na egzamin.docx

SOCJOLOGIA - ZBIÓR ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN

1. Cztery błędy socjologii potocznej.
Socjologia – to nauka zajmująca się społeczeństwem, zachodzącymi w nim relacjami, procesami, przemianami.;
Socjologia potoczna – to raczej stereotypy, wiedza nie mająca charakteru naukowego, nie poparta badaniami, choć niektóre twierdzenia mogą być prawdziwe.
Błędy:
1. przekonanie, że życie społeczne układa się wg schematu: przyczyna – skutek;
2. przekonanie, że wystarczy być członkiem jakiejś grupy społecznej, by wszystko o niej wiedzieć;
3. praktyczność, czyli przekonanie, że to co nie daje się bezpośrednio zaaplikować do codziennego działania jest niepotrzebne i niepraktyczne;
4. centryzm środowiskowy (mój punkt widzenia jest najbardziej obiektywny, bo syty głodnego nie zrozumie), który ujmuje zjawiska społeczne przez pryzmat własnego miejsca w społeczeństwie.
2. Prawo 3 stadiów COMTA, hierarchia nauk – prawo porządkujące (malejąco lub rosnąco, atrakcyjność).
Prawo trzech stadiów mówi o 3 stadiach poznawania świata: teologicznym (rządziły religie i wiara, a społeczeństwo jest wyrazem Boga), metafizycznym (okres Renesansu – ludzie odeszli od postrzegania społeczeństwa w kategoriach ponadnaturalnych) i pozytywnym (poznawanie społeczeństwa przy użyciu techniki naukowej; początek dały odkrycia Kopernika, Galileusza i Newtona).
Hierarchia nauk: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia.
A.C. uważał, że miejsce każdej nauki jest wyznaczone historycznie i logicznie; nauki tworzą hierarchie, które zależą od kolejności powstawania nauk. Każda nauka przygotowuje grunt następnej i jest warunkiem do stworzenia tej następnej. Hierarchia zależy od tego jak nauki dają się logicznie uporządkować.
Prawo porządkujące nauki: Auguste Comte zastosował stopień malejącej ogólności i atrakcyjności oraz stopnia rosnącej złożoności i doniosłości praktycznej – kolejność j.w. Zgodnie z tym prawem A.Comte uważał, że socjologia jest najmłodszą z nauk, ale za to najważniejszą, bo najbardziej złożoną.
Uważał, że są 2 porządki powstawania nauk: historyczny i logiczny.
3. Fundamenty.
- nadał nowej nauce nazwę – socjologia;
- określił przedmiot badań socjologii;
- zaoferował socjologii specyficzne metody badawcze (tj. obserwacja, eksperyment – badanie skutków nietypowych zachowań, metoda porównawcza – porównanie podobnych przedmiotów, analiza historyczna – badanie jednego w różnych okresach);
A.C. był twórcą pozytywizmu, który opierał na: wierze w wiedzę, badaniu faktów, pozytywnej wizji pokonania kryzysu.
Najważniejszy jest podział widzenia społeczeństwa dwojako:
- poprzez statykę społeczną – teorię struktury społecznej, czyli:
rodzina,
własność i praca,
język,
państwo,
religia;
- poprzez dynamikę społeczną – teoria rozwoju społecznego:
stadium teologiczne (fałsz)
metafizyczne (abstrakcja zamiast Boga)
naukowe (nauka wyznacza kierunek rozwoju).
Dynamika społeczna czyli teoria rozwoju społecznego wg A.Comta:
1. ewolucja społeczna ma charakter prawidłowy i ukierunkowany,
2. najważniejszym prawem tej ewolucji jest prawo 3 stadiów przez które przechodzi rozwój świadomości (teologiczne, metafizyczne, pozytywne),
3. przemiany świadomości są skorelowane ze wszystkimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego,
4. historia będzie w końcu realizacją ładu społecznego doskonałego, który zapewni stabilizację bez stagnacji i ewolucję bez rewolucji,
5. podmiotem dziejów jest ludzkość jako całość.
4. Struktura klasowa K.Marksa (skupiał uwagę na 2 modelowych klasach, choć wyróżniał ich więcej). Uważał, że stosunek między tymi dwiema modelowymi klasami decyduje o pozycji pozostałych klas. Przyjmował hipotezę, iż struktura klasowa będzie się coraz bardziej upraszczała (poprzez proces zagłady średnich klas – mieszczaństwa i chłopstwa). Klasy najważniejsze u Marksa to klasa burżuazyjna i klasa robotnicza.
Nie ma definicji klasy u K.Marksa, ale na podstawie jego dzieł napisał ją Lenin.
Klasami nazywamy wielkie grupy ludzi, różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem (przeważnie usankcjonowanym i ustalonym przez prawo) do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy (kierownik czy pracownik) i co za tym idzie – sposobem otrzymywania i rozmiarami części bogactwa społecznego, którym rozporządzają.
K.Marks twierdził, że klasy społeczne łączy świadomość klasowa, wspólnota interesów oraz więź psychiczna. Klasy interesowały go jako podmioty wywierające wpływ na bieg wydarzeń. W centrum uwagi stawiał antagonizm klasowy.
Klasa społeczna w socjologii i u K.Marksa jest kategorią społeczną (w rzeczywistości nie istnieje; to my ze względu np. na wiek je tworzymy).
Koncepcja K.Marksa to – klasy w sobie i klasy dla siebie. Właśnie taki podział struktury klasowej zaproponował – przechodzenie od klasy w sobie do klasy dla siebie.
Uważał, że posiadający kapitał tworzą klasę rządzącą, a masy ludności nie mające kapitału tworzą klasę robotników zarobkowych – klasę robotniczą – są to klasy modelowe i między tymi klasami trwa konflikt. Oprócz tych dwóch klas widział też klasę mieszczaństwa i chłopstwa.
5. Materializm historyczny.
K.Marks opierał swoje poglądy na materializmie historycznym wierząc, że zmiana społeczna nie wypływa z idei i wartości, lecz z warunków ekonomicznych – to konflikty klasowe są motorem historii. Pod tym kątem badał następujące po sobie etapy historyczne (biorąc pod uwagę typ produkcji i typ społeczny) wyróżniając 6 formacji od prymitywnych wspólnot łowieckich po komunistyczną:
formacja azjatycka
f. antyczna
f. feudalna
f. burżuazyjna (kapitalizm)
f. pierwotna
f. komunistyczna
6. E.Durkheim – koncepcja grupy profesjonalnej, typy solidarności i odpowiadające im prawa.
Koncepcja grupy profesjonalnej jest jednym z leków przeciw anomii, bo ta grupa miała wypracować etykę zawodową. Poza tym grupa przeciwstawia się tzw. „prawu silniejszego”, bo prawem kompromisu niczego się nie rozwiązuje, a tylko odsuwa w czasie (dla E.D. grupa profesjonalistów to przedsiębiorstwo, zakład pracy, wykonanie wspólnego dzieła). Istnieje w niej odpowiedzialność, która ma fundamentalne znaczenie – każdy pracownik odpowiedzialny jest za pracę jaką wykonuje i do której jest przygotowany najlepiej (specjalizacja i właściwy podział pracy). Optymalną sytuacją jest ta, kiedy robimy to co lubimy i mamy godziwą płacę.
Koncepcje anomii i grupy profesjonalnej u E.Durkheima są połączone i pozwalają lepiej zrozumieć świat.
Z anomią mamy do czynienia wtedy, gdy podział pracy nie wytwarza solidarności między ludźmi i pojawia się wrogość.
E.Durkheim wyróżnia 2 typy solidarności:
solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla wcześniejszych społeczności i lokalnych społeczności). Tej solidarności odpowiada prawo karne (ukradłeś – obetniemy rękę)
solidarność organiczną (pojawia się w nowoczesnym kapitalizmie, sprzyja wzrostowi indywidualizmu społeczeństwa.
Tam gdzie pojawiają się sankcje karne nie ma solidarności organicznej.
Według E.D. socjologia powinna badać fakty społeczne, a nie zjawiska.

7. Anomia.
Anomia jest to stan społeczeństwa, które charakteryzuje się rozchwianiem normatywnym lub brakiem norm; jest to choroba społeczna. W efekcie rozwoju nowoczesności załamały się wyznaczone przez religię tradycyjne punkty odniesienia, normy, co u wielu wywołuje właśnie uczucie bezcelowości, bezsensowności życia. Klinicznym stadium jest wprowadzanie bezprawia za pomocą prawa i norm prawnych.
8. Weber: typy działań + Verstehen + typ idealny (co to jest).
Typy działań społecznych:
- działanie celowo-racjonalne – podmiot ma świadomość celów i środków;
- działanie wartościowo-racjonalne – podmiot działa w oparciu o wartości (np. nie zabijaj) bez względu na skutki tego działania;
- działanie efektywne – wyrażane przez emocje i stany uczuciowe;
- działanie tradycjonalne – według utartych przyzwyczajeń.
Verstehen – rozumienie – dla Webera rozumienie równało się intuicji.
Ta koncepcja jest charakterystyczna dla nauk społecznych, bo tu nie ma praw, zachodzą prawidłowości, a koncepcjach przyrodniczych są ścisłe prawa, nie ma prawidłowości (rozumienia). Sama koncepcja należy do Wilhelma Dilthey’a.
Ideą koncepcji Verstehen jest analizowanie i przez to rozumienie zjawisk i procesów społecznych wraz z ich kontekstem, również historycznym. jest charakterystyczna dla nauk społecznych, nie występuje w naukach przyrodniczych.
Verstehen wymaga posługiwania się intuicją i przez to czyni tę metodologię subiektywną i mało konkretną. Dodatkowa interpretacja mówiąca, że rozumienie odbywa się na poziomie kulturowym godzi inne interpretacje, które mówią, że rozumienie odbywa się na poziomie jednostkowym oraz drugą, że rozumienie odbywa się na poziomie makrostruktur społecznych.
Typ idealny
Typ idealny to koncepcja, model stworzony przez badacza na podstawie jego wiedzy, zainteresowań i orientacji teoretycznej w celu uchwycenia najbardziej swoistych cech danego zjawiska lub procesu społecznego (model, to ułożenie jakiegoś zjawiska wraz z relacjami).
Typ idealny nie jest abstrakcją i zawsze jest wyprowadzany na podstawie wiedzy.
9. Funkcjonalizm we współczesnej socjologii.
W systemie społecznym poszczególne elementy współdziałają ze sobą i współzależą od siebie tworząc stabilną całość. Należy badać więc elementy społeczeństwa wraz z ich powiązaniami z pozostałymi elementami oraz stosunek do społeczeństwa jako całości.
Funkcjonaliści (E.Durkheim, Talcot Parsons, Robert Merton, Bronisław Malinowski) porównywali społeczeństwo do organizmu i wyraźnie akcentowali rolę współpracy części składowych tego organizmu – społeczeństwa.
Funkcjonalizm podkreśla rolę consensusu moralnego (oznacza: współpracę, równowagę społeczną) w utrzymaniu porządku społecznego. Ma on miejsce wtedy, gdy większa część społeczeństwa podziela te same wartości.
10. Cztery rozumienia natury wg Johana Deweya.
Def. „natury” J.Szczepańskiego: Zazwyczaj przez naturę ludzką rozumie się zespół trwałych zdolności i sił motorycznych działających w organizmie ludzkim i zmuszających go nie tylko do zaspokajania potrzeb biologicznych, lecz także do aktywnego przystosowania się do środowiska społecznego. Zespół ten jest w zasadzie niezmienny, ale plastyczny.
Cztery rozumienia natury:
1. natura to pewna pierwotna i wrodzona konstytucja biopsychiczna wspólna całemu gatunkowi;
2. natura to zespół trwałych cech, właściwości psychologicznych, kierowanych swoistymi prawami, z których wynikają podstawowe dążenia ludzkie;
3. natura jest zespołem wrażliwości i zdolności odbierania wrażeń;
4. natura nie jest żadną konstrukcją biologiczną ani psychiczną, jest to zdolność do tworzenia kultury.
11. Pojęcie kultury wg Stanisława Czarnowskiego.
Kultura to ogół materialnych i niematerialnych wytworów zobiektywizowanych i uznanych przez określoną zbiorowość oraz przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Wytwory muszą istnieć, mieć znaczenie i być uznane.
12. Pojęcie wartości w socjologii.
Wartości w ogólnym znaczeniu – to idee określające to co ważne i pożądane. Wartości łącznie tworzą system aksjologiczny danego społeczeństwa. Wartości to swoiste drogowskazy, na które orientujemy swoje działania (wykształcenie i orientacja na jego zdobycie), które określają jak działać i jak postępować (chcemy odnieść sukces, ale wartości zabraniają nam działać „po trupach”).
13. Normy społeczne.
Są to reguły zachowań zgodne z przejawianymi w danej kulturze wartościami. Są one zgodne z systemem aksjologicznym (systemem wartości) społeczeństwa.
14. Subkultura i kontrkultura. Role społeczne.
Subkultura – są to grupy ludności odróżniające się od reszty społeczeństwa swoim wzorem kulturowym (tu nie odrzuca się kultury, tylko tworzy własną w jej obrębie).
Kontrkultura – są to grupy odrzucające większość przeważających w danym społeczeństwie norm i wartości, głosząc w zamian inne – alternatywne wartości (negacja, wycofanie się) np. komuny.
Role społeczne
Na role społeczne składają się określone zespoły oczekiwań, które stawia się przed jednostką zajmującą określoną pozycję społeczną (np. rola lekarza, nauczyciela). Proces tworzenia i modyfikacji roli przebiega w czasie, a w związku z tym kształt roli zmienia się. Im więcej pełnimy ról społecznych, tym bogatszą mamy osobowość.
15. 3 typy kultur wg Margaret Meed – nie natura, lecz kultura kształtuje jednostkę jako człowieka.
1) Kultura postfiguratywna (kultura hermetyczna, te same wartości są przejmowane bez dyskusji) charakterystyczna dla małych, izolowanych społeczeństw kultur lokalnych. Grupą odniesienia są dziadkowie lub rodzice. Zmiany zachodzą wolno, wokół jednostki są trzy pokolenia: dziadkowie, rodzice, rodzeństwo; przeszłość dorosłych jest przyszłością dzieci – dzieci więc odwzorowują drogę życiową dziadków lub rodziców, a przeszłość jest każdemu doskonale znana w tej samej wersji. W tej kulturze wnuk najlepiej rozumie się z dziadkiem. Ludzie wolno adaptują się do nowych warunków, występuje hermetyczność na wpływy z zewnątrz rodziny.
2) Kultura kofiguratywna – charakterystyczna dla społeczności, które wchodzą w szybsze tempo rozwoju cywilizacyjnego. Grupą odniesienia jest krąg rówieśniczy. Rodzice w mniejszym stopniu są autorytetem dla swoich dzieci, ale środowisko dorosłych działa jak strażnik i pilnuje pewnych wartości.
3) Kultura prefiguratywna – charakterystyczna dla końca XX w. Szybki rozwój cywilizacji i tempo zmian kulturowych nie pozwalają na ustalenie przyszłości młodych ludzi. Każdy jest zdany na siebie, nie ma grupy odniesienia lub jest ich wiele, ciągle zmieniających się, tymczasowych. Charakterystyczna jest nieustanna społeczna presja na sukces, indywidualizm, a presja osiągnięć jest tak wielka, że nie można już przewidzieć ludzkich zachowań. Kultura ta cały czas goni w przyszłość; mówi się, że człowiek 35letni jest już wrakiem nienadającym się do niczego.
M.Meed swoją analizę oparła na emigrantach i ta kultura jest charakterystyczna dla pierwszego emigracyjnego pokolenia.
Grupa odniesienia w socjologii, to grupa, ale też i osoba, nawet odległa, do której odnosimy swoje zachowania, na której się wzorujemy.
16. Typy tożsamości.
Tożsamość to jest to jak ludzie sami rozumieją siebie i co ma dla nich znaczenie.
Elementy tożsamości: płeć, orientacja seksualna, etniczność, miejsce w strukturze społecznej (dziś najważniejszy element, bo wg niego oceniamy ludzi).
Dwa typy tożsamości:
- t.społeczna – cechy, jakie przypisują nam ludzie odpowiadając na pytanie – kim jest pan X?, a także określa stosunek jednostki do innych jednostek o takich samych lub podobnych cechach;
- t.jednostkowa (osobista) wyrażająca odrębność jednostki wobec innych. Znaczenie ma tu interakcja między „ja” a społeczeństwem.
17. Cechy odbiorcy kultury masowej.
Kultura masowa to ogół zjawisk związanych z przekazywaniem jednolitych treści (za pomocą środków masowego przekazu) wielkim masom ludzkim. Kultura masowa to kształtowanie świadomości mas.
Odbiorca jest zróżnicowany pod każdym względem: płci, zainteresowań, poglądów, wykształcenia, miejsca zamieszkania.
Jest więc to publiczność zróżnicowana, ale bardzo wierna swoim mass mediom, nieintencjonalna, bierna, rozproszona i niewspółczująca.
18. Homogenizacja kultury masowej.
Możemy wyróżnić trzy rodzaje homogenizacji przekazu, kultury:
1. homogenizację immanentną – już w momencie tworzenia autor liczy się z oczekiwaniami masowego odbiorcy i wprowadza do swojego dzieła elementy kultury niższego i wyższego rzędu. Czyli tu homogenizacja odbywa się już na poziomie twórcy wyznającego zasadę, „że rynek ma zawsze rację”.
2. homogenizację upraszczającą – polegającą na wtórnej „obróbce” dzieła uznanego za trudne. W tym przypadku nie robi tego autor lecz odtwórca – np. Wajda w „Panu Tadeuszu”;
3. homogenizację mechaniczną – w przekazie obok dzieł trudnych umieszcza się niższego rzędu dzieła, np. najpierw wywiad z Holoubkiem, a potem Doda. Odbywa się to więc na poziomie decydenta od układania programu.
19. Funkcje konfliktu społecznego.
- funkcja diagnostyczna (demaskująca). Konflikt pozwala na uświadomienie pewnych spraw, istniejącej patologii i na postawienie diagnozy;
- funkcja prognostyczna (naprawcza) i wyciągnięcie wniosków.
Funkcjonalne rozumienie konfliktu jest możliwe wtedy, gdy konflikt ma rzeczywiste podłoże – zdefiniował je Luis Coser, również Marks jest związany z tą teorią, choć widział raczej walkę klas, nie konflikt.
Typy konfliktów: burzący, strukturotwórczy, wentyl bezpieczeństwa.
Teorii funkcjonalności konfliktu zaprzecza Ralph Dahrendorf.
20. Zbiorowości społeczne + def. zbioru, grupy.
Zbiór społeczny – to ogół ludzi wyodrębnionych przez badacza ze względu na jakąś posiadaną przez nich cechę (np. zbiór ludzi łysych lub niskich), czyli jest to twór sztucznie wyodrębniony i członkowie zbioru nie muszą mieć świadomości przynależności do tego zbioru.
Zbiorowość społeczna – to zbiór społeczny, którego członkowie są połączeni jakimś rodzajem więzi i tu wyróżniamy:
- parę,
- dwójkę (2 osoby tej samej płci),
- kręgi społeczne (np. krąg sąsiedzki, rówieśniczy) – więź o luźnym charakterze i bez zobowiązań,
- grupę społeczną – są tu: więzi, zobowiązania, wspólne wartości, poczucie odrębności i ośrodek skupienia.
Grupa społeczna – to pewna ilość osób powiązanych systemem stosunków społecznych, posiadająca wspólne wartości i oddzielona od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności – więź+zobowiązania+poczucie odrębności+ośrodek skupienia.
Wiatr uznaje, że 2 osoby tworzą już grupę.
21. Typy grup (podziały).
- Podział ze względu na liczbę członków:
grupy małe - niewielka liczba członków, kontakty bezpośrednie „face to face”
grupy duże – większa liczba członków – np. partie;
- podział ze względu na więzi (Charles Horton Cooley) :
grupy pierwotne – członkowie są połączeni więzią emocjonalną oraz nieekwiwalentnością wzajemnych świadomości;
grupy wtórne – przez analogię – więź o słabsza, bez więzi emocjonalnej, za to o charakterze rzeczowym
- podział ze względu na grupy rekrutacyjne:
grupy ekskluzywne – precyzyjnie formułują sposób i kryteria przynależności, a tym samym część osób wykluczają z grupy (MENSA, Business Center Club),
grupy inkluzywne (otwarte) – przyjmują wszystkich, bez ściśle określonych zasad członkostwa i bez wykluczania;
- grupy formalne i nieformalne
grupa formalna ma sformalizowaną strukturę zewnętrzną i zadania. Nie jest poprawnym utożsamianie tej grupy z grupą legalną; tu chodzi o określenie zadań, a nie charakteru prawnego,
grupa nieformalna przeciwstawia się organizacji grupy formalnej (np. w zakładzie pracy mamy dyrekcję – grupę formalną i kierowników przeciwstawiających się dyrekcji – grupa nieformalna, lub mafia – grupa w świetle prawa nieformalna, ale jako grupa trzymająca władzę – legalna;
Wymienione wyżej rodzaje grup mogą się na siebie nakładać. I tak np. rodzina będzie grupą małą, ekskluzywną i formalną.
22. Funkcje rodziny.
Rodzina – to podstawowa grupa społeczna, grupa pierwotna, mała, formalna i najczęściej spotykana forma zbiorowości społecznej. Jest też przeważnie grupą odniesienia. Rodzina to podstawa organizacji życia społecznego, prawnie usankcjonowana grupa gwarantująca utrzymanie ciągłości społeczeństwa. To podstawowe ogniwo przekazu kulturowego i to w jej obrębie dokonuje się socjalizacja i wychowanie.
Grupa odniesienia – to rodzaj zbiorowości społecznej, do której odnosimy swoje zachowania (wzorujemy się). Tę funkcję może pełnić pojedyncza osoba, albo każda z grup może zostać grupą odniesienia.
Funkcje rodziny:
1) utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa,
2) utrzymanie ciągłości kulturowej społeczeństwa,
3) funkcja stratyfikacyjna – rodzina nadaje jednostce pozycję społeczną,
4) funkcja zaspokajania potrzeb – podstawowych i emocjonalnych,
5) funkcja kontrolna,
6) funkcja ekonomiczno-gospodarcza.
23. Aspekty pracy zawodowej – wg Giddensa
Praca – jest to taka celowo-świadoma działalność człowieka, która staje się podstawą utrzymania.
za Giddensem – praca jest istotnym elementem konstrukcji psychicznej (biopsychicznej człowieka.
Aspekty:
- pieniądze – dla wielu główne źródło utrzymania. Dziś wartość istotna, na którą orientujemy i której podporządkowujemy swoje działania,
- poziom aktywności. Praca stwarza warunki dania upustu swojej energii, wykorzystania (ale i nabycia) umiejętności, rozwija uzdolnienia. Durkheim mówił, że jeśli uzdolnienia są biologicznie dziedziczone, to praca je rozwija bądź hamuje;
- urozmaicenie – praca pozwala: na oderwanie się od obowiązków i czynności domowych, zmienić otoczenie;
- struktura czasu – praca nadaje rytm naszym zajęciom, organizuje nam czas;
- kontakty społeczne – praca pozwala na nawiązywanie kontaktów, przyjaźni, na wymianę doświadczeń życiowych;
- tożsamość – praca określa tożsamość jednostki, wyznacza miejsce, buduje ją, wzmacnia poczucie własnej wartości.
24. Współczesne tendencje w pracy zawodowej
- zmniejszający się udział w strukturze zatrudnienia tzw. pracowników fizycznych i jednocześnie zwiększający się udział pracowników umysłowych – robotników wiedzy - koncepcja Petera Druckera. Pojawia się nowa klasa „robotników wiedzy” (pracowników mających wysokie kwalifikacje, który gromadzi wiedzę, częściowo ją przetwarza, a powszechność, rodzaj, stanowisko oraz warunki pracy (przepierzenia, minikabinki) zbliżają go do robotników pracy;
- zwiększający się udział pracowników niepełnoetatowych lub zatrudnianych w oparciu o inne umowy niż umowa o pracę (jest to forma uciążliwa – z zakładu spadają formalności – ubezpieczenia itp. na pracownika, zaciera się lojalność w stosunkach zakład – pracownik, znika stanowisko pracy, a pozostaje tylko funkcja);
- postępujący podział pracy i specjalizacja wraz ze współwystępującą tendencją uniwersalizacji stanowisk pracy.

25. Systemy pracy: tayloryzm, fordyzm, postfordyzm.
Tayloryzm
System ograniczonego zaufania.
Widział konieczność poprawy wydajności pracy i uznał, że kluczem jest podział i specjalizacja pracy, przy czym podział pracy = rozbicie na mniejsze czynności; cyt. „praca musi być tak podzielona na najmniejsze czynności, aby nawet emigrant z Polski mógł je wykonywać.” Robił pomiary pracy i wyliczał ile czasu potrzebuje robotnik na wykonanie danej czynności. Był zwolennikiem hierarchii pracy i ścisłego podziału. Wyznawał zasadę: podział, pomiar, nadzór. Sam przeszedł wszystkie szczeble kariery od brygadzisty do dyrektora. Skutkiem tych założeń było stosowanie pracy akordowej (związanie ilości pracy z wynagrodzeniem) i wprowadzenie nieruchomej taśmy produkcyjnej.
Zarzuty: zdehumanizowany system, a człowiek sprowadzony do roli narzędzia.
Ale to nieprawda. Taylor skupił się na wzroście produkcji, udoskonaleniu sposobu produkcji, wydajności, ale zwracał szczególną uwagę na szacunek dla pracownika, na jego godność. Na marginesie pozostawił natomiast skutki wzrostu produkcji (rynki zbytu).
Fordyzm – również system ograniczonego zaufania (ścisły nadzór, a rytm pracy wyznacza taśma produkcyjna)
Henry Ford – widział konieczność powiązania wzrostu produkcji z rynkiem zbytu. Uruchomił i udoskonalił taśmę produkcyjną, a pierwsza fabryka powstała w 1908 r. i cała była nastawiona na produkcję Forda typu „T”. Praca odbywała się wokół ruchomej taśmy.
OGRANICZENIA OBU SYSTEMÓW:
są możliwe do zastosowania tylko w dużych przedsiębiorstwach i tylko przy produkcie masowym, bo samo wdrożenie i przygotowanie produkcji jest bardzo kosztowne.
Posfordyzm
(początek lat 80-tych) – charakteryzuje się odejściem od istoty fordyzmu i tayloryzmu. Charakteryzuje się elastycznością, innowacyjnością, dostosowaniem do wymogów rynku i do indywidualnych oczekiwań klienta.
- elastyczność – to próba nastawienia produkcji na wytwarzanie mniejszej liczby zindywidualizowanych produktów.
Wewnątrz przedsiębiorstwa oznacza elastyczność w wykorzystaniu małych grup pracowników o wysokich kwalifikacjach (np. robotników wiedzy) i przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii, pozwalających szybko reagować na zmiany rynku. Sama idea postfordyzmu jest krytykowana. Są dziś tendencje (Szwajcaria) powrotu do zegarków mechanicznych (czyli do wąskiej w końcu grupy odbiorców) i do własności rodzinnej.
26. Ogólny, szczegółowy i jednostkowy podział pracy u Marksa i Langego.
Podział (wg Marksa, a Oskar Lange kontynuował)
1. Ogólny podział pracy – sektory gospodarcze oznacza rozdział na: przemysłowy, postprzemysłowy (nowe technologie informatyczne), rolny, handlowy, finansowy, usługowy o charakterze gospodarczym i pozagospodarczym (praca usługowa – to hotelarstwo, fryzjerstwo, a McDonald – to już produkcja).
2. Szczegółowy podział pracy bywa też nazywany działami gospodarki
obejmuje rodzaje i odmiany występujące wewnątrz ogólnego podziały pracy, np. praca wielkoprzemysłowa, transport, handel detaliczny, hurtowy.
3. jednostkowy podział pracy
występuje w obrębie poszczególnych przedsiębiorstw gospodarki i instytucji pozagospodarczych.
Podział pracy powoduje zdecydowany wzrost wydajności pracy (Smith) i daje pogląd na organizację społeczeństwa. Mamy tu do czynienia z zawodami. Zawód jest częścią jednostkowego podziału pracy (robotnik, lekarz to nie są zawody, zawodem jest np. neurolog.
27. Pojęcie zawodu – Maks Weber.
Zawód jest to taka specyfikacja, specjalizacja i kombinacja świadczeń danej osoby, które stanowią dla niej podstawę ciągłej szansy uzyskania środków utrzymania, bądź zarobków.
Maks Weber sądził, że poznanie pozycji zawodowej jednostki wymaga ustalenia jakie zajmuje ona miejsce w technicznym podziale świadczeń. Wymaga ustalenia, czy i w jakiej mierze mają charakter wyspecyfikowany, skombinowany lub wyspecjalizowany.
Kombinacją świadczeń M.Weber nazywał najbardziej wielostronny i syntetyczny rodzaj społecznego podziału pracy, tzn. wykonywanie przez jedną i tę samą osobę wielu technicznie różnorodnych i przynoszących różne wyniki końcowe pracy, czynności.
Specyfikacja świadczeń to wykonywanie przez jedną i tę samą osobę wielu różnych technicznie prac koniecznych do uzyskania końcowego rezultatu.
Specjalizacja świadczeń występuje gdy jedna i ta sama osoba wykonuje tylko jakąś część różnych technicznie prac, koniecznych do uzyskania końcowego efektu.
To specjalizacja świadczeń uzależnia jednostkę najbardziej od rzeczowych środków zaopatrywania i trudnienia.
28. Pojęcie pracy gospodarczej i pozagospodarczej Lorenza von Steina.
1. bezpośrednio produkcyjna
2. pośrednio produkcyjna
3. pozaprodukcyjna
Jest to niejako rozwinięcie podziału na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną.
Ten podział funkcjonuje jako marksistowski podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną. Lorenz von Stein używał określenia – praca gospodarcza i pozagospodarcza.
Z podziałem pracy bezpośrednio, pośrednio i pozaprodukcyjnej wiąże się pojęcie bezpośredniego producenta. Kategoria ta pozwala uwolnić analizę podziału pracy w społeczeństwie od tak archaicznych i przednaukowych określeń jak pracownik fizyczny (manualny). Tadeusz Kotarbiński nazywał ten podział prymitywnym.
Już A.COMTE stosował nowocześniejsze pojęcie pracownika fizycznego, a Arystoteles 2300 lat temu dzielił filozofów na młodszych i starszych myślą.
Ad. Pośrednia produkcja
nadzór, kierownictwo, różnego rodzaju specjaliści
bo pośrednio przyczyniają się do produkcji.
Ad. Praca pozaprodukcyjna
- lekarze, uczeni, politycy, aktorzy itd.
Praca pozaprodukcyjna obejmuje prace przebiegające w strukturze poza gospodarką.
Kolejny podział to np. praca fizyczna i praca umysłowa – jest to też podział archaiczny.
Kolejny – ważny podział:
- praca kierownicza i praca wykonawcza.
Zakwalifikowanie do danej grupy w/w podziału determinuje losy życiowe jednostek. Duża część osób dąży do tego, by ich praca była kierowniczą (wyższy prestiż społeczny i zarobki). Ten podział ma znaczenie, bo do dziś nie było takiego społeczeństwa, które funkcjonowałoby bez klasy kierowniczej.
29. Typy własności wspólnej wg Herberta Spencera.
Herbert Spencer wyróżniał trzy typy własności wspólnej:
- własność publiczną,
- własność wspólnotowa i plemienna,
- własność państwa (w rozumieniu wspólnotowym).
Ekonomiczno-socjologiczna teoria własności nie uznaje osoby prawnej, ale zakłada współwłasność.
...