nerwice szkolne.pdf

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

Nerwice szkolne

Autor: Beata Musiał

19.01.2007.

W¶ród terminów najczê¶ciej u¿ywanych w odniesieniu do zaburzeñ nerwicowych u dzieci nale¿±:

nerwowo¶æ, wzmo¿ona pobudliwo¶æ ruchowa, neurotyczno¶æ, nerwica i psychonerwica. Chocia¿ wielu

autorów u¿ywa tych terminów zamiennie, to jednak obecnie zaobserwowaæ mo¿na tendencjê do

u¶ci¶lania tych pojêæ. Chc±c podkre¶liæ bardziej stronê wegetatywn± zaburzenia, u¿ywa siê terminu

“nerwica”, natomiast termin “psychonerwica” odnosi siê bardziej do zaburzeñ

w których podkre¶la siê sferê psychiczn±.

Typy nerwic dzieci i ich charakterystyka Klasyfikacja dzieciêcych zaburzeñ nerwicowych dokonywana jest

b±d¼ według mechanizmu zaburzenia, jego genezy, b±d¼ te¿ pod k±tem symptomatyki. Szczególnie

rozwiniêta jest klasyfikacja według mechanizmów neurofizjologicznych w fizjologicznych koncepcjach

nerwic dzieciêcych, gdy¿ te ostatnie opieraj± siê na typologii czynno¶ci nerwowych. Typologia ta,

wywodz±c siê z koncepcji Pawłowa, znalazła licznych kontynuatorów. A. G. Iwanow-Smoleñski

uzupełniaj±c pawłowsk± typologiê, wyró¿nił dodatkowo cztery typy uwzglêdniaj±c szybko¶æ powstawania i

wygasania odruchów warunkowych: typ ruchliwy, powolny, pobudliwy i hamulcowy. Typy te,

rozpatrywane od strony zaburzeñ rozwoju dziecka, stanowi± podstawê zrozumienia pewnych istotnych

wła¶ciwo¶ci zachowania siê dzieci, a mianowicie:

- dzieci o ruchliwym typie procesów nerwowych cechuje labilno¶æ zwi±zków warunkowych, czyli znaczna

zmienno¶æ zachowania, niepokój ruchowy itp.;

- dzieci o typie procesów powolnych, u których nastêpuje bardzo wolna zmiana znaku procesu

nerwowego, s± to dzieci okre¶lane jako flegmatyczne;

- dzieci o typie procesów pobudliwym, które cechuje wzmo¿ona reaktywno¶æ wegetatywna i łatwo¶æ

generalizowania siê reakcji ruchowych. Ten typ układu nerwowego wystêpuje przypuszczalnie u du¿ej

liczby dzieci, które potocznie okre¶lane s± jako nadwra¿liwe nerwowo i u których wystêpuj± liczne

symptomy o charakterze fizjologicznym;

- typ hamulcowy charakteryzuje siê łatwo¶ci± i szybko¶ci± tworzenia siê hamulcowych reakcji

wegetatywnych i ruchowych, wystêpuj± zachowania okre¶lane jako nie¶miałe, bierne itp. Powy¿sze

wła¶ciwo¶ci ulegaj± wyra¼nemu zaostrzeniu w wypadku patologii. Wiêkszo¶æ autorów zajmuj±cych siê

opisem nerwic dzieciêcych przyjmuje podział na: nerwice narz±dowe, lêkowe, obsesyjne i histeryczne.

Istniej± pewne objawy i ich zespoły typowe dla dzieci nerwicowych. Wzmo¿ona ruchliwo¶æ i

nadpobudliwo¶æ przejawiaj±ca siê przede wszystkim w sferze motorycznej cechuje niepokój ruchowy.

Dzieci nad ruchliwe nie potrafi± usiedzieæ spokojnie na miejscu, stale co¶ ruszaj±, przez co przeszkadzaj±

sobie, nauczycielowi i innym dzieciom. Zachowanie tego typu utrudnia koncentracjê, powoduje, ¿e nad

ruchliwe dzieci nie nad±¿aj± za tempem pracy nauczyciela i klasy, maj± niekompletne notatki.

Inteligencja dziecka przejawiaj±cego niepokój ruchowy jest czêsto w normie, co uwidacznia siê w ró¿nych

sytuacjach, np. zapytany na lekcji udziela odpowiedzi i wyja¶nieñ ¶wiadcz±cych o dobrym zrozumieniu

zagadnienia. Nigdy nie mo¿na byæ pewnym takiego ucznia, poniewa¿ w ka¿dej chwili mo¿e on siê

wył±czyæ z toku lekcji i przestaæ uwa¿aæ. Niepokój ruchowy wpływa tak¿e na sprawno¶æ intelektualn±.

Inteligencja jest jakby uwiêziona w motoryce. Obni¿enie poziomu umysłowego wynika w tych

przypadkach z niezdolno¶ci do skupienia uwagi. Podczas przerw w szkole takie dzieci biegaj±, zaczepiaj±

inne, spokojne dzieci, hałasuj±. Przez takie swoje zachowanie wzbudzaj± czêsto niechêæ nauczycieli.

Chc±c j± sobie na nowo zaskarbiæ, popisuj± - siê znowu hałasuj±, biegaj±, psoc± - niestety, efekt takich

działañ jest odwrotny od oczekiwanego.

Pewn± postaci± nadpobudliwo¶ci nerwowej s± tiki, to jest szybkie, mimowolne i czêsto powtarzane ruchy

pewnych grup miê¶ni. Przejawiaj± siê one w ró¿nych postaciach, np. w formie mrugania, podrzucania

ramion, kiwania głow±, grymasów twarzy. Tiki najczê¶ciej siê pojawiaj± w wieku 5-12 lat i z czasem

spontanicznie zanikaj±. Przyjmuje siê, ¿e tiki nale¿± do objawów nerwicowych i wystêpuj± u dzieci

odznaczaj±cych siê nadpobudliwo¶ci± ruchow± w okresie prze¿ywania przez nie sytuacji konfliktowej lub

sytuacji trudnej, w której nie potrafi± sprostaæ wymaganiom rodziców lub szkoły. W momencie

rozpoczêcia nauki szkolnej i wobec rozmaitych wymagañ społecznych, jakie stawia ¶rodowisko szkolne,

zapocz±tkowane w domu rodzinnym cechy nerwicowe osobowo¶ci nasilaj± siê i rozszerzaj±. Łatwo

wówczas dochodzi do zwiêkszenia siê uczucia lêku i niepokoju, to jest do rozwoju nerwic z ujawnieniem

siê objawów nerwicowych, za pomoc± których dziecko usiłuje opanowaæ narastaj±cy lêk.

Innym objawem nerwicy s± wymioty, które wystêpuj± znacznie czê¶ciej u dzieci ni¿ u dorosłych. Ich

przyczyny mog± tkwiæ w zaburzeniach somatycznych, ale najczê¶ciej maj± charakter psychogenny.

Wymioty stanowi± czêsto reakcjê dziecka na trudn± sytuacjê, na przykład dziecko nie chce uczêszczaæ do

przedszkola, aby nie rozstawaæ siê z matk±, lub gdy pojawiaj± siê kłopoty z opanowaniem danej partii

materiału z jakiego¶ przedmiotu w szkole. Trudna sytuacja wynika z zadañ, którym dziecko nie potrafi

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 2-09-2010, 13:13

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

sprostaæ, poniewa¿ przekraczaj± one jego mo¿liwo¶ci intelektualne. Istnieje nawet specjalny termin

"wymioty szkolne", którym okre¶la siê reakcjê na stresowe sytuacje szkolne. Nie zdarza siê to podczas

wakacji. Objawem nerwicy, który przysparza wiele kłopotów rodzicom i wychowawcom, jest moczenie

nocne (enuresis). Najprawdopodobniej zaburzenie to nie zawsze ma etiologiê psychogenn±. Moczenie

nocne jest zaburzeniem, które polega na powtarzaj±cym siê nie¶wiadomym i mimowolnym oddawaniu

moczu. Wystêpuje raczej po ukoñczeniu 3. i przewa¿nie do 8. roku ¿ycia; u dzieci do lat 2 moczenie

traktuje siê jako zjawisko fizjologiczne. Według L. Kannera termin enuresis nale¿y stosowaæ wył±cznie do

tych przypadków, w których nie stwierdza siê ¿adnych zaburzeñ organicznych mog±cych stanowiæ

przyczynê mimowolnego oddawania moczu. W zale¿no¶ci od tego, czy moczenie wystêpuje w nocy, czy w

dzieñ, mówimy o moczeniu nocnym lub dziennym.

Najczê¶ciej jednak spotyka siê formê moczenia nocnego, które szczególnie czêsto wystêpuje u dzieci

wychowywanych w internatach lub domach dziecka i sprawia wiele kłopotów wychowawcom. Równie¿

same dzieci, którym doskwiera ta dolegliwo¶æ, czuj± siê zakłopotane, nie potrafi± powstrzymaæ tej silnej

potrzeby fizjologicznej, s± czêsto obiektem drwin i ¿artów ze strony rówie¶ników, a nierzadko równie¿

niedelikatnego i niewyrozumiałego podej¶cia opiekuna. Etiologia moczenia nocnego u dzieci powy¿ej 2

roku ¿ycia nie jest - jak dotychczas - jednoznacznie wyja¶niona. Istnieje na ten temat wiele ró¿nych

pogl±dów. Zgodnie z pogl±dami szkoły Adlera, moczenie nocne stanowi wyraz niepewno¶ci i jest

mechanizmem obrony lub infantyln± form± zachowania dla zapewnienia sobie lepszej opieki. Uwa¿a

enuresis za jedn± z kilku form manifestowania siê zaburzenia nawyków, spowodowan± głównie

niewła¶ciwym wychowaniem. Dzieci mocz±ce siê cechowały nasilone lêki, wiêksza pobudliwo¶æ

psychoruchowa i dra¿liwo¶æ. Jak wcze¶niej zauwa¿ono, lêki, konflikty, pobudliwo¶æ psychoruchowa i

ogólna dra¿liwo¶æ s± charakterystyczne dla osób cierpi±cych na nerwice i przyczyniaj± siê do obni¿enia

poziomu efektywno¶ci uczenia siê.

Kolejnym zjawiskiem symptomatycznym w przypadku zaburzeñ emocjonalnych u dzieci jest nerwica

lêkowa, która obejmuje cała osobowo¶æ. Stopieñ nasilenia lêku jest ró¿ny - od najczê¶ciej wystêpuj±cych

fobii a¿ do ostrych stanów lêkowych. Istnieje rodzaj lêku, który jest biologicznie uzasadniony i który

chroni organizm przed realnymi niebezpieczeñstwami. W przypadku nerwic lêkowych chodzi o

nieadekwatne do obiektywnej sytuacji o stany niepokoju. Z lêkiem czêsto ł±cz± siê takie objawy, jak

wybuchy gniewu, j±kanie siê, moczenie nocne, problemy z jedzeniem, zaburzenia snu, obgryzanie

paznokci. Im dziecko jest starsze, tym czê¶ciej stany lêkowe przeszkadzaj± mu w dobrym przystosowaniu

siê do ¿ycia szkolnego i współ¿ycia z grup± społeczn±. U niektórych dzieci lêk dotyczy przedmiotów lub

sytuacji, u innych jest nie tyle obaw± przed czym¶, co raczej postaw± wobec ¿ycia: stale siê czego¶ boj±.

Czêsto mówi± szeptem, maj± z tego powodu trudno¶ci w szkole. Nawet je¶li s± czym¶ bardzo

zainteresowane - boj± siê o cokolwiek zapytaæ. Mimo dobrego poziomu rozwoju umysłowego nie maj±

odpowiednich osi±gniêæ, poniewa¿ lêk nie pozwala im na wykorzystanie ich mo¿liwo¶ci intelektualnych.

Mechanizm lêku przed pytaniem w szkole jest nastêpuj±cy: Istniej±ce napiêcie lêkowe zmniejsza

koncentracjê uwagi, co powoduje, i¿ dziecko odpowiada na lekcji znacznie gorzej ni¿ wtedy, gdyby

potrafiło siê skupiæ. W ten sposób stan lêkowy dziecka pogłêbia siê, prowadz±c czêsto do powstania tzw.

nerwicy szkolnej, która nie jest niczym innym jak wła¶nie zwi±zan± ze stresuj±c± sytuacj± szkoln±

nerwic± lêkow±. Jedn± z przyczyn nerwic lêkowych u dzieci s± błêdy wychowawcze w domu lub w szkole.

W tym przypadku leczenie jest bardzo trudne, poniewa¿ wymaga zmiany atmosfery rodzinnej, a tak¿e

szczególnego zajêcia siê dzieckiem w szkole.

Nerwice dzieciêce nale¿± do tych zaburzeñ, z którymi psycholog czêsto siê styka i w których

przezwyciê¿eniu jego pomoc mo¿e okazaæ siê bardzo skuteczna. Psychoterapia w stosunku do ¶rodowiska

rodzinnego dziecka, konsultacja z wychowawc± klasowym oraz ró¿ne formy oddziaływania na samo

dziecko mog± spowodowaæ ust±pienie objawów nerwicowych, a nastêpnie przyczyniæ siê do lepszego

przystosowania dziecka, tak ¿e objawy nerwicowe nie powróc± w pó¼niejszym wieku. Jak

najwcze¶niejsza, trafna diagnoza i skuteczna terapia dziecka i jego rodziców oraz ¶rodowiska

rówie¶niczego mog± zapobiec nieszczê¶liwym i niesprawiedliwym losom w przyszło¶ci - w dorosłym ¿yciu.

Na pytanie, czy mo¿liwe jest skuteczne zapobieganie nerwowo¶ci u dzieci mo¿na odpowiedzieæ

zdecydowanie twierdz±co. Osi±galne jest to jednak tylko wtedy, gdy profilaktyka staje siê trosk±

ogólnospołeczn± , gdy w organizowanej akcji uczestnicz± nie tylko osoby kontaktuj±ce siê z dzieæmi z

tytułu swego zawodu, ale tak¿e rodzice i wszyscy ci, którym sprawy młodego pokolenia s± bliskie.

Dziecku stawiaæ nale¿y jasno okre¶lone wymagania. Przy tym :

- wymagania nie mog± byæ zbyt małe – wtedy bowiem dziecko za mało æwiczy siê, rozwija i hartuje, a

przecie¿ przez przystosowanie siê do coraz nowych sytuacji, przez zdobywanie coraz nowych odruchów

warunkowych, przez æwiczenie siê w sztuce opanowania – człowiek rozwija siê;

- wymagania nie mog± byæ zbyt du¿e, w przeciwnym bowiem razie obci±¿aj± zbytnio układ nerwowy

dziecka, osłabiaj± go i wyczerpuj±;

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 2-09-2010, 13:13

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

- wymagania musz± byæ jasne, zrozumiałe dla dziecka i stałe.

Stawianie wymagañ sprzecznych , kiedy matka ¿±da czego innego, a ojciec czego innego to

poddanie układu nerwowego dziecka sprzecznym bod¼com, wytwarzanie jak gdyby sprzecznych

odruchów warunkowych. Takie postêpowanie prowadzi do zachowania równowagi systemu nerwowego.

Wychowanie powinno byæ konsekwentne. ¯ycie dziecka musi byæ tak zorganizowane, aby było ono

zadowolone z ¿ycia. Chodzi tylko o to, ¿eby dziecko czêsto spotykało u¶miech i dobre słowo, ¿eby czuło

siê w domu kochane i rozumiane, ¿eby mogło mieæ zaufanie do rodziców i miało dobr± opiekê, a zarazem

tyle swobody, ile mu potrzeba do normalnego rozwoju, bo wszelka przesada jest zła. Złe jest zarówno

otaczanie dziecka przesadn± troskê jak i pozostawianie go samemu sobie. Aby dziecko było zadowolone z

¿ycia, musi mieæ tak¿e wiarê w siebie. Nie znaczy to bynajmniej, ¿e ma byæ zarozumiałe i uwa¿aæ siê za

najpiêkniejsze i najm±drzejsze, chodzi o to, by uwa¿ało, ¿e jest jednostkê warto¶ciow±, ¿e potrafi

dorównaæ innym, gdy doro¶nie. Poczucie małej warto¶ci stanowi podstawê nerwowo¶ci. Przywrócenie

dziecku wiary w siebie jest podstaw± leczenia wielu dzieci nerwicowych. Bibliografia

- Barker F. – “Podstawy psychiatrii dzieciêcej” PZWL Warszawa 1974

- Combe A. – “Nerwowo¶æ dzieci” PZWL Warszawa 1958

- D±browski K. – “Społeczno- wychowawcza psychiatria dzieciêca” PZWL Warszawa

- Godlewski M. – “Pedagogika” PWN Warszawa 1976

- Iwanow – Smoleñski A. G. – “Zagadnienia patofizjologii korowo-

trzewiowej”PZWL

- Jarosz M. Cwynar S. – “Podstawy psychiatrii” PZWL Warszawa 1976

- Nartowska H. – “Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo” PZWS 1972

- Obuchowska I. – “Dynamika nerwic” PWN Warszawa 1983

- Przetacznikowa M. – “Psychologia kliniczna” Warszawa 1978

- Spionek H. – “Zaburzenia psychoruchowe rozwoju dziecka” PWN Warszawa 1965

- Spionek H. – “Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”

- Spionek H. – “Psychologiczna analiza trudno¶ci i niepowodzeñ szkolnych”

- Suchariewa G. – “Stany reaktywne i psychopatie w klinice dzieciêcej”

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 2-09-2010, 13:13

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: