Mitologia rzymska.pdf

Mitologia rzymska

Mitologia rzymska – zbiór wierzeń, rytuałów i obrzędów

dotyczących zjawisk nadprzyrodzonych wyznawanych i

obchodzonych przez starożytnych Rzymian o d czasów

najdawniejszych do chwili, gdy chrześcijaństwo całkowicie

zastąpiło rdzenne religie Imperium Rzymskiego.

Pierwotna religia rzymska

Religię rzymską w pierwotnej postaci charakteryzuje

praktyczność, konkretność i bezosobowość. Wierzenia

starożytnych Rzymian były ściśle powiązane z życiem

chłopskiego społeczeństwa. W pojęciu Rzymian każda czynność,

nawet najdrobniejsza, miała swoje bóstwo. Obok tych głównych,

jak Jowisz i Mars, istniała nieprzebrana moc bogów mniejszych,

opiekuńczych duchów poszczególnych czynności w życiu lub

gospodarstwie. Ich zakres działania był wąski i dotyczył jedynie

pewnych momentów w uprawie roli, wzroście zboża, chowie

bydła czy w życiu człowieka. Najlepiej ilustruje to przykład

dorastania dziecka. Vaticanus otwierał usta dziecka do pierwszego

krzyku, kołyską opiekowała się Cunina, Rumina troszczyła się o

pokarm niemowlęcia, po odłączeniu od piersi to Potina i Edusa

uczyły dziecko jeść i pić, Cuba czuwała nad jego przenoszeniem z

kołyski do łóżeczka, Ossipago pilnowała, by kości dziecka

należycie się zrastały, Statanus pilnował by nauczyły się stać, a

Fabulinus mówić; nawet pierwsze wyjście z domu znajdowało się

pod opieką dwóch bóstw Interduca i Domiduca. I tak było ze

wszystkim. Każde powodzenie i każde niepowodzenie, choćby

najbłahsze mogło być objawem gniewu lub zadowolenia bóstwa.

Wszystkie bóstwa rzymskie były w znacznym stopniu

bezosobowe, nie miały nawet czasem określonej płci. Dlatego też

Rzymianie modlili się tak: "Czyliś ty bóg, czy bogini, czy

mężczyzna, czy kobieta".

Jupiter i Tetyda

Jedna z prac Herkulesa – Lew nemejski

Bogowie rzymscy nie schodzili na ziemię nie ukazywali swej

postaci ludziom tak chętnie jak bogowie greccy. Nie pomagali

człowiekowi bezpośrednio nawet gdy mieli go przed czymś

ostrzec. Wszystko co wiedziano o bogach to, to że trzeba im

składać ofiary i nieustannie ich czcić. Istniały zatem księgi, które

wszystko przewidywały i w których znaleźć można było modlitwy

na każdą okoliczność.

Porwanie Sabinek

W pojęciu innych ludów Rzymianie uchodzili za pobożnych, ich

stosunek do bogów był bardzo poważny, ale też i praktyczny. Opierał się jakby na dwustronnej umowie: "daję ci,

abyś mi dał" ( ‘’ do, ut des ’’ ).

Mitologia rzymska

Religię rzymską cechowała tolerancja wobec innych wierzeń i specyficzna "gościnność". W czasie wojny Rzymianie

modlili się do bóstw nieprzyjacielskich, aby opuściły oblegane miasto i zechciały zamieszkać w Rzym ie. Ta

"gościnność" jednak otwierała szeroko drogę innym wierzeniom i przyśpieszyła przemiany w religii rzymskiej.

Bóstwa rolnicze

Charakter wierzeń związanych z rolnictwem dobrze oddaje fragment dzieła św. Augustyna O Państwie Bożym :

Poganie nie uznawali za stosowne powierzyć zarządzania okolicami wiejskimi jakiemuś jednemu bóstwu, lecz

równinę oddali bogini Rusinie, grzbiety gór Jugatynowi, nad pagórkami ustanowili Kollatynę, a nad dolinami

Wallonię. Nie mogli nawet znaleźć takiej jednej Segecji, by raz na zawsze oddać jej w opiekę zasiewy, lecz nad

ziarnem dopiero posianym, póki znajduje się na ziemi, woleli ustanowić boginię Seję, stan rzeczy, gdy źdźbła

wychodzą z ziemi i stają się zbożem, podporządkowali bogini Segecji... Wschodzącą ruń oddali pod zwierzchnictwo

Prozerpiny, źdźbła mające już kolanka i węzełki – bogu Nadutusowi, osłony zawiązujących się kłosów – bogini

Wolutynie, osłony otwierające się już nowymi kłosami – bogini Hostylinie, zboże kwitnące – bogini Florze, bielejące

– bogu Lukturnowi, dojrzewające – bogini Matucie, koszone, to jest usuwane z roli – bogini Rucynie.

Uzupełniając fragment szczegółowego opisu św. Augustyna , należy dodać, że przygotowaniem pola do zasiewu

zajmowały się trzy bóstwa orki: Vervacator, Redarator i Obarator, nawożeniem ziemi opiekował się zaś Sterculinius ,

samym zaś zasiewem - Saturn i Lemonia. Nad wzrostem zboża w różnych fazach jego rozwoju czuwała bogini

Ceres. Dojrzewanie zboża, a później jego zbiór – było domeną boga Consus a. Samymi żniwami zajmowało się

bóstwo Messia l ub Messor.

Kilka z tych bóstw przetrwało w religii rzymskiej, co znalazło swój wyraz w kalendarzu i układzie świąt. Na cześć

Saturna, boga zasiewów, obchodzono 17 grudnia Saturnalia. Od stycznia ważną rolę w kalendarzu rzymskim

zajmowała Ceres, której główne święto obchodzono 19 kwietnia, nazywane Ceresalia mi. Na Przełomie kwietnia i

maja, kiedy zboże zaczynało kwitnąć, zaczynało się panowanie Flory i organizowano Floralia. Bogu Consus owi

poświęcone były dwa dni 21 sierpnia, jako święto dożynek oraz 15 grudnia k iedy zwoziło się zboże do spichlerzy.

Odtąd pozostawało ono pod opieką bogini Ops , którą czczono 19 grudnia . W ten sposób zamykał się rolniczy

kalendarz rzymski.

Bóstwa opiekuńcze domu

Szczególną rolę obok bóstw rolniczych odgrywała w religii rzymskiej grupa bogów opiekujących się domem. Były

to Many – duchy przodków, Lary – opiekunowie chaty, Penaty – bóstwa spiżarni. Tym duchom opiekuńczym

oddawano zawsze cześć spożywanego posiłku.

W bliskim pokrewieństwie z duchami przodków pozostawały geniusze , przedstawiciele siły życiowej mężczyzny, i

junony, będące czymś w rodzaju aniołów stróżów kobiet. Każdy człowiek ma swojego geniusza lub swoją junonę. Z

chwilą przyjścia na świat geniusz wstępuje w człowieka, a opuszcza go w godzinę śmierci, po czym staje się jednym

z manów .

Obok elementu boskiego każdego człowieka, wielką rolę w życiu Rzymianina odegrały inne bóstwa opiekuńcze

domu. Taką rolę pełnił Janus, bóg wejścia i wyjścia, którego symbolem były drzwi, następnie zaś bramy. Boga tego

zaczęto wyobrażać z dwiema twarzami, zwróconymi w przeciwnych kierunkach. Taki wizerunek ryto na

najstarszych monetach rzymskich zwanych aes grave. W mieście symbolem Janusa była brama przy Forum ,

ustawiona od strony Kwirynału . Bramę tę otwierano w czasie wojny, a zamykano podczas pokoju.

Jeśli domowi od zewnątrz patronował Janus, to wnętrza domu strzegła Westa , której symbolem było domowe

ognisko. Westa czuwała nad sferą wpływów gospodyni, tak jak Janus opiekował się wyłącznie sprawami męskimi.

Naczelni bogowie

• Janus

• Jowisz ( Jupiter)

Mitologia rzymska

• Junona

• Minerwa

• Mars

• Kwirynus

• Westa

Personifikacje

Ogromną liczbę bogów i bogiń, jakimi otoczony był Rzymianin, pomnażało jeszcze liczne grono bóstw, które były

personifikacją, uosobieniem pojęć ogólnych, wyobrażeń, cech i uczuć ludzkich. Pod tym względem religia rzymska

była niesłychanie pomysłowa i płodna.

Rzymskie odpowiedniki greckich bogów:

Jowisz(Jupiter) - Zeus(Dzeus),

Neptun - Posejdon ,

Amor - Eros ,

Westa - Hestia,

Wulkan - Hefajstos,

Bachus - Dionizos ,

Cerera - Demeter ,

Diana - Artemida,

Junona - Hera,

Kipryda( Wenus) - Afrodyta ,

Libityna - Persefona,

Luna - Selene,

Merkury - Hermes,

Mars - Ares,

Minerwa - Atena ,

Apollo - Apollo,

Pluton - Hades .

Wpływ religii etruskiej

Pierwszą faza przemian religijnych objęła Rzym jeszcze w czasach królewskich - była to faza etruskizacji. Religia

Etrusków o degrała ważną rolę w dziejach Rzymu . Jeszcze w czasach cesarza Klaudiusza Etrusca Disciplina c ieszyła

się wielkim autorytetem, co potwierdza Tacyt.

Największy wpływ na Rzym i całą Italię wywarła etruska triada Tinia , Uni i Menrva , która zyskał ogromne

znaczenie dzięki zbudowaniu w Rzymie przez Tarkwiniuszy świątyni kapitolińskiej dla Jowisza, Junony i Minerwy .

Świątynia ta została zbudowana przez architektów etruskich według ich wzorów, a słynny posąg Jowisza ,

utożsamianego z Tinią , wyrzeźbił Vulca z Wejów .

Szczególne znaczenie dla wszystkich ludów Italii miały święte księgi etruskie zwane Etrusca Disciplina, znane

dzięki przekazom Rzymian. Na nią składały się następujące księgi: libri haruspicini , libri fulgurales i libri rituales .

Obejmowały one szczegółowe przepisy, jak zakładać miasta, budować świątynie, pełnić funkcje administracyjne jak

interpretować niebo oraz jak wróżyć z wnętrzności zwierząt. Zawierały także kalendarz brontoskopiczny.

Mitologia rzymska

Religia Etrusków b yła ważnym czynnikiem przemian zachodzących w religii Rzymian. To od Etrusków n auczyli się

Rzymianie uosabiać bezcielesne dotąd wyobrażenia o bogach i przedstawiać je sobie pod postacią posągów i rzeźb o

kształtach ludzkich. Wtedy zaczęły też powstawać pierwsze świątynie budowane na wzór etruski. Dzięki Etruskom

Rzymianie pokonali długą drogę od pierwotnego animizm u i pandemonizmu do antropomorfizmu. Wiele prastarych

bóstw czczonych przez wieki zagubiło się na niej i odeszło w niepamięć, wiele przekształciło się i przemieniło swe

szaty i atrybuty d ostosowując się do nowych pojęć i wyobrażeń religijnych.

Wpływ religii greckiej

Wpływy greckie na religię rzymską datują się co najmniej od początków V wieku p.n.e. Nastąpiło to dzięki

rozwijającym się bezpośrednio stosunków handlowych i politycznych. Do Rzymu z aczęły przenikać helleńskie

wierzenia i mity. Obok bóstw rodzimych tzw. di indigentes zaczęli wkraczać bogowie przybysze, tzw. di novensides.

Nastąpiło niemal całkowite zespolenie bóstw greckich z bóstwami rzymskimi. Ogromną rolę w tym zespoleniu kultu

odegrała legenda o księgach Sybilli. Sybilla miała być słynną wieszczką Gai . Miejsce jej pobytu na ziemiach

rzymskich przypadało na miasto Kyme ( łac. Cumae) w Kampanii. Grecy znali (!) aż dziewięć Sybilli.

Sięgnijmy do legendy o rzymskiej Sybilli: Pewnego dnia w pałacu króla Rzymu Tarkwiniusza Pysznego z jawiła się

staruszka dźwigająca dziewięć grubych ksiąg. Spytała króla czy ich nie kupi, zapytana przez króla o cenę podała tak

niebagatelną sumę że Tarkwiniusz odmówił ze śmiechem na ustach. Na to kobieta rozpaliła ognisko i wrzuciła do

niego trzy księgi. I ponowiła pytanie o kupno podając tę samą ceną. I znowu król odmówił a ona spaliła kolejne trzy

księgi. I po raz kolejny spytała króla czy nie chce ich kupić. Wtedy Tarkwiniusz zrozumiał że w księgach muszą

znajdować się jakieś wielkie tajemnice i odkupił od kobiety woluminy. A później umieścił je na Kapitolu i powierzył

je opiece dwu kapłanów. Z czasem liczba kapłanów wzrosła do 10 a później do 15 mężów. Wyjaśniali oni boskie

przepowiednie na podstawie znaków, czyli prodigiów. Na podstawie decyzji senatu kapłani znajdowali w księgach

sybilliańskich ś rodki zaradcze, a były to najczęściej decyzje o sprowadzeniu do Rzymu nowych kultów religijnych,

głównie greckich.

Ceres, Liber i Libera

Pierwszą poświadczoną źródłowo decyzją podjętą na podstawie ksiąg sybilliańskich b yło ślubowanie budowy

świątyni w 496 r. p.n.e. na Awentyni e dla trójcy Ceres , Libera i Libery. Była to trójca rolnicza, odpowiadająca

greckiej triadzie eleuzyjskiej: Demeter , Dionizos i Persefona .

Ślubowanie budowy świątyni nastąpiło w pierwszych latach republiki po wygnaniu tarkwińskich królów k iedy to na

Rzym spadła klęska nieurodzaju, wtedy to zapytano księgi sybillińskie o radę. Kapłani obwieścili taką to odpowiedź:

Kara głodu będzie trwać póki póty lud rzymski nie uczci greckiej trójcy bogów Demeter , Dionizosa i Persefony .

W ten sposób pojawiła się boska rodzina w Rzymie, by zaś łatwiej przyszło ludowi italskiemu uwierzyć w te obce

bóstwa, połączono ich kult ze starorzymską boginią zboża i urodzajnych pól Ceres , Libera uważano za syna Ceres i

utożsamiano z Dionizose m, natomiast w Liberze widziano córkę Demeter Persefonę .

Merkury, Maja i Fortuna

Stara religia nie znała Merkurego , jego kult rozwinął się w Rzymie dopiero później wraz z rozkwitem handlu, kiedy

władz Rzymu zaczęła sięgać dalej poza granice Italii. Nie wiadomo dokładnie czy sprowadzono tego bożka z Grecji

za pomocą wyroczni sybilliańskiej, w każdym razie wcześnie zaczął się upodabniać do greckiego Hermes a.

Świątynia Merkurego i jego greckiej matki Mai , leżała obok Wielkiego Cyrku , było tam też źródło poświęcone temu

bogu. Jego święto przypadało w maju, że zaś wtedy również odbywały się nabożeństwa ku czci staroitalskiej Mai ,

małżonki boga ognia, Wulkana, nic więc dziwnego że można było obie boginie poplątać i uważać za jedną boginię.

Tak też się wkrótce stało, obie Maje, italska i rzymska, w pojęciu Rzymian zespoliły się na zawsze.

Mitologia rzymska

Boginią czczoną szczególnie łącznie z Merkurym b yła Fortuna , której znaczenie wzrosło bardzo po identyfikacji z

grecką Tyche. Istnieją dwa poglądy jak jej kult przybył do Rzymu. Pierwszy głosi iż sprowadził ją król Ankus

Marcjusz. Drugi utrzymuje że, jakoby to król Serwiusz Tuliusz, syn niewolnicy wzniesiony przez szczęśliwy los na

tron, wzniósł Fortunie, wdzięczny za opiekę i wyróżnienie, mnóstwo kaplic i ołtarzy oraz dwie świątynie, jedną poza

murami miasta na prawym brzegu Tybru , drugą zaś na Forum Boarium. Jej święto Rzymianie obchodzili 24

czerwca.

Świat podziemny

W miarę jak greckie wierzenia, mity i obrzędy coraz szerzej rozpowszechniały się w Rzymie, zaczęto odprawiać na

część Ceres misteria zwane Ceresalia mi. Jak wiadomo główną rolę w nich grał mit o porwaniu Persefony p rzez

Hadesa - Plutona . Rzymianie dali córce Demeter - Ceres łaciński odpowiednik Prozerpina .

W 249 r. p.n.e. (a w 505 r. od założenia miasta), podczas wojny punickie j, gdy Rzym był zagrożony przez wroga z

rozkazu senatu dziesięciu kapłanów sybilliańskich mieli zapytać wyrocznię co robić. Ta odpowiedziała, że

Rzymianie powinni dla przebłagania bóstw podziemnych przez trzy noce z rzędu odprawiać na Polu Marsowym

obrzędy ku czci Prozerpiny i boga o imieniu Dis Pater.

Dnia 21 maja święcono w Rzymie tzw. Agonium, uroczystości ku czci boga podziemnego o imieniu Wejowis ( lub

Wediowis).

Obaj bogowie Dis Pater i Wejowis, mimo łacińskich imion przypominali greckiego Hades a- Plutona, bo też kult ich

przybył do Rzymu zapewne pod wpływem Greków. Wtedy też cały świat podziemny ukształtował się w

świadomości Rzymian wedle wyobrażeń hellenistycznych, grecki syn Nocy Tanatos, bóg śmierci, przekształcił się w

bożka Morsa, a duchy zemsty Erynie w rzymskie Furie .

Herkules, Ewander, Kastor i Polluks

Wraz z greckimi bogami powędrowali nad Tyber i helleńscy herosi, przede wszystkim zaś największy z bohaterów,

Herakles, przemianowany u Rzymian na Herkulesa. Wcześnie jego kult rozprzestrzeniał się na półwyspie za

pośrednictwem greckich kolonizatorów by w końcu objąć całą Italię. Stary ołtarz Herkulesa, tzw. Ara Maxima

(Ołtarz największy) stał w pobliżu Palatyn u na Forum Boarium ( Wołowym) niedaleko Wysokiego Cyrku ( Circus

Maximus) . Według legendy wzniósł ten ołtarz Ewander, jeden z mitycznych przodków Rzymian.

Kiedy Herkules wracał do ojczyzny ze swej wyprawy po stada Geriona, przechodził obok osady Ewandera . Bohater

znużony trudami długiej podróży postanowił odpocząć w cieniu drzew. Wkrótce zapadł w głęboki sen. Gdy tak spał

sobie smacznie na murawie, wybiegł ze swej jaskini olbrzym imieniem Kakus. Potwór widząc pasące się na polanie

stado dorodnych wołów, popędził co piękniejsze sztuki do swej kryjówki, by zaś zatrzeć ślady kradzieży i zmylić

pogoń, odwrócił zwierzęta łbami do tyłu i ciągnął je za ogony do wnętrza swej pieczary. Tymczasem Herkules ,

zbudziwszy się ze snu, od razu spostrzegł że ktoś uprowadził mu cześć stada. Bohater zaczął tropić złodzieja idąc

śladami wolich racic. Ale ślady go zawiodły, urwały się w gęstwinie wśród skał i rozpadlin i prowadziły z powrotem

na pastwisko. Strudzony, musiał wreszcie zaprzestać poszukiwań i pognał resztę stada w dalszą drogę. Bydło

odchodząc, ryczało głośno. Posłyszawszy głosy swych towarzyszy woły zamknięte w jaskini i wnet rozbrzmiały

potężnym rykiem. Tak wydał się podstęp Kakusa i Herkules po zaciętej walce zabił potwora. Ewander wdzięczny za

zgładzenie rozbójnika, który od dawna zagrażał jego osądzie, zbudował Herkulesowi wielki ołtarz i powierzył dwóm

rodom, Potycjuszom i Pinariuszom, godność kapłańską.

Po upaństwowieniu kultu Herkulesa czczono go w Rzymie igrzyskami w amfiteatrze i ofiarą składaną na sposób

grecki. Raz do roku w dniu święta boga pretor miejski z odkrytą głową, uwieńczony liśćmi topoli (ulubionego

drzewa Herkulesa) .

Innym herose m którego kult rozprzestrzenił się w Rzymie, był Ewander. Pochodził z Arkadii na Peloponezie. Jego

greckie imię Euandros znaczy Dobry Mąż. Nie jest do końca jasne dlaczego Ewander musiał opuścić swoją

ojczyznę. W każdym razie popłynął na zachód i dotarł do ziem nad Tybrem. Był to kraj Aborigenów. Królem tego

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: