TEORIA I METODOLOGIA (2) – ĆWICZENIA DR GRUCA

I. METODA HISTORYCZNA

Metoda naukowa – sposób postępowania badawczego, który obejmuje zespół celowo obranych czynności zmierzających do objaśnienia danego przedmiotu i jego zależności. Każdy przedmiot można badać kilkoma metodami.

Metoda historyczna – posługujemy się nią tam, gdzie chcemy zbadać przebieg pracy z książką. Opiera się na analizie źródeł historycznych.

Etapy badania metodą historyczną:

1.      gromadzenie źródeł;

2.      krytyka źródeł;

3.      opracowanie źródeł.

Źródło historyczne – każda pozostałość przeszłości, która może poinformować nas o minionych wydarzeniach dotyczących dziejów ludzkości. Może być to pozostałość zarówno materialna jak                           i duchowa.

Każde źródło historyczne jest źródłem informacji. Nie każde źródło informacji jest źródłem historycznym.

Podział źródeł historycznych:

1.      Podział Jerzego Selczyka:

a)     źródła opisowe (narracyjne, opowiadające) – autobiografie, pamiętniki, wspomnienia, twórczość publicystyczna, korespondencja prywatna, ulotki, materiały propagandowe, gazety, czasopisma.

b)     źródła dokumentowe (aktowe) – zbiory akt pozostałych w wyniku działania jakiejś instytucji:

·        akta różnych zrzeszeń i organizacji, szkolne, prywatne, akta instytucji;

·        historycy przypisują im większe znaczenie niż źródłom opisowym;

·        mniejsza wiarygodność źródeł opisowych spowodowana jest tym, że pisze                  je jedna osoba, a jej stosunek do opisywanych wydarzeń jest osobisty;

·        jeśli badamy jakąś instytucję w pierwszej kolejności powinniśmy korzystać                ze źródeł dokumentowych.

2. Podział Juliana Fercza i Aleksandry Niemczykowej:

a)     źródła bezpośrednie – dokumenty powstałe w toku danego wydarzenia albo                              w bezpośrednim związku z tym wydarzeniem;

·        źródła bezpośrednie pisane:

Þ    źródła publikowane: normy bibliograficzne, ogłoszenia prasowe, katalogi (księgarskie, wydawnicze), sama książka (kiedy badamy jej treść ze względu na funkcję jaką odgrywa, kiedy badamy dodatkowe elementy książki nabyte w trakcie jej użytkowania, kiedy badamy księgozbiór historyczny);

Þ    źródła niepublikowane: źródła archiwalne (dokumenty instytucji), sprawozdania z działalności instytucji, regulamin dotyczący działalności danej instytucji, zamówienia, rachunki, np. zamówienia księgarskie, księgi rachunkowe, akta personalne osób zatrudnionych w danej instytucji, korespondencja urzędowa, akta pochodzenia sądowego (testamenty, inwentarze), źródła archiwalne niepublikowane.

·        źródła bezpośrednie niepisane – narzędzia służące do produkcji                                   i rozpowszechniania książki (np. meble, maszyny drukarskie itp.), książka (jeśli badamy materiał, z którego została wykonana).

b)     Źródła pośrednie – utrwalają ślady przeszłości już w jakiś sposób zinterpretowane;

·        źródła pośrednie pisane – relacje prywatne związane z książką, np. relacje osób zawodowo związanych z książką, informacje prasowe dotyczące instytucji związanych z książką, źródła literackie, recenzje dotyczące książek (służą pomocą w badaniu nad odbiorem), dawna literatura i czasopisma fachowe.

·        źródła pośrednie niepisane – ikonografia, zdjęcia budynków, osób związanych z książką, filmy, ryciny itp.

Etapy badań metoda historyczną:

1. 1. 1. 1. GROMADZENIE -  posługujemy się katalogami, inwentarzami archiwalnymi, przeglądanie prac na podobny temat, stwierdzenie na jakie typy źródeł powołują się autorzy;

2. 2. 2. 2. KRYTYKA ŹRÓDEŁ – umiejętność sądzenia, poddawania w wątpliwość;

a)       krytyka zewnętrzna – obejmuje materialną stronę źródła (pismo, zdobienia), ważne są środki uwierzytelniające (podpisy, pieczęcie); celem jest ustalenie czasu i miejsca powstania źródła, ustalenie autentyczności źródła (czy powstało równolegle                                z opisywanymi wydarzeniami);

·        źródło w pełni autentyczne;

·        źródło częściowo autentyczne – z dopiskami;

·        źródło całkowicie nieautentyczne.

b)      krytyka wewnętrzna – ustalenie wiarygodności źródła, stwierdzenie czy podaje ono prawdę obiektywną; zajmuje się treścią źródła.

Þ    źródło może być autentyczne, ale niewiarygodne (np. komunikat wojenny, kroniki powstałe na dworach panujących);

Þ    ważne jest by oddzielić komentarze od treści.

3. OPRACOWANIE ŹRÓDŁA – rozpoczynamy od zestawienia wszystkich materiałów dotyczących danego faktu; odtworzenie i uzasadnienie danego faktu.

II.    METODA BIBLIOGRAFICZNA

Warianty metody bibliograficznej:

1. 1. 1. 1. Tworzenie opisów bibliograficznych, komponowanie spisów bibliograficznych (konieczna znajomość norm bibliograficznych, zasad klasyfikacji);
         2. Dekomponowanie spisów bibliograficznych;

Etapy dekomponowania spisów bibliograficznych:

a)      rozbiór spisu na poszczególne jednostkowe  opisy;

b)     uzupełnianie brakujących elementów opisu bibliograficznego (głównie na podstawie Bibliografii Narodowej);

c)      grupowanie jednostkowych opisów bibliograficznych wg przyjętych kryteriów (zakres, zasięg);

Þ    grupowane terytorialne zbioru możemy stosować do książek z wieków dawnych, możemy wówczas ustalić czy dana osoba podróżowała, z kim miała kontakty;

Þ    podział terytorialny możemy również stosować przy księgarniach i innych instytucjach wiedzy;

Þ    podział chronologiczny można stosować przy większych księgozbiorach bibliotecznych, rodowych, bibliotekach specjalistycznych, fachowych;

Þ    podział ze względu na typy wydawnicze i piśmiennicze – mógł świadczyć                o majętności i zainteresowaniach właściciela;

Þ    podział ze względu na cenę możemy brać pod uwagę przy księgozbiorach bibliofilskich, księgarskich, aukcyjnych.

d)     interpretacja danych.

3. 3. 3. 3. Analiza cytowań bibliograficznych.

LITERATURA:

1.      Teoretyczna:

a)      K. Bednarska – Ruszajowa / Metoda bibliograficzna i jej zastosowanie

1.      Praktyczna:

a)   Z. Sionko / Powieść zachodnioeuropejska w Polsce Stanisławowskiej

III. METODA TYPOGRAFICZNA

- Służy przede wszystkim do badań nad dawną książką.

Zadania metody typograficznej:

1.      badanie druków anonimowych typograficznie (brak miejsca, daty druku);

2.      weryfikacja druków, by wykryć fałszerstwa;

3.      weryfikacja zmian w pojedynczych egzemplarzach (warianty w danym nakładzie).

Stosując metodę typograficzną badamy:

1.      materiał typograficzny – odbicie na papierze;

2.      skład książki – kompozycja powstała z tego materiału, układ czcionek itp.;

Identyfikując pismo powinniśmy uwzględnić:

Þ    krój, rodzaj pisma;

Þ    majuskuła M (gotycka) i Q (antykwa);

Þ    wymiar 20-stu wierszy.

Konrad Haebler – dokonał badań porównawczych majuskuł M i Q; stworzył katalog inkunabułów,                  w którym opisane zostały inkunabuły niemieckie, norweskie i polskie – służy on do badań porównawczych.

Opis inicjału powinien zawierać:

1.      technikę wykonania drzeworytów;

2.      cechy charakterystyczne jak ramki;

3.      opis ilustracji w inicjale.

Badając materiał typograficzny powinniśmy brać pod uwagę:

1.      zmianę materiałów, z których wykonywano w danej drukarni, ich zużycie;

2.      udoskonalenia, zmiany.

Warianty druków:

- bardzo ważne przy ich badaniu jest zużycie materiału;

- można dzięki temu ustalić materiały, które wyszły z tej samej oficyny.

Metoda przekroju Kazimierza Budzyka:

1.      badanie przekroju kolumny tekstu;

2.      badanie spacji międzywyrazowych.

W Polsce proces ujednolicania czcionki rozpoczął się w II poł. XVI wieku.

Analizie typograficznej podlegają:

1.      szata graficzna;

2.      czcionka;

3.      okładka;

·        zdobienia;

·        napisy;

·        materiał, z którego wykonano okładkę;

4. strona tytułowa;

·        napisy;

·        ilustracja;

·        układ elementów;

5. wnętrze książki;

·        rodzaj papieru;

·        krój czcionki i jej wielkość;

·        ilustracje;

Þ    technika wykonania;

Þ    kolorystyka;

Þ    układ ilustracji;

Þ    autor ilustracji;

·        tabele, wkładki;

·        spis treści;

·        paginacja;

·        żywa pagina.

Wydawnictwo Ultima Thule:

Þ    przekłady z literatury indyjskiej;

Þ    znane z przygotowania graficznego książek;

Þ    zdobione okładki;

Þ    czcionki wiążące się z treścią książki;

Þ    kolorystyka okładki;

Þ    brak ilustracji, jedynie motywy zdobnicze (ramki);

Þ    różnorodne czcionki;

Þ    papier czerpany lub królewski japoński;

Þ    miały charakter bibliofilski;

-          niski nakład;

-          numeracja egzemplarzy;

-          kolofon;

-          rodzaj papieru;

Þ    ...