Starożytna Grecja

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych

Dziedzictwo
starożytnych cywilizacji

Wojciech Kania

Kraków 2010

- 3 -

Wstęp

Starożytność jest najstarszym okresem w dziejach kultury europejskiej. Trwała od końca 3000 lub początku 4000 r. p. n. e. do V w. n. e. (dokładnie do 476 r., czyli do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego).

Epoka ta pozostawiła po sobie olbrzymi dorobek kulturowy, naukowy. Jest to okres, w którym rozwinęły się cywilizacje zarówno Europy jak i Starożytnego Wschodu (od około 4000 roku p.n.e.). Do cywilizacji starożytnych zaliczamy między innymi Starożytną Mezopotamię, Starożytną Grecję, Starożytny Rzym oraz Starożytny Egipt.

W starożytności rozwinęło się wiele nauk, dokonano wielu odkryć. w czasach tych narodziła się i dynamicznie rozwinęła filozofia. Lecz największy dorobek, który porusza serce każdego człowieka zafascynowanego starożytnymi cywilizacjami są budynki i różnego typu obiekty charakterystyczne dla antycznej kultury. Rozwój architektury w starożytności pozwala nam podziwiać dziś jedyny, jaki przetrwał jeden z siedmiu starożytnych cudów świata, czyli Wielką Piramidę Cheopsa w Gizie. Natomiast do nowych cudów świata zostało zaliczone Koloseum.

Starożytność pozostawiła po sobie mnóstwo cennych „pamiątek”, dzięki którym można poznawać życie naszych przodków. Nie tylko nasza literatura, sztuka, nasza świadomość cywilizacyjna, ale nawet formy rządzenia obowiązujące w dzisiejszych krajach, mają źródło w czasach antycznych.

Moja praca ma na celu przybliżyć każdemu czytelnikowi historię, oraz ogrom dorobku, jaki zawdzięczamy najbardziej wpływowym cywilizacją tamtych czasów tj. Starożytna Grecja oraz Starożytny Rzym.

Starożytna Grecja

Rys historyczny

Indoeuropejscy przodkowie Greków przybyli na teren południowych Bałkanów na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Kultura materialna przybyszów była bardzo uboga i przed około 1600 rokiem p.n.e. pozostawiła stosunkowo mało śladów.

W tym samym czasie na Krecie rozpoczynał się okres świetności cywilizacji zwanej przez badaczy cywilizacją minojską. Około 2000 roku p.n.e. pojawiają się tam monumentalne kompleksy pałacowe Knossos, Fajstos, Malia, nieco później Kato i Zakro, w których administrację prowadzono za pomocą pisma (pismo linearne A).

Epoka mykeńska.

Tuż po 1600 roku p.n.e. kultura minojska zaczęła oddziaływać na Grecję kontynentalną, gdzie kształtowała się pierwsza, grecka kultura zwana mykeńską. Około 1450 roku p.n.e. Mykeńczycy najechali i zasiedlili Kretę, wciągając ją w obręb świata greckiego. Rozkwit kultury mykeńskiej przypada na XIV XIII w. Powstają wówczas wspaniałe pałace w Mykenach, Tirynsie, Pylos na Peloponezie, Atenach w Attyce, Tebach i Gla w Beocji. Na Krecie Mykeńczycy wykorzystują minojski pałac w Knossos. Do prowadzenia pałacowej administracji Mykeńczycy przejęli od Minojczyków pismo i przystosowali je do potrzeb języka greckiego (pismo linearne B). Echem potęgi cywilizacji mykeńskiej jest tradycja mityczna o wielkiej wyprawie przeciw Troi, której ostateczny kształt nadały poematy Homera w VIII w. p.n.e.

Ciemne Wieki

Kres cywilizacji mykeńskie nastąpił po 1200 roku p.n.e. Zniszczeniu uległy okazałe pałace, znikło pismo, zubożała kultura materialna. Dlatego też okres między 1100 a 800 rokiem p.n.e. określa się mianem Ciemnych Wieków. w tej epoce dokonał się definitywny podział Grecji pomiędzy poszczególne plemiona. Zmieniła się też geografia polityczna. z ośrodków mykeńskich przetrwały Ateny. z nowopowstałych najbardziej okazały odkryto na Eubei. Świat grecki uległ dalszemu rozszerzeniu: w X w. p.n.e. Grecy z kontynentu zasiedlili wyspy Morza Egejskiego i zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej.

Epoka archaiczna

Jeszcze w okresie Ciemnych Wieków rozpoczął się proces, który w VIII wieku p.n.e. doprowadził do okrzepnięcia nowej formy politycznej: miasta-państwa, które określiło charakter greckiej cywilizacji po schyłek starożytności.

Mieszkańcy poszczególnych rejonów zaczęli koncentrować się wokół jednego ośrodka miejskiego. w konsekwencji Peloponez i Grecja środkowa zostały podzielone pomiędzy poszczególne miasta-państwa z wyraźnie wytyczonymi granicami.

Ośrodki miejskie przybrały regularny wygląd i składały się z akropolu, agory oraz centralnej świątyni bóstwa opiekuńczego miasta). Kiedy w pierwszej połowie VIII wieku p.n.e. Grecy zaczęli zakładać kolonie, miały one strukturę miast-państw.

Jeszcze w pierwszej połowie stulecia pojawiło się, zapożyczone od Fenicjan, pismo alfabetyczne, co umożliwiło powstanie u schyłku VIII wieku p.n.e. poematów Homera.

Lata między około 750 a  580 to przede wszystkim okres Wielkiej Kolonizacji. Kolonizacji towarzyszyła ekspansja handlowa. Greckie wyroby były nabywane w całym świecie śródziemnomorskim. Powstanie kolonii stwarzało mieszkańcom miasta założycielskiego lepsze warunki bytowania dzięki, pozbyciu się nadwyżek ludności, a  równocześnie otwierało przed nimi nowy obszar dla pozyskiwania i zbywania produktów. Polis Grecji właściwej starały się poprawić swoją sytuację materialną i jednocześnie zyskać prestiż w licznych konfliktach z miastami sąsiednimi.

Pod koniec VIII wieku p.n.e. doszło do wojny między Eretrią i Chalkis o leżącą między nimi równinę lelantyńską. Mniej więcej w tym samym czasie Spartanie podbili Mesenię, a  Ateńczycy siłą przyłączyli do swojej polis Eleusis. w trudnym do ustalenia momencie Argiwowie postąpili tak samo z Tirynsem i Mykenami. Wzrastające poszanowanie dla podmiotowości greckiej polis spowodowało jednak, że począwszy od VII wieku p.n.e. strony konfliktu przestały zmierzać do likwidacji przeciwnika. Zwycięzca zadowalał się aneksją spornego terytorium granicznego, bądź uznaniem jego przywództwa na arenie międzynarodowej. Permanentne konflikty graniczne odbijały się na stosunkach wewnętrznych w miastach-państwach. Rozpoczęły one proces przemian, które później doprowadził do powstania pierwszego w dziejach państwa demokratycznego.

Epoka klasyczna

Najważniejszym zjawiskiem po wojnach perskich był wzrost potęgi Aten. Związek Morski bardzo szybko stał się narzędziem ateńskiej polityki imperialnej, a  próby wystąpienia poszczególnych członków były brutalnie tłumione.

Wzrostowi ateńskiej potęgi przeciwstawiła się Sparta i jej sojusznicy, zwłaszcza Korynt i Tebanie. Po serii konfliktów zbrojnych doszło do wieloletniej i wyczerpującej wojny tzw. „wojny peloponeskiej” (431 - 404 roku p.n.e.). Pierwszy jej etap zakończył się kompromisowym pokojem w 421. w 415 Ateńczycy zorganizowali wielką ekspedycję na Sycylię przeciwko tamtejszym sojusznikom Spartan. Wyprawa zakończyła się druzgocącą klęską.

Spartanie przejęli inicjatywę. Korzystając z perskiego wsparcia oraz buntów ateńskich sojuszników odnieśli ostateczne zwycięstwo niszcząc ateńską flotę pod Ajgospotamoj i zmuszając Ateny do bezwarunkowej kapitulacji. Autorytarny styl sprawowania przez Spartę przywództwa w świecie greckim doprowadził jednak wkrótce do zmiany sojuszy.

W niespełna 10 lat po zakończeniu wojny peloponeskiej wystąpili przeciw niej wspólnie Koryntyjczycy, Beoci i Ateńczycy - tzw. „wojna koryncka” 395 – 386 roku p.n.e. Konflikt zakończył się dzięki interwencji króla perskiego, który podyktował korzystne dla Sparty warunki pokoju. Hegemonia spartańska nie przetrwała długo.

Ateńczycy zdołali w okrojonej formie odnowić sojusz wyspiarskich miast-państw pod swoim kierownictwem. Spartanie znaleźli się w otwartym konflikcie z kierowanymi przez Epaminondasa Tebami, który zakończył się ich całkowitą klęską. Jednak ani Teby, ani Ateny nie były w stanie zastąpić Sparty w roli hegemona, co wkrótce wykorzystał zdolny władca Macedonii, Filip II. Dzięki pokonaniu w 358 roku p.n.e. Ilirów zjednoczył on księstwa macedońskie i rozpoczął ekspansję na południe. Korzystając z kłopotów Aten, które znalazły się w stanie wojny ze swoimi zbuntowanymi sojusznikami zaczął zajmować miasta uważane przez Ateńczyków za obszar ich wpływów.

W 338 roku p.n.e. doszło do walnej rozprawy pod Cheroneą. Grecy ponieśli całkowitą klęskę, a  Filip stał się hegemonem całej Grecji, czego wyrazem było powołanie pod jego auspicjami związku miast greckich. Król macedoński przystąpił natychmiast do realizacji swoich wielkich planów wyprawy przeciw Persji. Nie zdążył ich jednak wprowadzić w życie, bowiem został zamordowany w niejasnych okolicznościach w 336 roku. Następcą został Aleksander III, który natychmiast przystąpił do realizacji projektu antyperskiej krucjaty. Przekroczywszy Hellespont na czele armii macedońskiej i kontyngentów greckich Aleksander pokonał wojska perskie nad Granikiem. Po przemierzeniu całej Azji Mniejszej zwyciężył samego króla Dariusza III pod Issos w Cylicji. Kierując się następnie na południe zajął kolejno Syrię, Palestynę i Egipt.

Do ostatecznego starcia z Dariuszem III doszło pod Gaugamelą w Mezopotamii. Armia perska została rozbita, a  Dariusz, został zamordowany w efekcie spisku dworskiego. Aleksander podążył dalej na wschód opanowując kolejne perskie satrapie aż po Indus. Tam, na skutek buntu żołnierzy, został zmuszony do zarządzenia odwrotu. w 324 roku p.n.e. powrócił do Babilonu, gdzie w czerwcu 323 roku nagle rozchorował się i zmarł.

Epoka hellenistyczna

W wyniku wyprawy Aleksandra Macedońskiego cywilizacja grecka rozszerzyła się na Azję Mniejszą, Bliski Wschód, Iran i Egipt. Niespodziewana śmierć króla wywołała natychmiast całą serię zbrojnych konfliktów na całym tym obszarze. Jako pierwsi wystąpili Grecy. Koalicja miast greckich przystąpiła do działań zbrojnych przeciwko pozostawionemu w Macedonii namiestnikowi Antypatrowi. Wojna zakończyła się jednak klęską Greków w bitwie pod Krannon i przywróceniem macedońskiego protektoratu nad Grecją kontynentalną. Zaraz po stłumienie buntu Greków rozpoczęła się wieloletnia zbrojna rywalizacja o schedę po Aleksandrze między jego wodzami, w trakcie, której ukształtowała się nowa mapa polityczna wschodniego śródziemnomorza.

W 321 roku p.n.e. został zamordowany najważniejszy sukcesor Aleksandra Perdikkas. w myśl zawartego w tymże roku układu w Triparadejsos, którego założeniem było utrzymanie jedności imperium, najważniejszą postacią w państwie został Antypater. Antypater zmarł jednak w 316 roku i szybko wzięły górę tendencje separatystyczne.

W latach 306 – 305 p.n.e., kilku diadochów ogłosiło się królami. Spośród nich dłuższy sukces odnieśli zarządzający od 321 roku Egiptem Ptolemeusz i namiestnik Babilonii - Seleukos, który skupił w swoich rękach także władzę nad Medią, Persją właściwą i satrapiami wschodnimi. Egipt Lagidów, Babilonia Seleukidów, Macedonia Antygonidów i Pergamon Attalidów były najważniejszymi podmiotami wczesno hellenistycznej sceny politycznej. Obok nich pewną rolę odgrywały greckie miasta-państwa, zwłaszcza te, które były w stanie zawiązywać konfederacje. III wiek p.n.e. wypełniła rywalizacja Seleukidów i Lagidów na Bliskim Wschodzie, której efektem było pięć kolejnych wojen oraz problemy Macedonii z utrzymaniem kontroli nad Grecją. w 215 roku p.n.e. na scenę polityczną świata hellenistycznego wkracza Rzym. Na skutek konfliktu interesów w Ilirii, król Macedonii Filip V zdecydował się na sojusz z Hannibalem. w odpowiedzi na to Rzymianie zawarli sojusz ze Związkiem Etolskim co wywołało serię wojen macedońskich. w ich wyniku Macedonia została podzielona na cztery regiony i zmuszona do płacenia Rzymowi daniny. w tym samym roku Rzymianie podyktowali warunki zakończenia szóstej wojny syryjskiej. Wkrótce polityka rzymska skłoniła się ku bezpośredniemu wcielaniu podbitych terenów do Imperium. Kiedy w 148 roku doszło w Macedonii do antyrzymskiego powstania pod wodzą Andriskosa, została ona przekształcona w rzymską prowincję. Po buncie Związku Achajskiego w 146 roku Rzymianie zburzyli Korynt i uczynili Grecję czymś na kształt protektoratu podporządkowanego namiestnikowi Macedonii. w 133 roku p.n.e. umarł król Pergamonu Attalos III, zapisując w testamencie swoje państwo Rzymowi, a  cztery lata później na miejsce Pergamonu powołana zostaje prowincja Azja. Niezadowolenie z nowych porządków usiłował wykorzystać król Pontu, który w trakcie i wojny mitrydatejskiej doprowadził do antyrzymskiego powstania części Greków z kontynentu i Azji Mniejszej. Powstanie zostało krwawo stłumione przez wojska Sulli i było to ostatnie wystąpienie Greków przeciwko Rzymianom. w 46 roku p.n.e. Grecja właściwa została zamieniona w odrębną prowincję pod nazwą Achaja przez Cezara, a  ostateczny kształt nadał jej August w 27 roku p.n.e.

Ważne daty historyczne starożytnej Grecji

Lata              Opis

Około1100              Epoka wędrówek i najazdów

Około 800              Homer pisze swe wielkie poematy; rozsnuwa się mrok dziejów

776 p. n. e              Pierwsze Igrzyska Olimpijskie, rozegrane pomiędzy atletami greckimi.

508 p. n. e              Początek demokracji ateńskiej.

490 p. n. e              Bitwa pod Maratonem.

438 p. n. e              Budowa Partenonu

393 n. e              Koniec Igrzysk Olimpijskich; ich idea ożyła dopiero w 1896 r. n. e

338 n. e              Grecja podbita przez Macedończyków.

Źródło: Farndon John. Szkolna Encyklopedia, s.119.

Dziedzictwo starożytnej Grecji

Żadna ze starożytnych cywilizacji nie wywarła tak głębokiego wpływu na nasz świat, jak cywilizacja starożytnej Grecji. Styl greckich budowli wciąż należy do kopiowanych schematów. Greccy myśliciele położyli podwaliny matematyki i innych nauk oraz postawili wciąż nurtujące nas pytania dotyczące natury życia, Idea demokracji( władzy ludu) sięga korzeniami do Greckich Aten. Podobnie jak współczesny teatr. Wiele z używanych przez nas słów pochodzi z Grecji.

Początki medycyny

Początkowo, podobnie jak ludzie Wschodu, Grecy przypisywali choroby ludzkie siłom nadnaturalnym i starali się je przebłagać za pomocą zaklęć, ofiar, modłów. w ciągu wieków praktyki medycznej zdołała się medycyna wyzwolić w znacznej mierze spod wpływu tych zewnętrznych czynników i w lecznictwie oprzeć się na obserwacji symptomów chorobowych. w Grecji powstało wiele szkół medycznych; uznaniem cieszyły się szkoły z siedzibą w Krotonie w południowej Italii, w Knidos na wybrzeżu Azji Mniejszej, zwłaszcza zaś na wyspie Kos. Jej najwybitniejszym reprezentantem był Hipokrates z Kos ( 460-377). Utrzymywał on, że przyczyny chorób ludzkich tkwią w samym człowieku, że mają one naturalne, a  nie nadnaturalne podłoże. Naukę Hipokratesa rozwijali dalej uczniowie, a  owocem działalności samego Hipokratesa, jak i jego szkoły, były liczne pisma medyczne. Dzięki obserwacji i umiejętności korzystania ze skumulowanej wiedzy poprzedników lekarze greccy osiągali znakomite wyniki w dziedzinie diagnostyki i terapii. Dzięki sekcjom ( zapewne też wiwisekcjom), które przeprowadzano zwłaszcza w ptolemejskiej Aleksandrii, dokonano wielu odkryć z zakresu anatomii i fizjologii.

Matematyka

Matematyka jeszcze w V w. p. n. e. stanowiła przedmiot refleksji filozoficznej ( Zenon z Elei, Demokryt). Do najważniejszych matematyków należeli m.in. Hipokrates z Chios, Archimedes z Syrakuz, Eratostenes z Cyreny i Apollonios z Pergi, Pitagoras.

Hipokrates z Chios(V w. p.n.e.) – joński matematyk i sofista. w latach ok. 450 - 420 p.n.e., działał w Atenach gdzie otworzył szkołę geometrii. Nauczał w niej za opłatą, za co został usunięty ze szkoły pitagorejczyków. Był autorem systemu aksjomatycznego geometrii wcześniejszego niż „Elementy” Euklidesa. Jego dzieło „Stoicheia” zaginęło. Prowadząc badania nad kwadraturą koła odkrył księżyce Hipokratesa. Sprowadził także rozwiązanie problemu podwojenia sześcianu (tzw. problemu delijskiego) do znalezienia podwójnej średniej proporcjonalnej tzn. takich dwóch liczb x i y, że dla dwóch danych, dowolnych liczb a  i b zachodzi:

Archimedes z Syrakuzy ok.(287-212 p.n.e.) – wybitny grecki fizyk i matematyk, urodzony i zmarły w Syrakuzach; wykształcenie zdobył w Aleksandrii. Był synem astronoma Fidiasza i prawdopodobnie krewnym lub powinowatym władcy Syrakuz Hierona II.

Autor traktatu o kwadraturze odcinka paraboli, twórca hydrostatyki i statyki, prekursor rachunku nieskończonościowego (infinitezymalnego). Od jego imienia jedną ze spiral nazwano spiralą Archimedesa. Stworzył podstawy rachunku różniczkowego. w dziele Elementy mechaniki wyłożył podstawy mechaniki teoretycznej. Zajmował się również astronomią – zbudował globus i planetarium.

Anegdota głosi, że pochłonięty rozwiązywaniem zadań matematycznych Archimedes przestał się myć, w wyniku, czego zaczął śmierdzieć. Gdy siłą nasmarowano go oliwą i ciągnięto by go wykąpać kreślił na swoim ciele koła kontynuując swoje rozważania.

W czasie drugiej wojny punickiej kierował pracami inżynieryjnymi przy obronie Syrakuz. Rzymianie myśleli, że sami bogowie bronią miasta, gdyż za murami schowane machiny oblężnicze jego konstrukcji ciskały pociski w ich stronę. Archimedes został zabity przez żołnierzy rzymskich po zdobyciu miasta, mimo wyraźnego rozkazu dowódcy, Marcellusa, by go ująć żywego. Później gorzko żałowano tego. Na życzenie Archimedesa na jego nagrobku wyryto kulę, stożek i walec.

Historię życia Archimedesa przyrównuje się często do procesu podbijania Starożytnej Grecji przez Cesarstwo rzymskie. Rzymianie swą okupacją spowodowali stagnację w rozwoju tak bogatej kultury, nauki i filozofii hellenistycznej, ale jednocześnie zachowali ogromny szacunek dla greckich osiągnięć, niejednokrotnie z nich czerpiąc we własnych odkryciach. Symbolem tego jest właśnie śmierć Archimedesa – zabitego przez rzymskiego legionistę w chwili roztrząsania jakiegoś problemu matematycznego, a  następnie z honorami pochowanego przez rzymskiego wodza. Zanim odcięto mu głowę miał powiedzieć "noli turbare circulos meos", co znaczy "nie zamazuj moich kół". Pokazuje to jak bardzo pochłonięty nauką był Archimedes.

Jako pierwszy podał przybliżoną wartość liczby pi. Według niego:

Eratostenes z Cyreny(ur. 276 p.n.e. w Cyrenie, zm. 194 p.n.e.)– grecki matematyk, astronom, filozof, geograf i poeta. Oszacował średnicę Ziemi oraz odległość od Słońca i Księżyca. Zmierzył kąt nachylenia ekliptyki do równika niebieskiego. Twierdził, że płynąc na zachód od Gibraltaru można dotrzeć do Indii Jako pierwszy zaproponował wprowadzenie roku przestępnego, czyli jednego dodatkowego dnia w kalendarzu, co 4 lata.

Pitagoras z Samos (ok. 572 - ok. 497 p.n.e.). Urodził się na wyspie Samos, a  zmarł w Metaponcie. Znany jest głównie z słynnego twierdzenia  o trójkącie prostokątnym, powszechnie znanego jako twierdzenie Pitagorasa. Ów grecki matematyk, filozof, półlegendarny założyciel słynnej szkoły pitagorejskiej był także twórcą kierunku filozoficzno-religijnego zwanego pitagoreizmem. Elementami pitagoreizmu są: muzyka, harmonia i liczba, rozpatrywane przede wszystkim jako czynniki wychowawcze, służące zbliżeniu do Boga. Najsłynniejszym twierdzeniem jest tzw. Twierdzenie Pitagorasa. Twierdzenie to dotyczące własności trójkątów prostokątnych: suma pól powierzchni kwadratów o bokach równych długościom przyprostokątnych trójkąta równa jest polu powierzchni kwadratu o boku równym długości przeciwprostokątnej. Symboliczny zapis;

gdzie: a, b - przyprostokątne, c - przeciwprostokątna.

Apoloniusz z Pergi (ok. 262 - ok. 190 p.n.e), zwany Wielkim Geometrą, uczony grecki, matematyk i astronom, jeden z największych geometrów starożytności. Działał głównie w Aleksandrii i Pergamonie. Podał 387 twierdzeń geometrycznych. Wprowadził terminy: hiperbola, elipsa, parabola, asymptota. Twórca teorii przekrojów stożka (jedyne zachowane dzieło: „Koniká” - "O przekrojach stożkowych" w 8 księgach, z których zachowało się 7). Prekursor geometrii analitycznej. Zastosował modele geometryczne do badania ruchu planet.

Filozofia

Starożytna Grecja była ojczyzną filozofii rozumianej jako próba całościowego i racjonalnego poznania świata i miejsca, jakie w nim przypada człowiekowi.

Rozwój filozofi w Grecji nastąpił na przełomie VII i VI w. p. n. e. Jednym z pierwszych filozofów był Tales z Miletu, który głosił, że zadaniem Filozofii jest poszukiwanie prawdy o świecie dla niej samej. Posiadanie tej prawdy stanowi bowiem jedyną wartość istnienia dla człowieka.

Narodzinom filozofii w Grecji sprzyjało wiele czynników. Przede wszystkim charakter polis zmuszał obywateli do angażowania się w działalność publiczną. w dyskusjach n Aten temat codziennych problemów, którymi żyło miasto, ścierały się różne poglądy i pomysły. Nie bez znaczenia był brak silnej grupy kapłańskiej, która narzucałaby rozwiązania zgodne z wymogami religii. Filozofia narodziła się w momencie, gdy człowiek przestał tłumaczyć zjawiska otaczającego świata za pomocą mitologii. Pierwszy okres działalności filozofii określa się mianem filozofii przyrody lub jońskiej. Filozofów jońskich najbardziej interesowały pytania o podstawę i praprzyczynę świata, byt, prawdę i istotę poznania. Badali także naturę człowieka i jego doświadczenia. w różny sposób rozwiązywali problem praprzyczyny świata. Według Malesa świat powstał z wody, według Anaksymandra – z pramaterii wiecznej i nieokreślonej (apeiron). Anaksymenes za praprzyczynę rzeczywistości uważał powietrze, Heraklit zaś uznał, że jest nią ogień. Demokryt jako pierwszy wprowadził pojęcie atomu jako przyczyny świata. Dla tego filozofa atomy były maleńkimi i niepodzielnymi cząsteczkami, z których składały się wszystkie rzeczy. Również duszę człowieka Demokryt uważał za skupisko kulistych atomów, a  wrażenia i uczucia rodziły się na skutek reakcji zachodzących miedzy atomami duszy a  atomami obserwowanych przez człowieka rzeczy.

W drugim okresie rozwoju filozofii działali sofiści, którzy przedmiotem swoich dociekań uczynili człowieka. Protagoras- jeden z sofistów- mawiał „ miarą wszystkich rzeczy jest człowiek”. Przedmiotem dociekań sofistów były także wartości. Uwżali, że są one względne, gdyż odpowiadają interesom konkretnego człowieka bądź społeczeństwa. Sofiści byli także pierwszymi płatnymi nauczycielami. w V w. p. n. e. Sokrates, a  później Platon (jego uczeń), ogłosili, w przeciwieństwie do sofistów, ze istnieją wartości stałe, takie jak sprawiedliwość i dobro. Sokrates wyodrębnił także „wartości liche”, takie jak: tchórzostwo, mściwość i nienawiść. Dlatego filozofa najważniejszą sprawą w życiu człowieka było poszukiwanie dobra.

Platon do tych rozważań dodał, że istnieją ponad światem hierarchicznie ułożone idee. Najważniejszymi z nich są idee dobra, prawdy i piękna. Ale istnieją także inne idee: społeczeństwa, człowieka i poszczególnych rzeczy. Platon dzielił świat na idealny i zmysłowy, nasz świat. Świat idealny stanowi doskonały prototyp, którego niedoskonałym odwzorowaniem jest świat materialny.

W VI w. p. n. e. działał uczeń Platona, Arystoteles, najwszechstronniejszy myśliciel i uczony starożytności. Obaj ci filozofowie założyli w Atenach swoje szkoły filozoficzne: Platon w gaju poświęconym greckiemu herosowi Akademosowi (stąd wzięła się nazwa „akademia”), a  Arystoteles w ogrodach Likejonu ( stąd nazwa „liceum”). Arystoteles był pierwszym, który próbował uporządkować myślenie nie tylko, co do treści, ale także stosownie do formy (logika formalna). Dokonał podziału nauki na trzy grupy: nauki teoretyczne( metafizyka, fizyka i matematyka), nauki praktyczne (etyka i polityka) oraz nauki wytwórcze(sztuka i retoryka). Zajmując się teorią polityki, wyodrębnił trzy ustroje prawidłowe (monarchię, arystokrację i polituję) i trzy nieprawidłowe ( tyranię, oligarchię i demokrację). Arystoteles pozostawił wiele praz poświęconych naukom przyrodniczym, zainteresował się nawet kosmologią, próbując dociec prawdziwego obrazu świta. Wywarł przemożny wpływ na dalszy ...