecz -

zgasła latarnia. W śmierci bowiem przepada wprawdzie świadomość, Ŝadną natomiast miarą to, co dotąd

świadomość wyłoniła. Świadomość mianowicie polega przede wszystkim na intelekcie, len zaś na procesie

fizjologicznym. Jest on bowiem najwyraźniej funkcją mózgu i stąd jest uwarunkowany współdziałaniem

systemu nerwowego i naczyniowego; ściślej, to przez karmiony, oŜywiany i ustawicznie pobudzany od serca

mózg, przez jego misterną i tajemniczą strukturę - którą opisuje anatomia, lecz której nic rozumie fizjologia -

urzeczywistnia się fenomen obiektywnego świata i mechanizm naszego myślenia. Indywidualna ś wiadomo ść , a

więc w ogóle świadomość, nie daje się pomyśleć w istocie niecielesnej; warunkiem bowiem kaŜdej świadomości

jest poznanie, będące z konieczności funkcją mózgu - poniewaŜ intelekt przedstawia się właśnie obiektywnie

jako mózg. Podobnie więc jak intelekt - fizjologicznie, a zatem w realności emiprycznej, tj. w zjawisku -

występuje jako coś wtórnego, rezultat procesu Ŝyciowego, tak teŜ i psychologicznie jest on czymś wtórnym, w

przeciwieństwie do woli, która to jedynie jest elementem rdzennym wszędzie pierwotnym. JuŜ przecieŜ sam

organizm jest właściwie tylko jawiącą się naocznie i obiektywnie - a więc w formach przestrzeni i czasu -w

mózgu wolą, jak to nieraz objaśniałem, zwłaszcza w Uber den Willen m der Natur oraz w swym głównym dzie-

le, t. II, rozdz. 20. Skóro więc świadomość nie jest przywiązana bezpośrednio do woli, lecz jest uwarunkowana

przez intelekt, ten zaś przez organizm, to nie ulega wątpliwości, Ŝe wskutek śmierci świadomość wygasa - jak

choćby juŜ wskutek snu i kaŜdego omdlenia. Ale bądźmy dobrej myśli! CóŜ to bowiem za świadomość? -

cerebralna, animalna, zwierzęca o nieco wyŜszej potencjalności, skoro dzielimy ją w istocie z całym szeregiem

zwierząt, jakkolwiek w nas osiąga swój punkt szczytowy. Jest ona - jak dostatecznie wykazałem - co do swego

celu i pochodzenia zwykłym mechane natury, środkiem pomocniczym w zaspokajaniu potrzeb zwierzęcych.

Stan natomiast, w który przenosi nas z powrotem śmierć, jest naszym stanem pierwotnym, tj. samowłasnym

stanem istoty, której prasiła przedstawia się w wytwarzaniu i zachowywaniu ustającego teraz Ŝycia. Jest to

mianowicie stan rzeczy w sobie, w przeciwieństwie do zjawiska. W tym to stanic pierwotnym całkowicie zbędny

jest, bez wątpienia, laki środek zastępczy, jak cerebralne, w najwyŜszym stopniu pośrednie i właśnie dlatego

dostarczające samych tylko zjawisk poznanie; stąd teŜ je tracimy. Jego odpadniecie zbiega się ustaniem dla nas

świata zjawiskowego, którego było zwykłym medium; a poznanie to nie moŜe słuŜyć do niczego innego. Gdyby

w tym naszym pierwotnym stanie zaoferowano nam nawet zachowanie owej zwierzęcej świadomości,

odrzucilibyśmy ja, tak jak uzdrowiony chromy odrzuca kule. Tego więc, kto opłakuje bliską utratę tej

cerebralnej, tylko zjawiskowej i obliczonej na zjawiska świadomości, moŜna porównać z grenlandzkimi

konwerlytami, którzy nie chcieli się dostać do nieba, gdy dowiedzieli się, Ŝe nic ma tam fok.

Ponadto wszystko tu powiedziane polega na załoŜeniu, Ŝe my nie moŜemy przecieŜ wyobrazić sobie nie

bez ś wiadomego stanu inaczej niŜ jako stan poznaj ą cy, a przeto noszący w sobie podstawową formę wszelkiego

poznaniu. rozpad na podmiot i przedmiot, na poznawcę i poznawane, Musimy jednak zwaŜyć, iŜ cała ta forma

poznawania i bycia poznawanym jest uwarunkowana po prostu przez naszą zwierzęca, a więc nader wtórną i

pochodną naturę, nie jest zatem bynajmniej pierwotnym sianem jakiejkolwiek istoty i jakiegokolwiek bytu, który

(stan) moŜe przeto być całkiem odmienny, a jednak nie bez ś wiadomy, PrzecieŜ nawet nasza własna, obecna

istota, o ile moŜemy je wyśledzić w jej głębi, jest samą tylko wol ą , la zaś sama w sobie jest juŜ bezpoznaniowa.

Gdy więc przez śmierć tracimy intelekt, to zostajemy przez to tylko przeniesieni w pierwotny stan

bezpoznaniowy, który jednak nie będzie z tej racji po prostu bez ś wiadomy lecz raczej będzie stał ponad ową

formą - stan, w którym odpada przeciwieństwo podmiotu i przedmiotu; tu bowiem poznawana rzecz stanowiłaby

rzeczywiście bezpośrednio jedność z samym poznawcą: brakuje więc podstawowego warunku wszelkiego

poznania (właśnie owego przeciwieństwa). MoŜna z tym - tytułem wyjaśnienia - porównać Welt als Wille und

Yorsieilung, (t. II, rozdz. 41). Za inny wyraz tamŜe i tu wypowiedzianej tezy trzeba uznać sentencję J. Brunusa

(red. Wagner, t. I, s. 287); La divina mente, e la unita assoluta, sema specie alcuna e ella medesimo lo che

intende, e lo ch' e inteso.

TakŜe w najskrytszej głębi - być moŜe kaŜdego człowieka - da się niekiedy wyśledzić świadomość, iŜ

przysługuje mu jednak i jest dlań odpowiedni całkiem inny rodzaj egzystencji niŜ to lak niewymownie liche,

doczesne, jednostkowe, wypełnione samymi tylko niedolami istnienie; przy czym mniema on, Ŝe do owej

egzystencji moŜe go przywieść na powrót śmierć.

Jeśli teraz - w przeciwieństwie do tego skierowanego do wewn ą trz, trybu rozwaŜań - spojrzawszy znowu

na zewn ą trz. i całkiem obiektywnie ujmiemy jawiący się nam świat, to śmierć wyda się nam w istocie przejściem

w nicość; ale i narodziny będą w takim razie wyjściem z nicości. Tak jedno, jak i drugie nie moŜe jednak

bezwarunkowo być prawdą, ma bowiem tylko realność zjawiskową. TakŜe i to, Ŝe mielibyśmy w jakimś sensie

przerwać śmierć, nie jest jeszcze wcale większym cudem niŜ cud płodzenia, który codziennie mamy przed

oczyma. To, co umiera, idzie lam, skąd wywodzi się wszelkie Ŝycie, takŜe i jego. W tym sensie Egipcjanie zwali

Orkusa Amentes, co według Plularcha (de Is. et Osir., c. 29) oznacza ho lambanon kai didous, „Biorący i

Dający", dla wyraŜenia, iŜ jest on tym samym źródłem, do którego wszystko po- wraca i z którego wszystko

wypływa. Z tego punktu widzenia trzeba by uznać nasze Ŝycic za zaciągnięte od śmierci poŜyczkę; sen byłby

wtedy spłatą codziennej odsetki od tej poŜyczki. Śmierć jawi się wprost jako koniec indywiduum, ale w

indywiduum tym tkwi zawiązek nowej istoty. Odpowiednio więc nic nie umiera na zawsze z tego wszystkiego,

co tu umiera; ale i nic z tego, co się rodzi, nic otrzymuje nowego z gruntu istnienia. Umierający ginie: pozostaje

jednak zawiązek, z którego wywodzi się nowa istota, która teraz przychodzi na świat, nie wiedząc skąd

przychodzi i dlaczego jest właśnie taka, jaka jest. Jest to tajemnica pahngenczy; za komentarz do niej moŜna

uwaŜać 41 rozdział drugiego tomu mego głównego dzieła- Staje się przeto dla nas jasne, Ŝe wszystkie w tej

chwili Ŝyjące istoty zawierają właściwy rdzeń wszelkich mających Ŝyć w przyszłości istot - te ostatnie więc w

pewnym sensie juŜ istnieją. Podobnie teŜ kaŜde stojące przed nami w pełnym Ŝyciowym rozkwicie zwierzę

wydaje się wołać: „Czemu ubolewasz nad nietrwałością istot Ŝyjących? Jak mógłbym tu istnieć, gdyby

wszystkie istoty mego gatunku, które przede mną były, nie pomarły?" Jakkolwiek często więc zmieniają się na

scenie świata sztuki i maski, to przecieŜ aktorzy pozostają w tym wszystkim ci sami. Siedzimy wespół, mówimy

i denerwujemy się nawzajem, oczy nam świecą i glosy rozbrzmiewają; i dokładnie tak siedzieli przed tysiącem

lat inni. Działo się to samo, i byli to ci sami ludzie; i lak teŜ właśnie będzie za tysiąc lal. Urządzeniem, mocą

którego sobie tego nie uprzytamniamy, jest czas.

MoŜna by całkiem słusznie rozróŜnić metampsychoz ę , jako przejście całej tzw. duszy w jakieś inne ciało,

i paiinenez ę , jako rozpad i utworzenie na nowo indywiduum, przy czym trwa tylko jego wola, która przyjmując

postać jakiejś nowej istoty otrzymuje nowy intelekt. Indywiduum więc rozpada się niczym obojętna sól, której

zasada wiąŜe się potem z innym kwasem w jakąś nową sól. RóŜnica między metampsychoza a palingenezq,

przyjmowana przez Serviusza, komentatora Wergilego i zaprezentowana pokrótce w Wernsdorffii dissertai. de

metempsychosi s. 48, jest jawnie fałszywa i niewaŜna.

Z Mamai of Buddhism Spcncc'a Hardy'ego (s. 394-96; por. takŜe s. 429, 440 i 445 tejŜe ksiąŜki), jak i z

pracy Sangermano Burmese empire, s. 6 oraz z periodyku Asial researches, t. 6, s. 179, i t. 9, s. 256, wynika, Ŝe

w buddyzmi ę istnieje w odniesieniu do dalszego trwania po śmierci doktryna egzoteryczna i ezoteryczna;

pierwszą jest właśnie metampsychoza, jak np. w braminizmie, drugą zaś o wiele trudniej zrozumiała

palingencza, która pozostaje w wielkiej zgodności z mą nauką o metafizycznym statusie woli, przy fizycznej

jedynie jakości i odpowiedniej nietrwałości intelektu. Palingenesia występuje juŜ w Nowym Testamencie.

Jeśli wszakŜe, aby głębiej wniknąć w tajemnicę palingenczy, przyzwiemy tu jeszcze na pomoc 43 rozdział

drugiego tomu mego głównego dzieła, to rzecz owa - przy bliŜszym rozwaŜeniu - będzie w naszych oczach

wyglądała tak, iŜ przez cały czas płeć męska jest depozytorem woli, Ŝeńska zaś depozytorem intelektu rodzaju

ludzkiego, przez co ten ostatni zachowuje nieprzerwaną ciągłość. Stosownie więc kaŜdy ma w sobie pierwiastek

ojcowski i matczyny; i podobnie jak uległy one połączeniu przez akt płodzenia, tak teŜ ulegną rozkładowi

wskutek śmierci, która jest przeto końcem indywiduum, l właśnie śmierć tego indywiduum tak bardzo

opłakujemy, w poczuciu, Ŝe istotnie ono ginie, było bowiem zwykłym złączeniem, które bezpowrotnie się

kończy. - Nie wolno nam jednak przy tym wszystkim zapomnieć, iŜ, dziedziczenie intelektu po matce nie jest

lak bezwarunkowe i zdecydowano, Jak dziedziczenie woli po ojcu, a to wskutek wtórnej i czysto fizycznej

natury intelektu i jego całkowitej zaleŜności od organizmu - nic tylko odnośnie do mózgu, lecz i w inny sposób,

jak to dokładniej rozwinąłem we wzmiankowym rozdziale. - Wspomnijmy tu jeszcze nawiasem, iŜ istnieje

między mną a Platonem zbieŜność o tyle, Ŝe i on rozróŜnia śmiertelna i nieśmiertelną cześć w swej tzw. duszy;

ale popada on w diametralna sprzeczność ze mną i 7. prawda, uwaŜając - wzorem wszystkich mych

filozoficznych poprzedników - intelekt za nieśmiertelny, wolę natomiast, tj. siedlisko Ŝądz i namiętności, za

śmiertelną część - jak moŜna się przekonać z Timaiosa (s. 386, 387 i 395, red. Bip.). To samo stwierdza

Arystoteles 5 , jakkolwiek by element fizyczny - przez płodzenie i śmierć, wraz z widomym złoŜeniem jednostek z

woli i intelektu oraz ich późniejszym rozkładem - osobliwie i zastanawiające władał, to jednak tkwiący u jego

podstaw element metafizyczny jest lak heterogenną istnością, Ŝe nic jest przez to wcale dotknięty; tak Ŝe

moŜemy być dobrej myśli.

MoŜna przeto rozwaŜać kaŜdego człowieka z dwu przeciwstawnych punktów widzenia: z jednego jest on

zaczynającym się i kończącym w czasie, przelotnym indywiduum, skias onar, obarczonym powaŜnie nadto

błędami i cierpieniami; z drugiego zaś jest niezniszczalną praistotą, która obiektywizuje się we wszystkim, co

istnieje, i moŜe jako taka rzec, niczym podobizna Izydy w Sais: ego eimi pan peponos, kai on, kai esomenon. -

Oczywiście istota laka mogłaby czynić coś lepszego niŜ przedstawiać się w świecie takim, jaki jest. Jest to

bowiem świat skończoności, cierpienia i śmierci. Wszystko, co w nim i zeń jest, musi się skończyć i umrzeć.

Jedynie to, co zeń nie jest i nie chce zeń być, wstrząsa nim przemoŜnie jak błyskawica, która uderza ku górze, i

nic zna wtedy ani czasu, ani śmierci. - Pogodzenie wszystkich tych sprzeczności - to właściwy temat filozofii.

Wiara, Ŝe Ŝycie jest powieścią, której - niczym Schillerowskiemu Geisferseher - brak dalszego ciągu,

poniewaŜ często - tak jak Sentimental Journcy Sterne'a - urywa się w środku akcji, jest pod względem

estetycznym, jak i moralnym, ideą całkiem niestrawną.

Dla nas śmierć jest i pozostaje czymś negatywnym - usianiem Ŝycia; musi ona jednak mieć teŜ stronę pozy-

tywną, która pozostaje przed nami ukryta, intelekt nasz bowiem jest całkowicie niezdolny jej pojąć. Stąd teŜ

poznajemy wprawdzie, co tracimy przez śmierć, ale nie poznajemy, co przez nią zyskujemy!

Gdybyśmy własną istotę na wskroś - aŜ po najskrytsze wnętrze - całkowicie rozpoznali, śmiesznością

zdałoby się nam Ŝądanie nieprzemijalności indywiduum; znaczyłoby to bowiem, iŜ wyrzekamy się' samej lej

istoty na rzecz jednej z jej niezliczonych manifestacji - przebłysków.

śadna jednostka nic nadaje się do wiecznego trwania; ginie bowiem w śmierci. Nic jednak przy tym nie

tracimy, gdyŜ u podstaw indywidualnego jestestwa tkwi całkiem inna istota, której manifestacją owe jestestwo

jest. Nie zna ona czasu, a więc i dalszego istnienia, ani tez zagłady.

Utrata intelektu, doznawana wskutek śmierci przez wol ę , która stanowi rdzeń ginącego tu zjawiska i jest

jako rzecz w sobie niezniszczalna - jest Let ą dla tej właśnie indywidualnej woli; bez niej to przypominałaby ona

sobie wiele zjawisk, których rdzeniem juŜ była.

Umierając, trzeba odrzucie swą indywidualność niczym stara odzieŜ i radować się nową i lepszą, którą

się teraz - po otrzymanym pouczeniu - w zamian przyjmuje.

Gdyby się zarzuciło duchowi ś wiata^ iŜ unicestwia jednostki po ich krótkim istnieniu, to rzekłby on:

„Przypatrz się im tylko, tym indywiduom, przyjrzyj się ich błędom, śmiesznościom, podłościom i

ohydom! I im to miałbym pozwolić na zawsze istnieć?"

Do demiurga zaś powiedziałbym; „Dlaczego, zamiast - w drodze nieomal cudu - tworzyć nieprzerwanie

nowych ludzi i niszczyć juŜ Ŝyjących, nic poprzestaniesz raz na zawsze na istniejących i nie pozwolisz im trwać

po wieczne czasy?"

On zaś prawdopodobnie odpowiedziałby: „Oni sami przecieŜ chcą tworzyć wciąŜ nowe, a więc muszę

troszczyć się o miejsce. Ba, gdyby nie to! - Choć - mówiąc między nami - taki wiecznie Ŝyjący i tak się

prowadzący ród ludzki, bez innego zgoła celu niŜ len, by wieść takie właśnie istnienie, byłby obiektywnie biorąc

śmieszny, subiektywnie zaś nudny - o wicie bardziej niŜ moŜesz to sobie wyobrazić. Przedstaw to tylko sobie!"

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: