konspekt 5 3.doc

Wacław Felczak Historia Węgier

I. Kotlina naddunajska i jej pierwotni mieszkańcy

- obszar geograficzny – obszar otoczony od pół. – zach., północy i wschodu łukiem Karpat, na południowym wschodzie – Karpaty Południowe, wewnątrz kraju – kotlina naddunajska, gł. rzeki – Dunaj, Cisa

- pierwotni mieszkańcy kotliny Naddunajskiej – epoka brązu – Ilirowie i Trakowie, VII w.p.n.e. ludy scytyjskie, IV w.p.n.e. – podbój Scytów przez Celtów, III.p.n.e. – Dakowie w Siedmiogrodzie, II w.n.e. – podbicie Daków przez Rzymian – kolonia rzymska – Panonia, Iw.n.e. – Dacja, po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Gotów, Gepidów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, podbite przez Madziarów na początku X w.  - Kende Kurszan, Arpad, ataki Madziarów na Płw. Apeniński, ziemie niemieckie

- 933 r. – zwycięstwo Henryka I nad Madziarami pod Marseburgiem, 955 - Otton I pokonał Madziarów w bitwie na Lechowym Polu koło Augsburga

- początek osiadłego życia w dolinie Dunaju, przejście od koczowniczego do osiadłego trybu życia, rozpad wspólnoty rodowej

II. Początki państwa węgierskiego

- Organizacja państwa węgierskiego wiążę się z imionami dwóch potomków rodu Arpada: Gejzy i Stefana I Świętego.

- Gejza – pierwszy historyczny władca państwa, zmuszenie przywódców szczepów do uznania swej władzy, zaprowadzenie chrześcijaństwa z rąk cesarstwa niemieckiego – 973, dzieło zjednoczenia państwa kontynuował Stefan I Święty

- 997 – 1038, zakończył proces kształtowania państwa, koronowany na króla – 1001, uniezależnienie państwa od cesarstwa, kodyfikacja prawa, ustanowienie kilku biskupstw i arcybiskupstw, podział kraju na komitaty, na ich czele żupan, jego zwierzchnikiem palatyn, wojna z cesarstwem niemieckim – Kondrat II – chęć uzależnienia Węgier, klęska wojsk cesarskich, granica na rzece Litawie, do 1038 r. – zajęcie dzisiejszej Słowacji, granica na rzece Drawie, następcą Stefana Piotr Orseolo – doża wenecki, szwagier

III. Wewnętrzny kryzys i konsolidacja państwa w XI w.

- bunt pogański, bunt przeciw Piotrowi Orseolo – opuszczenie państwa 1041, schronienie się u cesarza, rządy Aby Samuela, 1044 – wkroczenie na Węgry Henryka III, odzyskanie władzy przez Piotra Orseolo, Węgry lennem cesarskim, drugi bunt pogański – śmierć Piotra, bunt Vaty

- przezwyciężenie kryzysu przez księcia Andrzeja – opanowanie sytuacji przy pomocy wojsk ruskich, uwolnienie Węgier od Cesarstwa Niemieckiego,

- rządy Beli (1060 – 1063) – przeciwnik Henryka III, kolejny bunt pogański, osłabienie ęgier, zależność od cesarstwa,

- wypędzenie Salomona z kraju - 1074, podział państwa na 3 części, rozbicie

-rządy Gejza I (1074 – 1077), Św. Władysław (1077 – 1095), Koloman Uczony (1095 – 1116),

- osłabienie władzy królewskiej

- wzrost majątków kościelnych i świeckich, władzy żupanów,

- polityka zagraniczna Władysława i Kolomana – konsolidacja państwa, Władysław opowiedział się po stronie papieża Grzegorza VII i jego zatargu z Henrykiem IV, przyłączenie Siedmiogrodu, początek podboju Chorwacji, Koloman – 1102 – przyjęcie tytułu króla Chorwacji i Dalmacji, walka o tron

IV. Początki rozbicia feudalnego i ruchu stanowego

-  wojny z Bizancjum, okres zamieszek, walka o tron, ekspansja na Bałkanach,

- rządy Beli III (1172 – 1196), zorganizowanie kancelarii królewskiej, powołanie szeregu wykształconych urzędników, rozwój kultury, rozwój rolnictwa, sprowadzenie Cystersów, kolonizacja niemiecka, ekspansja na Bałkany, opanowanie Rusi Halickiej, Węgry potężnym państwem

- 1196 – 1205 – wojna domowa, walki o władzę, upadek władzy królewskiej, wzrost znaczenia magnatów,

- Rządy Andrzeja II – 1205 – 1235, obdarowanie majątkami królewskimi magnatów, którzy go popierali, zła sytuacja finansowa dworu, wydzierżawienie kupcom żydowskim i muzułmańskim dochodów płynących z ceł, myt, soli za roczną sumę wpłacana na rzecz państwa, Złota Bulla – 1222 – zabezpieczała prawa i interesy serwientów – gwarantowała im wszystkie prawa, zwalniała od podatków, przyznawała uprawnienia sądownicze nad chłopaki, ograniczała służbę wojskową, ograniczenie uprawnień cudzoziemców, 1233 – zobowiązanie króla do wypędzenie żydów i Muzułmanów, przyznanie Sasom siedmiogrodzkim szerokiej antonimi terytorialnej,

- rządy Beli IV (1235 – 1270) – rozpoczęcie procesu odbierania majątków dworskich, zagrożenie mongolskie wywołało zgodę  na osiedlenie się na Węgrzech Kumanów, lud pochodzenia tureckiego, niezadowolenie magnatów, nie respektowanie przez Kumanów prawa

- 1241 – najazd tatarski  pod wodzą Batu – chana, klęska Węgrów nad rzeką Sojo

- proces odbudowy kraju, rozbudowa miast, tworzenie stanu mieszczańskiego, budowa wielkich zamków warownych, ponowne sprowadzenie na Węgry Kumanów

V. Ostatni Arpadowie

- Stefan V, Władysław Kumańczyk, Andrzej III – upadek władzy królewskiej

- 1267 r – Złota Bulla – ostatni akt Belli IV, podział, warstwy uprzywilejowanej na baronów i szlachtę, szerokie prawa dla szlachty, próba oparcia władzy królewskiej o Kumanów

- Stefan V – ślub z Kumanką, Władysław IV (1272 – 1290) konflikt z magnatami spowodowany zażyłością z Kumanami, przymusowa chrystianizacja Kumanów, król zmuszony do wystąpienia przeciw nim, Kumani zostali obróceni w pańszczyźnianych chłopów, zabity w zemście przez Kumanów

- Andrzej III (1290 – 1301), ostatni potomek linii męskiej Arpadów, chciał wzmocnić władze królewską opierając się na średniej szlachcie, po raz pierwszy zwołano sejm, powołanie rady królewskiej, chłopi otrzymali prawo swobodnego przemieszczania się z miejsca na miejsce, nagła śmierć króla spowodowała walki o tron, podział kraju na kilka państewek, wojny między rodami magnackimi,

VI. Wzmocnienie władzy centralnej za dynastii Andegaweńskiej

- 1308 – wybór przez sejm budziński Karola Roberta na króla, dążenie do zjednoczenia państwa, osłabienia oligarchii magnackiej, wpływy francuskie w kulturze, reforma administracji, wojska, finansów, gospodarki, nie zwołał ani jednego sejmu, przeniósł stolicę do Wyszogrodu, w 1339 r. ustalono ma zjeździe w Wyszegrodzie, że koronę polską będzie dziedziczył Karol Robert i jego synowie, gdyby Kazimierz Wielki nie pozostawił męskiego potomka, dążył do ekspansji Węgier na Bałkany,

- Ludwik I Wielki (1342 1382) – wojny z Neapolem, Republiką Wenecką o posiadanie Dalmacji, zajął Bośnię, Serbię, część Bułgarii, w 1370 roku objął tron Polski, unia personalna, po jego śmierci – Marią królową Węgier, Jadwiga Polski

VII. Wzrost wpływu stanów na sprawy państwowe (1382 – 1439)

- walki o tron po śmierci Ludwika, wzmocnienie roli magnatów, wybór na króla Zygmunta Luksemburskiego 1387 – 1437, wojny z Turkami

- aby osłabić pozycję magnatów otaczał się cudzoziemskimi urzędnikami, próba wzmocnienia władzy centralnej zakończona klęską, król zmuszony został do przystąpienia do jednej z lig magnackich, związał się sojuszem z Habsburgami, pozwoliło mu to uzyskać koronę niemiecką w 1410 roku, unia personalna niemiecko – węgierska, 1433 – koronacja na cesarza, uzyskał również koronę czeską,

- wzmocnienie pozycji szlachty, komitaty, pogorszenie sytuacji chłopów, powstanie chłopów w Siedmiogrodzie 1437 – 38

- po śmierci Zygmunta władzę objął jego zięć Albrecht Habsburg, (1437 – 1439), unia personalna z Austrią i Czechami, zabezpieczył przywileje szlachty, zobowiązał się do utrzymania na swój koszt wojska najemnego, szlachta zastrzegła sobie prawo do nieuczestniczenia w wojnach poza granicami

VIII. Wojny tureckie

-rozwój państwa tureckiego w XV wieku, wojsko dobrze zorganizowane, bardziej liczebne, lepiej wyposażone,

- walka o władzę, zwycięstwo kandydatury Władysława Jagiellończyka (1440 – 1444), unia polsko- węgierska, król zobowiązał się przestrzegać praw i przywilejów szlachty, bronić kraj przed Turkami,

- 1440 – Turcy przystąpili do ataku, splądrowali Siedmiogród,

- działalność Jana Hunyadiego – bogaty magnat, walczył przeciw Turkom, został wojewodą siedmiogrodzkim, opowiadał się po stronie Władysława Warneńczyka, posiadał własną armię, 1442 , pierwsza bitwa z Turkami zakończona klęską, następnie zabrał nową armię, sukcesy w walkach z Turkami,

Jego armia liczyła 35 tys. ludzi, w 1443 roku zdobył Sofię, w 1444 roku wkroczyła na Bakłany, rozpoczęło to szereg wystąpień antytureckich, mimo propozycji pokojowych Turków wojnę kontynuowano, 1444 – bitwa pod Warną, śmierć Władysława Warneńczyka, zwycięstwo Turków, rozpad unii polsko – węgierskiej

- władze w kraju objął Władysław V Pogrobowiec, (1444 – 1457) był jeszcze dzieckiem, państwem kierowała rada 7 magnatów z Hunyadim, ostatecznie sprawował on regencje od 1446 do 1452 roku, dążył do wzmocnienia władzy centralnej , w 1448 roku rozpoczął kolejną wojnę z Turkami, zwycięstwo Turków, od 1452 roku rządy sprawowała w imieniu króla liga magnacka

- potęga Turków wzrosła, w 1453 roku zdobyli Konstantynopol, w 1456 roku nowy atak na Węgry pokonanie Turków przez Hunyadiego pod Belgradem,

IX. Próby wzmocnienia władzy centralnej 1458 – 1490

- walka o władzę po śmierci Hunyadiego, władze objęła liga magnacka,

- ostateczne zdobycie władzy przez Macieja, syna Hunyadiego, zwanego Korwinem, przyrzeczenie zwoływania co roku sejmów, obrony kraju przy pomocy najemników, nieobciążanie szlachty podatkami,

- Maciej próbował wzmocnić władze centralną, opierał się o średnią szlachtę i mieszczaństwo, zawarcie pokoju z cesarzem Fryderykiem III, rozbił ligi magnackie, ponownie zjednoczył terytorium państwa, próba opanowania tronu czeskiego 1468 – 76, nieudana, konflikt z Kazimierzem Jagiellończykiem , 1478 – pokój między królem węgierskim, czakiem i polskim , nieudana walka o koronę niemiecką, dążenie do centralizacji władzy, 1490 – śmierć króla