PRIMAVERA TRWAJĄCA.pdf

PRIMAVERA TRWAJĄCA

ANDRZEJ M. KOBOS

Żaden z obrazów Sandro Botticelli'ego (1445-1510) nie przyciąga od pięciu wieków takiej

uwagi jak Primavera ("Wiosna"; 1475-1478; Uffizi, Florencja). Jest to jedno z dwóch (obok

Narodzin Wenus ; Uffizi) wielkich rozmiarami jego płócień, jeden z nielicznych jego obrazów

o treści mitologicznej i świeckiej ocalałych z furii palenia "próżności" we Florencji,

zainspirowanej w medycejskim mieście sztuki i liberalizmu przez fanatycznego Dominikanina

Fra Girolamo Savonarolę, w której sam Botticelli ciskał w ogień na Piazza della Signoria

swoje niereligijne, "grzeszne" płótna.

W mniej niż sto lat po powstaniu obrazu, wówczas już w zbiorach Medyceuszy, Giorgio

Vasari napisał o nim w prostych słowach, że jest to "obraz Wenus majonej kwiatami na znak

wiosny." Z biegiem lat i wieków ta uproszczona interpretacja ustąpiła miejsca wyrafinowanej

wynalazczości, a raczej odkrywczości uczonych interpretatorów subtelnego malarstwa

Botticelli'ego.

Wszyscy oni próbowali objaśnić ten obraz, nazwać postacie na nim, nadać im znaczenie i

wskazać ich literackie źródła. Sugerowano, iż obraz przedstawia orszak Wenus, wersję sądu

Parysa, malarskie wcielenie flamandzkiego gobelinu, kalendarzową scenę rustykalną, alegorię

platońską, wręcz lekcję filozofii platońskiej dla młodego florenckiego Lorenzo di

Pierfrancesco Medici, a nawet wagnerowską, germańsko-florencką pantomimę [sic!].

Postać Wenus w centrum obrazu była opisywana jako kobieta ciężarna (częsty sposób

przedstawiania kobiet w późniejszym malarstwie flamandzkim), zachłanna, uśmiechająca się,

nasrożona, tańcząca, błogosławiąca.

Naocznie stwierdzalnym faktem pozostaje, że po raz pierwszy w malarstwie, postacie kobiece

w powiewnych, przeźroczystych czy półprzeźroczystych strojach oddane zostały z nieznaną

wcześniej subtelną delikatnością rysynku, lub raczej pędzla, z uderzającym acz wykwintnym

erotyzmem. Postacie klasycznych bogiń Botticelli'ego, tak przedstawione w rozmiarach

naturalnych po raz pierwszy od czasów antycznych (a i wówczas tylko w rzeźbie, bowiem

malarstwa w tym sensie jeszcze nie było), stanowiły absolutny przełom w panującym

wówczas malarstwie religijnym albo co najwyżej portretowym. Kompozycja i tło obrazu,

niczym wzór gobelinu, nie są klasyczne, mało w nich klasycznych upiększeń. Są również

przełomowe swą romantycznością i naturalnością pomarańczowego gaju oraz ukwieconej jak

dywan łąki. Postacie są w ruchu, naturalnym, radosnym, wplecionym w przyrodę. Jedynie

środkowa, dosyć obciśle odziana "Wenus" przypomina z postury, ale nie z dokładnie oddanej

jej piękności, średniowieczną figurę gotycką. O tym, że jest to Wenus, świadczy nie tylko

Kupid, który wypuszcza nad jej głową strzałę, ale i podobieństwo modelki do tej w

Narodzinach Wenus i w Wenus i Mars Botticelli'ego (w tym drugim obrazie, nawet strój

Wenus jest podobny; National Gallery, London; w pierwszym jest zmysłowo odziana tylko w

swoje dlugie wlosy).

Wenus jest symbolem miłości, będącej nieodłączną właściwością wiosny. Ciekawe jednak, że

na obrazie sama Wenus, inna, medytująca, którą nikt się nie zajmuje, czyni prawą reką gest

jakby błogosławieństwa, podobny do gestów Maryi z florenckich obrazów Zwiastowania.

Wygląda to jak połączenie z tematyką religijną samego Botticelli'ego (autora kilku wersji

"Zwiastowania"), połączenie świadome, dobrowolne albo kompromisowe wobec otoczenia

artysty, który przedstawiał obraz przecież tak rewolucyjny wobec obowiązujacego w

ówczesnym malarstwie kanonu. ( Narodziny Wenus były późniejsze o co najmniej pięć lat).

Całość nie jest zwartym opowiadaniem, skoncentrowanym

na środkowej postaci Wenus. Trzy Gracje zajęte są sobą,

Merkury sobą - patrzy w niewidzialne chmury, które pragnie

rozproszyć. Z lewej strony, trzy tańczące ale zamyślone

Gracje są elementem klasycznym. Gracje, jednakże, w nie

powstrzymywanym wygięciu ciał przeświecających niemal

w szczegółach przez tuniki, dynamice stóp, nóg i rąk,

odchyleniu głów, upięciu włosów, nie przypominają

statycznych wzorców klasycznych. Już bardziej Merkury,

chociaż nie w ubiorze, przypomina archaiczny relief grecki.

Oddzielną grupę stanowią postacie w prawej części obrazu.

Ich tożsamość mitologiczna nie została ustalona bez

wątpienia. Piękna kobieta w powiewnej sukni obsypanej

kwiatami (której kroju do dziś mogą tylko zazdrościć

twórcy mody) uchodzi za Florę lub Primaverę (Wiosnę).

Obok, postać kobieca, przeźroczyście odziana, z gałązką

kwietnego krzewu w ustach uchodzi za Chloris. Obie są nimfami z klasycznej poezji o

wiośnie. Zielonkawa postać, dmuchająca z wydętych policzków, to Zefir, zachodni wiatr,

zwiastun wiosny. Ściga uciekającą przed nim Chloris, już prawie ją schwycił swoimi

ciemnymi rękoma...

Według szeroko przyjętej interpretacji, scena ta, a z nią cały obraz, wywodzi się z piątej księgi

Przemian ( Metamorfoz ) Ovidiusza, poetyckiego jakby kalendarza, opisującej miesiąc maj.

Tamże, Ovidiusz opisuje jak Chloris, nimfa pól, ścigana przez Zefira, pod jego dotknięciem

przekształca się w wspaniałą, piękną Florę, nimfę kwiatów, zaś kwiat wystający z ust Chloris

przemienia się w kwiecistą suknię Flory, która z kolei pod jej stąpnięciem ulega metamorfozie

w kwiaty, kwitnące na polanie pomarańczowego gaju. Dalej, u Ovidiusza, po tym jak Flora

zostaje żoną Zefira, staje się również kochanką kwiatów i boginią wiosny. Na jej to cześć

Gracje z orszaku Wenus, które symbolizują rozkwitanie i płodność, uplotły wianki z kwiatów,

które ona ma teraz na szyi i we włosach, oraz zmysłowo, chociaż kontemplacyjnie, tańczą dla

niej w święto wiosny, Floralie. Mercury zaś, powiązany jest mitologicznie z Gracjami od

czasów sztuki greckiej okresu archaicznego, a astrologicznie "opiekuje się" miesiącem majem

(astrologia była w XV wieku równie popularna jak obecnie).

Taka personifikacja Flory jako Wiosny, Primavery, pojawiła się w renesansowej poezji

florenckiej Angelo Poliziano i samego Lorenzo il Magnifico, Wawrzyńca Wspaniałego. W

filozofii neo-platońskiej, Wenus reprezentowała "humanitas." Neo-Platonizm i "humanitas" -

zmysłowość w intelektualnej kontemplacji - były modne w kręgu Medyceuszy. Stąd nie ma

raczej wątpliwości, iż tytuł Primavera, pochodzący od Botticellego, odnosi się do Flory-

Primavery, a nie do Wenus w centrum obrazu.

Nic jednak o tym obrazie nie zostało dowiedzione ponad wątpliwości. Koniec końców, może

prosty opis Vasariego był najtrafniejszy. Arcydzieło Botticelli'ego jest być może serią

poetyckich, subtelnych wyobrażeń wiosny wywodzących się z klasycznej mitologii.

A że zmysłowości w intelektualnej kontemplacji któż oprze się i dzisiaj, po ponad 500 latach,

Primavera Sandro Botticelli'ego pozostaje ponadczasowym, cudownym skarbem ludzkości

nie tylko jako bezcenny obraz, ale jako trwałe wyobrażenie czegoś, co miłe, ciepłe i dobre, a

stąd bliskie ludziom.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: