gleb.pdf

3. GLEBY

Gleby stanowi¹ cienk¹, powierzchniow¹ warstwê skorupy ziemskiej, powsta³¹ w okrelonym czasie na skutek wietrzenia

ska³y macierzystej pod wp³ywem oddzia³ywania czynników klimatycznych oraz wody, rolin, zwierz¹t i cz³owieka. Gleby

w bardzo istotny sposób wp³ywaj¹ na wszystkie inne czêci ekosystemów. Zawieraj¹ substancje od¿ywcze i wodê, które do-

skonale s³u¿¹ zarówno rolinom jak i zwierzêtom. Woda jest filtrowana oraz oczyszczana dziêki przep³ywaniu przez gleby.

One tak¿e wp³ywaj¹ na sk³ad chemiczny oraz na iloæ wody powracaj¹cej do atmosfery. Pokarmy, którymi siê od¿ywiamy,

a tak¿e wiêkszoæ materia³ów u¿ywanych do produkcji papieru, odzie¿y czy wykorzystywanych w budownictwie jest zale¿na

od gleb. Nale¿y zrozumieæ jak wa¿ne s¹ gleby, aby wiedzieæ gdzie budowaæ domy, drogi, budynki etc.

Jedn¹ z najwa¿niejszych cech charakterystycznych ka¿dej gleby jest zawartoæ wody. Czy pod postaci¹ pary, czy te¿ w for-

mie ciek³ej woda zajmuje oko³o jednej czwartej masy gleby. Jeli gleba nie pokryta rolinnoci¹ stanie siê zbyt sucha, zostaje

usuniêta przez wiatr. Jeli w glebie znajdzie siê za du¿o wody, pod³o¿e rozmiêka i nie mo¿e utrzymaæ ani plonów, ani funda-

mentów budowli. Suche, silnie porowate gleby mog¹ wch³on¹æ du¿¹ iloæ wód deszczowych i dziêki temu chroni¹ przed

nag³ymi, niespodziewanymi powodziami. Gleba, która powoli wch³ania wodê, mo¿e wzmagaæ prawdopodobieñstwo

powodzi.

Wszelkie ¿ycie na l¹dzie jest porednio lub bezporednio zale¿ne od dostatecznego poziomu wody w glebie. Wilgotnoæ

jest jednym z czynników warunkuj¹cych rodzaj rolinnoci rosn¹cej na danej glebie. Gleba bowiem zachowuje siê jak g¹bka

i zatrzymuje wodê, która mo¿e byæ pobierana przez korzenie rolin. Przyk³adowo na pustyniach, które praktycznie nie zatrzy-

muj¹ wody, kaktusy przechowuj¹ w³asn¹ wodê. Inne roliny wytwarzaj¹ d³ugie korzenie, umo¿liwiaj¹ce pobieranie wody

znajduj¹cej siê nawet dziesi¹tki metrów pod ziemi¹.

Temperatura gleby dzia³a w podobny sposób, wp³ywaj¹c na wszystkie ¿ywe organizmy. Ulega ona zmianom wolniej ni¿

temperatura powietrza atmosferycznego. W regionach o klimacie umiarkowanym powierzchnia gleb w zimie zamarza do

pewnej g³êbokoci, lecz poni¿ej tego poziomu ziemia nigdy nie zamarza, a temperatura jest niemal¿e sta³a przez ca³y rok.

W niektórych zimnych klimatach pod powierzchni¹ gleb wystêpuje trwa³a warstwa lodu zwana wieczn¹ zmarzlin¹. Gleby na

powierzchni ochraniaj¹ tak¿e g³êbsze warstwy ziemi i wszelkie znajduj¹ce siê w nich ¿ycie przed skrajnymi zmianami tempe-

ratury.

Tabela GLE-1. W³aciwoci gleb zmieniaj¹ce siê w czasie

W³aciwoci zmieniaj¹ce siê w ci¹gu mi-

nut, godzin lub dni

W³aciwoci zmieniaj¹ce siê w ci¹gu

miesiêcy lub lat

W³aciwoci zmieniaj¹ce siê w ci¹gu

setek i tysiêcy lat

temperatura

wilgotnoæ

zawartoæ powietrza w przestrzeniach

glebowych

kolor

struktura

zawartoæ materii organicznej

¿yznoæ

mikroorganizmy

gêstoæ

rodzaje minera³ów

rozmieszczenie drobin glebowych

formacja poziomów glebowych

Temperatura i wilgotnoæ gleby oddzia³uj¹ na atmosferê, gdy ciep³o i para wodna s¹ wymieniane pomiêdzy l¹dem a powie-

trzem. Oddzia³ywanie to jest mniejsze ni¿ wp³yw oceanów, mórz i du¿ych jezior, lecz czasami znacz¹co wp³ywa na pogodê.

Odkryto, i¿ huragan zamiast s³abn¹æ, przybiera na sile, gdy przechodzi nad gruntem ju¿ nasyconym wod¹. Meteorolodzy

zauwa¿yli, ¿e ich prognozy s¹ dok³adniejsze, gdy w swoich obliczeniach bior¹ pod uwagê warunki glebowe. To, jak wierzch-

nia warstwa gleb, a szczególnie jej temperatura i wilgotnoæ reaguj¹ na zmiany w atmosferze, zale¿y od charakterystyki

powierzchni gleby oraz jej w³aciwoci w g³êbszych poziomach profilu. Gleby odgrywaj¹ znaczn¹ rolê w kszta³towaniu siê

klimatu.

Poni¿ej prezentujemy trzy scenariusze dotycz¹ce gleb: Przep³yw wody w glebie, Ile wody mo¿e zatrzymaæ gleba oraz Jak

czynniki rodowiska wp³ywaj¹ na rozk³ad materii organicznej w glebach.

Uczniowie przeprowadzaj¹c dowiadczenia analizuj¹ wp³yw wody na w³aciwoci fizyczne i chemiczne gleb, co w konse-

kwencji ma ogromne znaczenie dla ¿ycia biologicznego na Ziemi.

W nastêpnych edycjach scenariuszy zamierzamy omówiæ budowê i tworzenie siê gleb, profile glebowe i g³ówne typy gleb

w Polsce. Uczniowie zajm¹ siê analiz¹ w³aciwoci fizycznych gleb, takich jak: barwa gleby, struktura, konsystencja, sk³ad

granulometryczny. Oceni¹ wp³yw zmian w krajobrazie na w³aciwoci gleb oraz omówi¹ mo¿liwoci wykorzystania gleb

w ¿yciu codziennym.

SCENARIUSZ 3.1. Przep³yw wody w glebie (wersja dla pocz¹tkuj¹cych)

Poziom nauczania

Gimnazjum

Przedmioty

Chemia, fizyka, biologia, ekologiczna cie¿ka edukacyjna

Cele edukacyjne

Nabywanie umiejêtnoci obserwacji i opisu zjawisk che-

micznych zachodz¹cych w otaczaj¹cym wiecie

Budzenie zainteresowañ prawid³owociami wiata przyrody

Poznawanie ró¿norodnoci wiata ¿ywego i rodowisk ¿y-

cia organizmów

Odkrywanie, jak woda porusza siê w glebie i jak zmienia

siê jej wygl¹d w czasie przep³ywu

G³ówne zagadnienia

Woda i roztwory wodne zagro¿enia cywilizacyjne wyni-

kaj¹ce z jej zanieczyszczeñ

W³aciwoci materii

Przep³yw wody w glebie, wp³yw w³aciwoci gleb na prze-

p³yw wody

Zatrzymywanie wody przez gleby, pojemnoæ wodna gleb

Krótki opis

Uczniowie bêd¹ mierzyæ przep³yw wody w ró¿nych gle-

bach i obserwowaæ, jaka iloæ wody jest zatrzymywana przez

te gleby. Bêd¹ tak¿e oceniaæ zdolnoci filtracyjne gleby okre-

laj¹c klarownoæ wody przed i po przepuszczeniu jej przez

warstwê gleby.

Czas trwania zadania

Jedna jednostka lekcyjna

rodki dydaktyczne

(dla ka¿dego 34 osobowego zespo³u)

Czysta 2-litrowa butelka

Trzy zlewki tej samej wielkoci o pojemnoci 500 ml ka¿da

lub czyste zbiorniki na wodê z zaznaczon¹ podzia³k¹ do po-

miaru objêtoci wody

Próbki glebowe. Nale¿y przynieæ próbki ró¿nych typów

gleb (ok. 1 kg ka¿da) z terenu wokó³ szko³y lub domu. Mo¿na

pobraæ próbki tej samej gleby z ró¿nych g³êbokoci (np. po-

ziom wierzchni A, poziom podpowierzchniowy B i poziom

ska³y macierzystej C), lub gleby o zdecydowanie ró¿nym sk³a-

dzie granulometrycznym, i próbkê gleby poroniêtej traw¹

Piasek

Sitko o rednicy oczek 1 mm, lub innego typu siateczka nie

reaguj¹ca z wod¹, o rednicy oczek 1 mm lub poni¿ej.

Woda

Zegarek lub stoper

Papierki do pomiaru pH

Miarka

Przygotowanie

Omówienie z uczniami ogólnej charakterystyki gleb

Umiejêtnoci

Zadawanie pytañ

Stawianie hipotez

Testowanie hipotez

Analiza wyników

Wyci¹ganie wniosków

Pomiar pH

Literatura pomocnicza

Kunicki F., Bia³ousz S., Sk³odowski P., Podstawy gleboznawstwa z elementami kartografii i ochrony gleb, PWN, Warszawa,

1979

Praca zbiorowa pod red. B. Dobrzañskiego i S. Zawadzkiego, Gleboznawstwo, PWRiL, Warszawa, 1999, Wyd. IV, s. 113126

3.1.1. WPROWADZENIE

To, w jaki sposób woda przep³ywa przez glebê, zale¿y od wielu czynników takich jak: wielkoæ ziaren glebowych (sk³ad

granulometryczny oraz rozmieszczenie ziaren glebowych), kszta³ty ziaren glebowych i wolne przestrzenie pomiêdzy nimi

(struktura gleby), ubicie gleby mierzone wartoci¹ gêstoci objêtociowej oraz poch³anianie wody przez cz¹stki glebowe

(sorpcja). Niektóre typy gleb poch³aniaj¹ wodê bardzo szybko zachowuj¹c siê jak g¹bki, inne ch³on¹ niewielkie iloci wody.

Tak wiêc gleby maj¹ ró¿ne w³aciwoci, i mog¹ byæ wykorzystane do ró¿nych

celów. Zastanówmy siê, jakie gleby chcielibymy mieæ w swoim ogródku, a jakie

powinny byæ pod³o¿em przy budowie drogi. Pomylmy co siê stanie, jeli na silnie

wilgotn¹ glebê spadnie obfity deszcz? Jak zmieniæ pojemnoæ wodn¹ gleby? Co

siê stanie, gdy dodamy do gleby materii organicznej (np. torfu)? Czy roliny lepiej

rosn¹ na glebie ubitej czy spulchnionej?

3.1.2. OPIS SPOSOBU PROWADZENIA ZAJÊCIA

Przygotowanie

1. Gromadzimy próbki ró¿nych gleb.

2. Z czystych plastikowych butelek o pojemnoci 2 l usuwamy etykiety i nakrêt-

ki, a nastêpnie odcinamy dna.

3. Wk³adamy okr¹g³e sitko tak, aby dok³adnie przylega³o do cian butelki;

4. Wysypujemy na sitko 3 4 cm warstwê piasku (piasek zabezpieczy sitko przed

zablokowaniem).

5. Umieszczamy butelkê na zlewce sitkiem do do³u.

6. Wsypujemy na piasek do butelki ok. 15 cm warstwê gleby.

Rys. GLE-3

Badanie dla ca³ej klasy

1. Wybieramy glebê do demonstracji (piaszczysta bêdzie najlepsza do badañ) i wsypujemy warstwê ok. 15 cm do 2-litrowej

butelki.

2. Polecamy uczniom obserwowanie gleby. Uczniowie zwracaj¹ uwagê na: barwê gleby, zawartoæ materii organicznej,

ciê¿ar gleby oraz kszta³t i wielkoæ ziaren glebowych. Notujemy obserwacje na tablicy.

3. Wlewamy od 300 do 500 ml wody do zlewki lub do innego zbiornika. Uczniowie oceniaj¹ klarownoæ wody.

4. Przy u¿yciu czarnego markera zaznaczamy liniê oznaczaj¹c¹ wysokoæ wody w zlewce. Uczniowie mierz¹ linijk¹ wyso-

koæ wody w zlewce. Wynik nale¿y zapisaæ na tablicy.

5. Zadajemy uczniom pytanie: co siê stanie, gdy nalejemy wodê na powierzchniê gleby? Prosimy uczniów o wyt³umaczenie

co stanie siê z wod¹. Inne pytania, które mo¿na postawiæ uczniom to: Czy i jaka iloæ wody przes¹czy siê przez glebê i wyp³y-

nie do zlewki umieszczonej pod butelk¹? (zaznaczamy czerwonym markerem na butelce liniê pokazuj¹c¹ ile wody wed³ug

uczniów przesi¹knie przez glebê); Jak szybko woda przep³ynie przez glebê? (uczniowie mog¹ mierzyæ czas na zegarkach lub

przy pomocy stopera); Jak bêdzie wygl¹daæ woda wydostaj¹ca siê poprzez dno butelki? Czy bêdzie czysta, ciemna itp.

6. Zapisujemy wszystkie uwagi uczniów na tablicy.

7. Wlewamy wodê na glebê i zaczynamy mierzyæ czas. Prosimy uczniów, aby opisali, co siê dzieje od momentu wlania

wody? Co siê dzieje z wod¹? Czy pozostaje na powierzchni gleby? Czy widaæ banieczki powietrza na powierzchni wody? Czy

woda wydostaj¹ca siê do³em butelki wygl¹da tak samo jak woda, któr¹ wlewalimy? Jak wygl¹da gleba po wlaniu wody?

8. Notujemy obserwacje uczniów na tablicy. Zapisujemy równie¿ czas przep³ywu wody przez glebê.

9. Prosimy uczniów o porównanie wczeniejszych przypuszczeñ z wynikami eksperymentu.

10. Gdy woda przestanie kapaæ, usuwamy butelkê z gleb¹ i bierzemy do rêki zlewkê z przes¹czon¹ wod¹. Pytamy uczniów:

Czy w zlewce jest taka sama iloæ wody, jaka by³a w butelce na pocz¹tku eksperymentu? Jak to sprawdzimy? Wlewamy

wodê ze zlewki do butelki, z której wylewalimy j¹ na glebê. Porównujemy zawartoæ wody z czarn¹ lini¹ na butelce. O ile

zmniejszy³a siê iloæ wody? Co sta³o siê z brakuj¹c¹ wod¹? Czy woda jest brudniejsza po przes¹czeniu przez glebê i dlaczego?

11. Porównujemy przes¹czon¹ wodê w zlewce i z czyst¹ wod¹.

12. Bierzemy butelkê z mokr¹ gleb¹ i pytamy uczniów, co siê stanie, gdy nalejemy na ni¹ nastêpne 300 ml wody? Notujemy

odpowiedzi na tablicy. Czy ta sama iloæ wody pozostanie w glebie i tym razem? Z jak¹ prêdkoci¹ przyp³ynie woda wolniej

czy szybciej? Jak bêdzie wygl¹daæ woda wydostaj¹ca siê z butelki z gleb¹, bêdzie czystsza czy brudniejsza ni¿ za pierwszym

razem?

13. Wylewamy wodê na glebê, mierzymy czas przep³ywu, zapisujemy uzyskane wyniki i porównujemy z przypuszczeniami

uczniów. Mo¿na zadaæ nastêpuj¹ce pytania: Czy woda przes¹czy³a siê przez glebê szybciej ni¿ w pierwszym dowiadczeniu?

Porównaj zanotowane czasy. Czy wiêcej wody przes¹czy³o siê przez glebê ni¿ w pierwszym dowiadczeniu? Porównaj zawar-

toæ obu zlewek. Czy woda jest czystsza ni¿ w pierwszym dowiadczeniu? Porównaj wodê w obu zlewkach.

Badania zespo³owe

Dowiadczenia z ró¿nymi glebami dyskusja

1. Omawiamy z uczniami w³aciwoci ró¿nych gleb, które przynieli do klasy.

2. Pytamy uczniów, czy przez wszystkie typy gleb przes¹czy siê taka sama iloæ wody i w jakim czasie.

3. Wskazujemy gleby poch³aniaj¹ce najwiêksze i najmniejsze iloci wody.

4. Rozdajemy ka¿dej grupie uczniów inn¹ glebê.

Obserwacje i hipotezy

1. Rozdajemy ka¿dej grupie uczniów arkusze Przep³yw wody w glebie instrukcja dla uczniów.

2. Uczniowie zapisuj¹ barwê gleby.

3. Prosimy uczniów, aby zakrelili kó³kiem, która narysowana struktura gleby jest zbli¿ona do struktury ich gleby.

4. Uczniowie szukaj¹ lici lub resztek materii organicznej w otrzymanej glebie. Zakrelaj¹ kó³kiem TAK (jeli dostrzegli

materiê organiczn¹) lub NIE (jeli jej nie zauwa¿yli).

5. Prosimy uczniów, aby spróbowali odgadn¹æ, po jakim czasie woda przesi¹knie przez glebê. Uczniowie zaznaczaj¹ kó³-

kiem czas na narysowanym zegarze oraz zapisuj¹ czas przep³ywu.

6. Uczniowie zaznaczaj¹ czerwon¹ liniê na zbiorniku z wod¹, która wed³ug ich przypuszczeñ oznaczaæ bêdzie objêtoæ

wody przes¹czonej przez glebê.

7. Uczniowie zakrelaj¹ na arkuszu Przep³yw wody w glebie instrukcja dla uczniów naczynie z wod¹, której wygl¹d jest

zbli¿ony do spodziewanego wygl¹du wody przes¹czonej przez glebê.

Eksperyment i wnioski

1. Gdy powiemy START wszystkie grupy uczniów wlewaj¹ wodê do butelek z gleb¹.

2. Zaczynamy mierzyæ czas, gdy woda jest wylana na glebê.

3. Uczniowie wype³niaj¹ Instrukcjê w czêci Eksperyment i wnioski.

4. Ka¿da grupa uczniów powinna omówiæ uzyskane wyniki porównuj¹c je z wczeniejszymi hipotezami. Podsumowanie

powinno zawieraæ pytania, hipotezy, obserwacje i wnioski na temat eksperymentu. Uczniowie mog¹ u¿yæ swoich instrukcji dla

uczniów do przygotowania sprawozdañ.

Poszerzanie zakresu zajêæ

1. Uczniowie mierz¹ pH wody destylowanej;

2. Oceniaj¹, czy pH wody ulegnie zmianie po przes¹czeniu przez glebê;

3. Wlewaj¹ wodê na glebê i mierz¹ pH wody po przes¹czeniu przez warstwê gleby.

Uwaga: Mo¿na zmierzyæ przewodnictwo elektryczne wody destylowanej przed eksperymentem i po jego zakoñczeniu.

Mo¿na równie¿ wykonaæ dowiadczenie z brudn¹ (ciemn¹) wod¹ i przes¹czyæ j¹ przez warstwê piasku.

SCENARIUSZ 3.2. Przep³yw wody w glebie (wersja dla zaawansowanych)

Poziom nauczania

Gimnazjum

Przedmioty

Chemia, biologia, ekologiczna cie¿ka edukacyjna

Cele edukacyjne

Nabywanie umiejêtnoci obserwacji i opisu zjawisk che-

micznych zachodz¹cych w otaczaj¹cym wiecie

Budzenie zainteresowañ prawid³owociami wiata przy-

rody

Poznawanie ró¿norodnoci wiata ¿ywego i rodowisk ¿y-

cia organizmów

Ocena czasu przep³ywu wody przez gleby o ró¿nych w³a-

ciwociach (ró¿ne typy gleb)

G³ówne zagadnienia

Woda i roztwory wodne zagro¿enia cywilizacyjne wyni-

kaj¹ce z jej zanieczyszczeñ

pH w ujêciu jakociowym

Przep³yw wody przez glebê

Zatrzymywanie wody przez glebê

Wp³yw wody na w³aciwoci gleby

W³aciwoci gleby (sk³ad granulometryczny, struktura, ma-

teria organiczna) wp³ywaj¹ce na czas przep³ywu wody w gle-

bie, pojemnoæ wodn¹ gleby i zdolnoæ zatrzymywania sk³ad-

ników pokarmowych wykorzystywanych przez roliny

Krótki opis

Uczniowie bêd¹ mierzyæ czas przep³ywu wody przez gleby

o ró¿nych w³aciwociach, oraz objêtoæ przesi¹kaj¹cej wody.

Przeprowadzone zostanie równie¿ dowiadczenie oceniaj¹ce

zdolnoci filtracyjne ró¿nych gleb, poprzez pomiar pH wody

przed przep³ywem przez glebê i po przes¹czeniu. Uczniowie

ponadto oceni¹ zmiany czystoci (klarownoæ) wody przep³y-

waj¹cej przez ró¿ne gleby.

Czas trwania zadania

Jedna jednostka lekcyjna na badania wstêpne, 23 lekcje

na badania zaawansowane

rodki dydaktyczne

(dla ka¿dego zespo³u 34 uczniów)

23 czyste plastikowe butelki * ,

46 zlewek * o pojemnoci 500 ml, lub inne zbiorniki na

wodê tej samej pojemnoci (liczba zlewek zale¿na jest od liczby

uczniów w klasie)

Próbki gleb (nale¿y przynieæ próbki ró¿nych typów gleb

z otoczenia szko³y i domów uczniów, ka¿da próbka ok.1 kg)

Mo¿na pobraæ np. próbki jednej gleby, ale z ró¿nych pozio-

mów (poziomu powierzchniowego, poziomu podpowierzch-

niowego i poziomu ska³y macierzystej), próbki piasku, gleby

zbitej b¹d poroniêtej darni¹.

Sitko o rednicy oczek 1 mm, lub innego typu siateczka nie

reaguj¹ca z wod¹, o rednicy oczek 1mm lub poni¿ej.

Mocna tama, scyzoryk, woda, stojaki laboratoryjne

z uchwytami zdolne utrzymaæ butelki z gleb¹ (jeli nie mamy

stojaków, trzeba tak skompletowaæ butelki plastikowe, aby sta-

³y mocno na zlewkach)

Papierki do pomiaru pH lub pehametr,

Do badañ zaawansowanych

Woda destylowana, ocet, soda oczyszczona, plastikowa fo-

lia do zamkniêcia butelek

Próbka gleby z darni¹

Literatura pomocnicza

Chodañ J., Grzesiuk W., Mirowski Z., Zarys gleboznawstwa i chemii rolnej PWN, Warszawa, 1980, s. 9799

Kowda W.A., Podstawy nauki o glebach, PWRiL, Warszawa, 1984 , s. 419483

Praca zbiorowa pod red. B. Dobrzañskiego i S. Zawadzkiego, Gleboznawstwo, wyd. IV, PWRiL, Warszawa, 1999, s. 113126,

220227

3.2.1.WPROWADZENIE

Przep³yw wody przez glebê zale¿ny jest od wielu czynników, takich jak struktura gleby, sk³ad granulometryczny, konsy-

stencja, gêstoæ objêtociowa oraz od zdolnoci przyci¹gania wody przez cz¹stki glebowe. Niektóre gleby pobieraj¹ i za-

trzymuj¹ du¿e iloci wody daj¹c rolinom du¿e mo¿liwoci pobierania tej wody wraz ze sk³adnikami pokarmowymi w niej

rozpuszczonymi. Inne gleby zatrzymuj¹ niewielkie iloci wody, prawie ca³a jej iloæ bardzo szybko przes¹cza siê przez glebê.

S¹ równie¿ gleby zatrzymuj¹ce bardzo du¿o wody, ale tylko nieznaczna jej czêæ mo¿e byæ pobrana przez roliny. Oznacza to,

¿e mamy gleby o ró¿nych w³aciwociach, które nale¿y wykorzystywaæ do ró¿nych celów. Czêæ z nich wykorzystujemy do

uprawy rolin, a inne nadaj¹ siê doskonale jako np. pod³o¿e pod budowê drogi. Nale¿y zastanowiæ siê, co stanie siê z gleb¹,gdy

mo¿na u¿yæ butelek 1-litrowych i zlewek o pojemnoci 400 lub

250 ml. Wielkoæ zlewek zale¿y od rednicy u¿ytych butelek. Butel-

ki nie mog¹ g³êboko wsuwaæ siê do zlewek, gdy¿ mog³oby to utrud-

niæ pomiar iloci wody przesi¹kaj¹cej. Bez wzglêdu na wielkoæ bu-

telek i zlewek nale¿y pamiêtaæ, aby iloæ gleby i wlewanej wody

by³a zawsze taka sama.

Przygotowanie

Omówienie z uczniami ogólnej charakterystyki gleb

Umiejêtnoci

Zadawanie pytañ

Stawianie hipotez

Testowanie hipotez

Analiza wyników

Wyci¹ganie wniosków

Pomiary wielkoci pH

Mierzenie czasu

spadnie ulewny deszcz ? Jak zmieni siê pojemnoæ wodna gleby gdy bêd¹ ros³y na niej roliny, a jak wówczas, gdy glebê silnie

ubijemy lub spulchnimy?

Woda w glebie jest najwa¿niejszym czynnikiem pozwalaj¹cym rolinom pobieraæ sk³adniki pokarmowe. Wiêkszoæ rolin

nie jest w stanie pobieraæ sk³adników pokarmowych w postaci sta³ej. Wykorzystuj¹ one system korzeniowy, który pobiera

z wody glebowej potrzebne do ich rozwoju sk³adniki pokarmowe. ¯yznoæ gleby zale¿y od wszystkich czynników, które j¹

uformowa³y oraz od tego jak jest uprawiana. Rolnicy i ogrodnicy bardzo czêsto dodaj¹ do gleby sk³adniki pokarmowe w po-

staci nawozów, aby u³atwiæ rolinom wzrost i rozwój.

3.2.2. OPIS SPOSOBU PROWADZENIA ZAJÊCIA

Przygotowanie

1. Gromadzimy próbki ró¿nych gleb (lekkich piaszczystych lub ciê¿kich gliniastych).

2. Z czystych plastikowych butelek o pojemnoci 2 l usuwamy etykiety i nakrêtki, a nastêpnie odcinamy dna i dopasowuje-

my butelki do zlewek.

3. Przygotowujemy sitka nylonowe o rednicy o ok. 3 cm wiêkszej ni¿ rednica butelek. Przy u¿yciu mocnej tamy przykle-

jamy sitka do dolnej, obciêtej czêci butelek.

4. Umieszczamy butelki na zlewkach (je¿eli butelki nie pasuj¹ dok³adnie do zlewek nale¿y do umocowania ich u¿yæ stoja-

ków laboratoryjnych).

Badania dla ca³ej klasy

1. Oceniamy w³aciwoci gleb u¿ytych do eksperymentu i zapisujemy je w notatniku. Zapisujemy równie¿ miejsce pobrania

próbek oraz g³êbokoæ, z której pobrano glebê. Mo¿na zanotowaæ wilgotnoæ, strukturê, barwê, konsystencjê, sk³ad granulo-

metryczny, wystêpowanie kamieni, korzeni.

2. Wybieramy jedn¹ glebê (najodpowiedniejsza do demonstracji bêdzie glina piaszczysta lub i³ piaszczysty) i wsypujemy

do 2-litrowej butelki.

3. Wlewamy 300 ml wody do zlewki o pojemnoci 500 ml, mierzymy pH wody i notujemy jej klarownoæ.

4. Pytamy uczniów, co siê stanie, gdy wylejemy wodê na glebê? Prosimy uczniów, aby wyt³umaczyli swoje opinie. Mo¿na

zadaæ nastêpuj¹ce pytania: Ile wody wydostanie siê do zbiornika pod gleb¹? Jak szybko woda przes¹czy siê przez glebê? Czy

pH wody przes¹czonej zmieni siê, jeli tak to czy bêdzie ni¿sze, czy wy¿sze? Czy zmieni siê wygl¹d wody po przes¹czeniu

przez glebê?

5. Zapisujemy opinie uczniów na tablicy i prosimy, by zrobili to samo w swoich zeszytach.

6. Wylewamy wodê na glebê i zaczynamy mierzyæ czas. Uczniowie opisuj¹, co dzieje siê z wod¹: Czy woda pozostaje na

powierzchni gleby? Czy widaæ banieczki powietrza na powierzchni wody? Czy woda wydostaj¹ca siê do³em butelki wygl¹da

tak samo jak ta, któr¹ wlewalimy? Jak wygl¹da powierzchnia gleby?

7. Zapisujemy obserwacje na tablicy. Notujemy równie¿ czas potrzebny wodzie do przes¹czenia siê przez glebê.

8. Prosimy uczniów o porównanie wczeniejszych opinii z wynikami eksperymentu.

9. Uczniowie zapisuj¹ wnioski w zeszytach.

10. Gdy woda przestanie kapaæ do zbiornika pod gleb¹, mierzymy zawartoæ wody w zbiorniku poprzez wlanie jej ponow-

nie do zlewki. Pytamy uczniów: Dlaczego wody jest mniej?

11. Oceniamy czystoæ wody. Czy jest czystsza czy brudniejsza po przes¹czeniu przez glebê?

12. Mierzymy pH wody w zlewce, zapisujemy wynik i porównujemy z pH wody przed dowiadczeniem. Omawiamy wyni-

ki. Czy pH zmieni³o siê? Jaka jest przyczyna zmiany wartoci pH?

13. Bierzemy butelkê z mokr¹ gleb¹ i pytamy uczniów, co siê stanie, gdy nalejemy na ni¹ nastêpne 300 ml wody? Notujemy

odpowiedzi na tablicy. Ile wody przes¹czy siê przez glebê? Jak szybko woda siê przes¹czy? Czy pH siê zmieni?

14. Wylewamy wodê na glebê, obserwujemy wyniki i porównujemy je z wczeniejszymi hipotezami.

15. Uczniowie zapisuj¹ w zeszytach swoje hipotezy, obserwacje, a nastêpnie wnioski.

Badania zespo³owe

Eksperymenty z ró¿nymi glebami

1. Prosimy uczniów o ocenê, czy przez wszystkie gleby

woda przes¹czy siê w tym samym czasie i czy bêdzie jej ta

sama iloæ?

2. Omawiamy, w jakich glebach mog¹ wyst¹piæ ró¿nice

i dlaczego.

3. Wybieramy dla ka¿dego zespo³u uczniów jedn¹ próbkê

gleby.

4. Ka¿dy zespó³ powtarza kolejne kroki z wczeniejszej

demonstracji od punktu 3 do 15. Zamiast zapisywania na ta-

blicy uczniowie prowadz¹ zapisy w zeszytach.

5. Zespo³y kolejno omawiaj¹ uzyskane wyniki. Raport po-

winien zawieraæ pytania, hipotezy i wnioski. Nale¿y omówiæ:

w³aciwoci gleby, pH i czystoæ wody przed dowiadczeniem,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: