Poczucie skuteczności i umiejscowienie kontroli
Teoria społeczno – poznawcza
Autor – Albert Bandura
Założenia:
- Człowiek jako istota intencjonalna ma zdolność autorefleksji i samoregulacji
- Jest świadomy i aktywny – planuje własną aktywność, wybierając jej kierunek i środki wiodące do celu
- Wzajemne oddziaływania: osobowość – środowisko - zachowanie
- Wzajemne oddziaływania
Jak osobowość oddziałuje na zachowanie?
- System poznawczy rejestruje zmiany między stanem a oczekiwaniami
- Generuje rozbieżności poprzez określanie poziomu aspiracji
- Tworzy plany redukowania rozbieżności i wprowadza je w życie
- Jak zachowanie wpływa na osobowość?
- Uczymy się nawyków
- Sukcesy i porażki wpływają na samoocenę
- Zachowaniu towarzyszą pewne uczucia i sądy – niektóre zachowania wywołują zadowolenie i wzmacniają motywację, inne prowadzą do niezadowolenia z siebie, pesymizmu, bezradności
Jak osobowość wpływa na środowisko?
- Dyktuje wybór określonego środowiska (np. szkoły, pracy)
- Wyznacza sposób jego pojmowania, kreowania wizji
- Jak środowisko wpływa na osobowość?
- W kontakcie z innymi ludźmi nabywamy normy, wartości
- Uczymy się określonego poziomu wrażliwości uczuciowej i moralnej
- Środowisko może sprzyjać odnoszeniu sukcesów i przez to umacniać przekonanie o własnej skuteczności
- Może ograniczać człowieka, tworząc bariery i utrudnienia
Jak zachowanie wpływa na środowisko?
- Zachowanie może wprowadzać w otoczeniu ład i porządek
- Lub powodować konflikty i wywoływać chaos
- Zachowanie spotyka się zawsze z pewną reakcją otoczenia
- Jak środowisko wpływa na zachowanie?
- Trudne warunki życia stwarzają okazję do pewnego rodzaju radzenia sobie
- Człowiek dopasowuje się do wymagań środowiska, np. podejmując rywalizację, współdziałając w zależności od sytuacji i otoczenia
Poczucie własnej skuteczności
- Oczekiwanie poradzenia sobie w nowych, nieprzewidywalnych, a nawet stresujących sytuacjach
- Jest warunkiem efektywnego działania
- Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:
o Podjęciu działania
o Wytrwałości
o Wysiłku
o Uczuciach jakie tej aktywności towarzyszą
Czynniki wpływające na poczucie własnej skuteczności:
Osiągnięcia w wykonaniu zadania
- Sukcesy, nawet niewielkie, podwyższają oczekiwania co do własnych kompetencji,
- gdy po wielokrotnych doświadczeniach sukcesu ukształtuje się poczucie skuteczności, pojedyncza porażka nie będzie miała już takiego znaczenia.
- Doświadczenia innych ludzi
- Obserwowanie jak inni ludzie wykonują działania, „jeśli inni mogą to i ja zapewne potrafię”.
- Obserwowanie zachowań wraz z ich skutkami także bardziej podnosi poczucie skuteczności niż obserwowanie działań bez zwrócenia uwagi na ich skutki.
Perswazja słowna
- Przekonani o posiadaniu wszystkiego, co jest potrzebne do odnoszenia sukcesów, potrafimy zdobyć się na większy wysiłek i wykazać większą wytrwałość
- Stan fizyczny i emocjonalny
- Wzmacnianie ogólnej kondycji fizycznej, redukowanie negatywnych emocji i błędnych, negatywnych przekonań na swój temat
- Ludzie oczekują sukcesu zwłaszcza wtedy, gdy nie męczą ich przykre napięcia bądź niechciane i przykre pobudzenie.
O czym decyduje niskie przekonanie o własnej skuteczności?
- Unikanie trudnych zadań
- Trudne zadania jako zagrożenia, których lepiej unikać
- W realizację dążeń angażują się z obawą, że zabraknie im zdolności i wytrwałości
- W obliczu trudności nie myślą, jak skutecznie działać, ale skupiają się na przeszkodach, możliwych skutkach porażki i swoich brakach,
- Na skutek porażek tracą wiarę w siebie – biorą to za dowód braku zdolności; przyczyny porażek przypisują trwałym cechom, których nie potrafią korygować
- Powoli odbudowują się po porażkach
O czym decyduje wysokie przekonanie o własnej skuteczności?
- Stawiają sobie motywujące cele
- Do trudnych zadań podchodzą jak do wyzwań, którym trzeba sprostać
- Mają wysokie aspiracje, szukają wyzwań
- Silnie angażują się w realizację dążeń, oczekując że wysiłek przyniesie skutek
- W obliczu trudności uważają przeszkody za możliwe do przezwyciężenia, skupiają się na tym, jak skutecznie działać, podwajają wysiłki, poszukują możliwości opanowania wyzwań i nie koncentrują się na sobie
- Porażki przypisują brakowi wiedzy lib umiejętności, niewłaściwym strategiom działania lub małemu wysiłkowi – czynnikom dającym się kontrolować
- Szybko odbudowują się po porażkach
Poczucie umiejscowienia kontroli
LOC (ang. Locus of Control Theory) stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera
Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń.
Ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne
Wewnętrzne umiejscowienie kontroli
- Człowiek w określonej sytuacji czy klasie sytuacji sądzi, że to, co się zdarzyło, zdarza czy zdarzy się jest bezpośrednio związane z tym jak on postępował, postępuje czy postąpi w tych sytuacjach.
- Bez względu na to czy zdarza mu się dobrego czy złego to jednakowo czuje się za to odpowiedzialny, upatrując przyczyn w swoich dostatecznych czy niedostatecznych staraniach.
Zewnętrzne umiejscowienie kontroli
- Człowiek sądzi, że to, co mu się zdarza w pewnych sytuacjach jest niezależne od tego, co on robi w tych sytuacjach.
- Z przekonaniem o kontroli zewnętrznej ściśle wiąże się pogląd, że angażowanie się w jakieś działania nie ma większego sensu, ponieważ to, co się zdarza nie zależy od tych działań.
- W kontroli zewnętrznej zawarty jest też brak zaufania w swe możliwości kontrolowania tego, co się dzieje w określonych sytuacjach..
POCZUCIE KONTROLI A SAMOOCENA
Ludzie o wewnętrznym LOC:
- wierząc w swoje zdolności wpływania na bieg wydarzeń ustalają wyższy poziom aspiracji i wyżej oceniają prawdopodobieństwo sukcesu w różnych zadaniach eksperymentalnych i to tym bardziej, im bardziej są przekonani, że rezultaty zadań zależeć będą od ich sprawności a nie od czynników zewnętrznych.
- Studenci o wewnętrznym LOC wyżej oceniają swoje szanse uzyskania dobrych ocen, ukończenia szkoły i kontynuowania studiów wyższego stopnia.
- Istnieje pozytywny związek wewnętrznego LOC z pozytywną samooceną i dobrym przystosowaniem.
- Świadczą o tym dodatnie korelacje z takimi wymiarami osobowości jak: dobre samopoczucie, tolerancja, odpowiedzialność, wydajność umysłowa, towarzyskość, ambicja, opanowanie, poczucie własnej wartości, uspołecznienie.
POCZUCIE KONTROLI A AKTYWNOŚĆ I SAMODZIELNOŚĆ
- Poczucie kontroli wewnętrznej i związana z tym wiara w swoje możliwości wpływania na bieg zdarzeń pozwalają na bardziej samodzielne i aktywne i często skuteczniejsze działanie, zwłaszcza w sprawach ważnych dla jednostki. Osoby o wewnętrznym LOC:
- bardziej aktywnie poszukują informacji potrzebnych do rozwiązania problemu,
- skuteczniej wykorzystują zdobyte wcześniej informacje przy rozwiązywaniu nowych zadań,
- w większym stopniu organizują materiał do wyuczenia i wykorzystują dodatkowe próby polepszając efekty uczenia się,
- są bardziej spostrzegawcze w nowej sytuacji,
- skuteczniej potrafią wpływać na zmiany postaw u innych osób.
- Wewnętrzny LOC wiąże się też z kontrolowaniem własnego losu w bardziej prywatnych sprawach. Osoby o wewnętrznym LOC częściej rzucały palenie papierosów po ogłoszeniu raportu z badań nad szkodliwością palenia.
- Sprawność osób o wewnętrznym LOC bardziej zależy od trudności zadania, podczas gdy sprawność osób o zewnętrznym LOC zależy w większym stopniu od sytuacji społecznej, np. od obecności czy nieobecności obserwatora.
- Osoby o zewnętrznym LOC są bardziej podatne na perswazję, zwłaszcza wtedy, gdy informacje pochodzą ze źródła o wysokim prestiżu, natomiast osoby o zewnętrznym LOC kierują się raczej treścią informacji, a nie prestiżem źródła.
karo_sobczyk