15_2_skarby_umarsz.pdf

Archeologia • Bibliofilia • Etnografia • Historia • Tradycja • Zabytki ISSN 1898-6579

Projekt „Śladami Sacrum na Podkarpaciu” dofinansowany ze środków

Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego

Piszą o nas... w Internecie

Od redakcji

W numerze m.in.:

Drodzy Czytelnicy

Piszą o nas... w Internecie

Codziennik TOZ

Ewa Siurawska

Ewa Siurawska z Towarzystwa Opieki nad Za-

bytkami w Warszawie opisała w swoim blogowym

pamiętniku-codzienniku (http://raptularz.blog.onet.

pl/) wrażenia z trwającej już lata lektury „Skarbów

Podkarpackich” (czytaj na sąsiedniej stronie).

Pani Ewo! Bardzo, bardzo dziękuję za te słowa

w imieniu Stowarzyszenia – Wydawcy oraz zespołu

tworzącego każdy numer „Skarbów Podkarpackich”.

Uświadomiłem sobie, że ta już trzyletnia inicjatywa zgromadziła pod swoimi

skrzydłami tłum sympatyków. I tych, którzy każdy numer realizują, i tych,

którzy najpierw cierpliwie na niego czekają, a później dokładnie czytają. Do

grupy sympatyków zaliczyć koniecznie trzeba mecenasów, dzięki którym cza-

sopismo wydawane jest nieustannie i to w coraz większym nakładzie. Tym

razem ukłonić się należy Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Pod-

karpackiego, który znalazł w swym budżecie kwotę pozwalającą wydać ten

i następny numer „Skarbów Podkarpackich”.

W tematycznym numerze oprowadzamy „Szlakiem Sacrum”: po świą-

tyniach i cmentarzach, prezentując obiekty związane ze sferą duchową

naszego życia. A zwiedzać można na różne sposoby, czego przykładem

niech będzie kajakowa wyprawa Andrzeja Śmiałego po rzece Stobnica.

Nie mogło zabraknąć miejsca na konserwatorskie odkrycia – fotoreportaż

o odsłonięciu obrazu Matki Bożej Jackowej, który skrywany był pod wizerun-

kiem późniejszej o 200 lat Matki Boskiej Kalwaryjskiej pokazuje nam ciekawą

i żmudną pracę renowatorów dzieł sztuki. To tylko przedsmak tego, co czeka

nas w przyszłym numerze. Zgodnie z zapowiedzią kontynuujemy nasz cykl

fotograficznych wypraw do ocalonych żydowskich kirkutów na Podkarpaciu.

Tym razem piszemy o trzech z terenu Bieszczadów: w Lutowiskach, Ustrzy-

kach Dolnych i Baligrodzie. Zamieszczamy także apel Agnieszki Przywary,

pracującej w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie,

o ratowanie drukowanej spuścizny historycznej, która poważnie przetrzebiona

w czasie kolejnych wojen światowych, ulega nadal niszczeniu przez brak opie-

ki i konserwacji.

Na łamach „Skarbów” staramy się prezentować mało znane, choć nie

mniej cenne, obiekty zabytkowe z terenu Podkarpacia. Zapraszamy więc do

lektury o drewnianym kościele w miejscowości Szebnie koło Jasła i do spaceru

po fragmencie Szlaku Architektury Drewnianej w gminie Dydnia.

Krzysztof Zieliński

Na turystycznym szlaku

Trzy oblicza Stobnicy

Andrzej Śmiały

Szlak architektury drewnianej

Świadek przeszłości

Izabela Fac

Konserwatorskie odkrycia

Starszy o dwa wieki

Krzysztof Zieliński, fot. Wojciech Kozak

Bibliofilia

Ratujmy to, co przetrwało

Agnieszka Przywara

Nekropolie

Kirkut w Lutowiskach

Krzysztof Zieliński, fot. Jerzy Wygoda

Nekropolie

Ustrzycki kirkut

Krzysztof Zieliński, fot. Jerzy Wygoda

Nekropolie

Macewy w Baligrodzie

Krzysztof Zieliński, fot. Jerzy Wygoda

Zabytki w krajobrazie

Szlak świątyniami znaczony

Krzysztof Zieliński

dwumiesięcznik bezpłatny

nr 2(15) (03–04 2009, Rzeszów)

ISSN 1898-6579

Dobra odzyskane

Płyty z Przeworska

Janusz Motyka

Wydawca: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”

Redakcja: 35-074 Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/319

tel./fax: 017 852 85 26

e-mail: krzysiek@procarpathia.pl

www.skarbypodkarpackie.pl; www.procarpathia.pl

Redaktor naczelny: Krzysztof Zieliński

Współpracują: I. Fac, M. Glapiak, W. Kozak,

J. Motyka, A. Przywara, A. Śmiały, J. Wygoda

Opracowanie graficzne, łamanie:

KORAW Dorota Kocząb

Druk: RESPRINT Rzeszów, 26.08.2009

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych

i zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych

tekstów. Kopiowanie i rozpowszechnianie publikowanych

materiałów wymaga zgody Wydawcy.

Projekt „Śladami Sacrum na Podkarpaciu”

dofinansowany ze środków Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Podkarpackiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

Na okładce: Późnogotycka rzeźba

Matki Boskiej Jackowej w ołtarzu

głównym archikatedry w Przemyślu

fot. Waldemar Sosnowski

Trzy oblicza Stobnicy

Na turystycznym szlaku

tekst i fot. Andrzej Śmiały

Niewiele jest rzek w naszym regionie takich jak

Stobnica, gdzie turystą-wodniakiem szarpią dylematy: płynąć

czy zwiedzać, płynąć czy przenosić, płynąć czy raczej trzymać się z dala

od rzeki? Pierwszy dylemat spowodowany jest dużą liczbą cennych obiektów

kulturowych, które znajdują się w dolinie Stobnicy. Drugi, za sprawą zdradliwych

progów w korycie, zaś ostatni – z winy ścieków, których fetor zagłusza wszelkie inne

odczucia na odcinku od Brzozowa do Bliznego. Dwóch ostatnich przeszkód nie byłem

świadom, kiedy zdecydowałem się płynąć. A nawet gdybym wiedział – cóż temu winna rzeka?

Stobnica w okolicach

Bliznego

na wzgórzu; z daleka widać wieże

jego barokowej fary. Istnieje od daw-

na, uczynił go miastem Władysław Jagiełło

w 1413 roku. Nadał też liczne przywileje

i miasto rosło na węgierskim szlaku han-

dlowym, który zahaczał o dolinę

Stobnicy. Kiedyś było otoczone

wałami i fosami, dziś z dawnych

utrudnień dla przyjezdnych po-

został jedynie bardzo stromy

podjazd do centrum. W Brzozo-

wie zachowało się kilka intere-

sujących zabytków – układ ryn-

ku, dawny pałac biskupi z XVIII

w., zagadkowy dworzec i ratusz

z XIX w. W latach 1926–1928

przy wschodnich granicach mia-

sta otwarto uzdrowisko Brzo-

zów-Zdrój. Zakład leczniczy

działał w oparciu o jodowo-bro-

mową solankę żelazistą, której

zasoby odkryto podczas poszu-

kiwań ropy naftowej. Po II woj-

nie ośrodek przestał istnieć, ła-

two to zrozumieć; trudniej – że

taki stan trwa do dziś.

Zwodowałem kajak, zwrot i pierwsze me-

try zostały za rufą. Z każdym ruchem wiosła

wyraźniej było czuć, że Brzozowowi po-

trzebna jest wydajniejsza oczyszczalnia

ścieków. Najbliższa, efektywna funkcjonuje

dopiero w Bliznem (od 2001 r.). Dzięki desz-

czom rzeka przybrała, miała kolor kawy

z mlekiem i płynęła szybko. Z punktu wi-

dzenia turysty-wodniaka, na tym odcinku

Stobnica to raczej rów z wodą, kanał nie rze-

ka. Nie tylko, że cuchnie; przekrojem przy-

pomina rów melioracyjny. Uklepane pod

jednakowym kątem brzegi, stała szerokość

koryta, przewidywalna głębokość – to smut-

ny obraz uregulowanej rzeki. Ślady życia

zniknęły z brzegów – drzewa i krzewy wycię-

to, ptaki odleciały. Do samej wody schodzi

równo skoszona trawa. W dnie rzeki co jakiś

czas przegroda z drewnianych palików, za-

stawka. Chwyta wleczoną przez rzekę zawie-

sinę, wyrównuje tym dno i zapobiega nad-

miernej erozji wgłębnej. To utrzymuje stały

poziom wód gruntowych – co szczególnie

ważne na terenie rolniczym.

Za zastawką tworzą się niewielkie stojące

fale. Czasem koryto grodzi kamienny, nie-

wysoki próg. Wtedy szumi za nim bystrze;

Elewacja barokowego

kościoła farnego w Brzozowie

B rzozów jest bardzo ładnie położony

Trzy oblicza Stobnicy

Na turystycznym szlaku

łódka kołysze się albo podskakuje. Mimo

regulacji koryta jest jeszcze sporo zakrętów.

Wypłynąłem na prostą i zobaczyłem most

dla pieszych, a na nim mężczyznę z rowe-

rem. Zatrzymał się, odpowiedział piękną

gwarą na pozdrowienie: Panie, jo ino kaczki

widzioł na rzyce do ty pory.

Kolejny zakręt i... woda zagotowała się

przed łódką; pierwszy ślad życia na rzece.

To zaskoczona kaczka krzyżówka rzuciła

się z przychówkiem do panicznej ucieczki.

Drobiazg przebierał prędziutko łapkami

po wodzie, machał skrzydełkami i kręcił

przerażony kuperkami. Pewnie i one po raz

pierwszy ujrzały w swoim rewirze tej wiel-

kości intruza. Przestałem wiosłować, dałem

się nieść rzece.

Nad prawym brzegiem zobaczyłem ko-

pulastą wieżę – to klasztor Sióstr Służeb-

niczek, a obok klasztor jezuitów w Starej

Wsi. Opodal zabytkowy kościół – sank-

tuarium MB Starowiejskiej. W barokowej

bazylice znajduje się słynący cudami obraz

(kopia) Zaśnięcia i Wniebowzięcia NMP.

Co roku 14 i 15 sierpnia odbywają się tu

sławne odpusty. We wsi działa też muzeum

pożarnictwa.

Wysokie na dwa metry brzegi i niewiel-

ka szerokość Stobnicy (4 m) skracają per-

spektywę i widok z rzeki na okolicę nie jest

rozległy. Oko łapie szczyty wysokich bu-

dowli i wierzchołki wzgórz. Reszty trzeba

się domyślić.

Na rzece następny za-

kręt, drobne stojące fa-

le. Czapla siwa zerwała

się do lotu. Nad Sanem

mówią, że jak czapla le-

ci w górę rzeki, to bę-

dzie pogoda. Patrząc za

czaplą ujrzałem w dali,

pośród drzew, dzwonni-

cę drewnianego kościoła

w Bliznem. Od średnio-

wiecza stoi na pagórku,

nad Stobnicą. Ustawiony

w miejscu obronnym, był

ostoją niezłomnego ducha

dla okolicy, najeżdżanej

przez Tatarów w XVII w.

Unikatowy zespół kościel-

no-plebański wpisano w ro-

ku 2003 na listę UNESCO.

Nad wsią wznosi się stro-

me wzgórze Michałek

(Góra Św. Michała 423 m

n.p.m.) z kaplicą ku czci

Archanioła Michała, któ-

ry ongiś – według legen-

dy – pomógł miejscowym

chłopom odbić jeńców

prowadzonych w jasyr

przez Tatarów.

Przepłynąłem pod mo-

stem z drogą do centrum

Jasienicy Rosielnej. Około

Kościół – sanktuarium w Starej Wsi

Drewniany kościółek w Bliznem

Widok na zespół klasztorny

w Starej Wsi z poziomu kajaka

RZESZÓW

Strzyżów

Brzozów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: