3. Etyka w zarz.doc

DR JANUSZ ŚNIADECKI

BŁĘDY TRANSFORMACJI ŹRÓDŁEM NIEETYCZNYCH ZACHOWAŃ W ŻYCIU SPOŁECZNYM I GOSPODARCZYM  W POLSCE – ANALIZA – DIAGNOZA – KIERUNKI ZMIAN

Wprowadzenie

Tematyka niniejszego wykładu wynika nie tyko z inspiracji naukowych, ale głównie z potrzeb społecznych. Wymaga ona odpowiedzi na trzy, ważne pytania.

1. Dlaczego w świetle dokonujących się w Polsce epokowych przemian dochodzi do łamania podstawowych norm prawnych, moralnych i zasad obyczajowych?

2.              Gdzie tkwią źródła tych niemoralnych zachowań negatywnie wpływających na zarządzanie organizacją – w tym także państwem?

3. Jakie są główne kryteria dalszego rozwoju transformacji politycznej, ekonomiczno-społecznej i gospodarczej w Polsce?

Zgodnie z odpowiedzią na pierwsze pytanie przyczyna owych, niemoralnych zachowań tkwi w braku edukacji poetycznej, ukierunkowanej na każdego uczestnika rynku bez względu na przedmiot, zakres i obszar jego funkcjonowania.

Szczególnie powinni być jej poddawani przedsiębiorcy zarządzający organizacjami i kierujący ludźmi w regionach strukturalnego bezrobocia. Tam bowiem najczęściej dochodzi do łamania norm prawnych, moralnych i obyczajowych obowiązujących dziś w każdym w państwie prawa, a żyjący w tych „enklawach” ludzie ulegają z roku na rok coraz większej moralnej i społecznej degradacji.

Opinię tę potwierdziły wyniki prowadzonych przeze mnie badań zawartych w wydanej w 2006 roku monografii, którą pozwoliłem sobie przekazać Państwu, aby służyła za egzemplifikację zagadnień poruszanych podczas dzisiejszego wykładu.

Mimo, że od początku polskiej transformacji problemami tymi zajmowało się wielu specjalistów, to jednak wciąż powodują one różne kontrowersje, zarówno wśród przedsiębiorców, jak i polityków, związane z ich rolą i znaczeniem w zarządzaniu organizacją – w tym też państwem.1

Trudniejsza jest odpowiedź na pozostałe dwa pytania, ponieważ w literaturze przedmiotu, obejmującej m.in. naukę o zarządzaniu i etyce, brak jest analitycznych opracowań polskich przemian transformacyjnych, jako źródeł negatywnie wpływających na etykę zarządzania organizacją, dlatego za przedmiot wykładu przyjęto:

1)  zdiagnozowanie przyczyn owych, nieetycznych zachowań;

2)  dokonanie oceny ich negatywnych skutków;

3)  ustalenie zasad ich zwalczania oraz

4) ustalenie głównych kryteriów dalszego rozwoju transformacji ekonomiczno-społecznej i gospodarczej.

W celu realizacji przyjętych założeń należało:

1)   dokonać analizy i oceny wpływu transformacji ekonomiczno-społecznej i gospodarczej na stan i poziomy etyki w organizacjach zarządzanych przez mikro, małych, średnich i dużych przedsiębiorców 2  w regionie strukturalnego bezrobocia;

2)              otrzymane wyniki porównać z wynikami z innych badań przeprowadzonych w dwóch podobnych obszarach, tj. o strukturalnym bezrobociu i od niego wolnym.

Przy realizacji pierwszego punktu przyjętych założeń posłużono się badaniami diagnostycznymi, a przy realizacji drugiego – weryfikacyjnymi.

Wzorując się na metodzie taksonomicznej stosowanej m.in. przez takich badaczy, M. Opałło,3 K. Dawidziuk i T. Obrębski,4 T. Hermansen 5 i A. Suszyński,6 wypracowano uniwersalne czynniki delimitacji, pozwalające na wybranie wzorcowych obszarów do przeprowadzonych badań.7 Tak więc za obszar o strukturalnym bezrobociu do badań diagnostycznych przyjęto podregion koszaliński (w woj. zachodniopomorskim), a do badań weryfikacyjnych – podregiony: zielonogórski (w woj. lubuskim) o strukturalnym bezrobociu i gdański (w woj. pomorskim), od niego wolnym.8

Respondentami do badań zostali losowo wybrani (po 500 z każdego podregionu), mikro, mali, średni i wielcy przedsiębiorcy (tzw. entreprenerzy), osobiście zarządzających własnymi firmami lub czyniący to w ich imieniu menedżerowie (tzw. intrapreneurzy).

Powstały w ten sposób obszar badawczy przyczynił się do stworzenia nieznanej wcześniej bazy, szczególnie ważnej przy prowadzeniu badań wynikających z uzasadnionej potrzeby określenia wpływu szeroko pojętej polskiej transformacji na kierunki dalszych przemian. Zachodzą one od 1989 r., w sferze politycznej, ekonomiczno-społecznej i gospodarczej, nadając nie zawsze etyczną wykładnię, wielu normom prawnym, moralnym i zasadom obyczajowym. Tę niemoralną zasadę wciąż stosują nie tylko przedsiębiorcy w swoich organizacjach, ale także funkcjonariusze publiczni w zarządzaniu państwem i kierowaniu społeczeństwem. 

Realizacja tak określonego zakresu i celu badań wymagała podjęcia dwóch, głównych działań.

1.              Zbadania, czy błędy transformacji są źródłem nieetycznych zachowań w zarządzanych przez przedsiębiorców organizacjach we wszystkich obszarach, czy tylko w regionach strukturalnego bezrobocia? Jeśli tak, to jakich i jak wielu, jeśli nie to w jakich regionach one nie występują ?

2. Ustalenia głównych kryteriów dalszego rozwoju transformacji, jako kontekstu etycznego wymiaru zarządzania przedsiębiorstwem.

Transformacja, jako potencjalne źródło nieetycznego zarządzania organizacjami przez przedsiębiorców w regionach strukturalnego bezrobocia na tle obszarów od niego wolnych, będzie przedmiotem analizy i oceny w pierwszym punkcie wykładu.

1.               Błędy transformacji najczęstszymi przyczynami braku etyczności w zarządzanych przez przedsiębiorców organizacjach

Obiektywne zdiagnozowanie powyższego problemu wymagało ustalenia, czy - a jeśli tak, to które z przeprowadzanych od 1989 roku przemian, zaliczają badani do głównych błędów transformacji, negatywnie wpływających na zarządzanie organizacją w podregionach o strukturalnym bezrobociu, a które w obszarach od niego wolnych? W tym celu poproszono respondentów o wybranie 5, spośród 15 podanych w Kwestionariuszu..., następujących błędów transformacji ustroju gospodarczego, negatywnie wpływających w badanych podregionach na etyczność zarządzania organizacją i kierowania personelem:

1)   brak odpowiedzialności biznesu wobec społeczeństwa;

2)  brak odpowiedzialności karnej ze strony funkcjonariuszy państwowych za błędy merytoryczne popełniane w trakcie pełnienia obowiązków służbowych;

3)               brak podstawowych zabezpieczeń bytu materialnego najuboższych;

4)               brak potrzeby odwoływania się do podstawowych zasadach moralnych;

5)               nadmierny fiskalizm powodujący spadek przedsiębiorczości, wzrost przestępczości gospodarczej oraz powstawanie „szarej strefy”;

6)              pominięcie obowiązku wprowadzenia proetycznej edukacji społecznej;

7)               preferowanie zasady: „Wszystko jest dozwolone, co nie jest prawem zabronione”, powodującej utożsamianie gospodarki rynkowej z przyzwoleniem na bezprawie;

8)               przemilczanie prawdy o negatywnych skutkach urynkowienia gospodarki;

9)               spadek poczucia bezpieczeństwa oraz wzrost przestępczości pospolitej;

10)               sprowadzenie gospodarki rynkowej do masowej wyprzedaży urojonych marzeń;

11)              stwarzanie warunków sprzyjających powstawaniu zjawisk nieetycznych i kryminogennych, w tym wszelkiego rodzaju nadużyć i korupcji;

12)               tolerowanie we wszystkich dziedzinach życia takich patologii społecznych, jak fordyzm, lobbing, mobbing, nepotyzm i korupcja;

13)               uzależnienie wprowadzenia norm moralnych od dobrej woli uczestników rynku;

14)               wzrost bezrobocia oraz zubożenia materialnego i moralnego społeczeństwa;

15)               niedostosowane do potrzeb i oczekiwań uczestników rynku, spóźnione, niestabilne, niejasne, pozbawione perspektyw i zbyt często nowelizowane przepisy prawa. 9                                                                                                  

Najwyżej notowane wypowiedzi udzielone przez badanych przedsiębiorców z obszarów o różnym stopniu bezrobocia, przedstawiają tabele 1-2.

Tabela 1. Główne błędy transformacji systemu gospodarczego w ocenie respondentów z podregionu koszalińskiego, woj. zachodniopomorskiego o strukturalnym bezrobociu.

* Wskaźnik udziału (w %) danej kategorii odpowiedzi w stosunku do pozostałych kategorii wybranych przez badanych przedsiębiorców.