Surowiec
Nazwa
Występowanie
Skład chemiczny
Działanie i zastosowanie
Wg FPVIII
Olejki eteryczne cz.2:
Anisi fructus et aetheroleum – owoc anyżu
Pimpinella anisum (Anisum vulgare) – biedrzeniec anyż, anyżek,
Apiaceae – selerowate
Występuje na wszystkich kontynentach.
olejek eteryczny (pochodne fenylopropanu: trans-anetol (80-96%) i jego izomer – metylochawikol (estragol), dianetol, aldehyd anyżowy, niewielkie ilości terpenów (p-cymen, limonen)), do 30% oleju tłustego, substancje białkowe, składniki mineralne, cukier, flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny), kumaryny (bergapten, umbeliferon).
sekretolityczne, sekretomotoryczne, i spazmolityczne w obrębie dróg oddechowych. Wyciągi z owoców działają wykrztuśnie, w niewielkim stopniu rozkurczająco i przeciwbakteryjnie. Stosowane są jako środek ułatwiający trawienie oraz wiatropędny. Olejek anyżowy otrzymywany przez destylację z parą wodną rozdrobnionych owoców anyżu, w temperaturze 5ºC krystalizuje. W starszym oleku, zwłaszcza wystawionym na działanie światła powstają substancje toksyczne (dianetol, cis-anetol, fotoanetol), które mogą uszkadzać wątrobę. Świeżo destylowany olejek zawiera niewielką ilość tych związków. Olejek działa wykrztuśnie, rozkurczająco poprzez wzmożone wydzielanie rzadkiego śluzu w oskrzelach. W lecznictwie stosowany do inhalacji w chorobach górnych dróg oddechowych, w kaszlu z trudnościami w odkrztuszaniu).
zawartość olejku eterycznego nie mniej niż 20 ml/kg.
Anisi stellati fructus et aetheroleum
Anisum stellatum – Anyżek gwiazdkowy
Apiaceae – selerowate (?)
Pochodzi z południowo-wschodniej Azji.
Anetol, aldehyd anyżowy
?
-
Carvi fructus et aetheroleum – owoc kminku
Carum carvi – kminek zwyczajny,
Występuje w Azji, w północnej Afryce, także w Polsce, na łąkach.
olejek eteryczny (karwon, limonen, karweol, dihydrokarwon), olej tłusty, białko, węglowodany, flawonoidy i leukoantocyjanidyny.
działa rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, zwłaszcza jelita grubego, przewodów żółciowych, wzmaga wydzielanie soków trawiennych (głównie żołądkowego), zapobiega wzdęciom, działa wiatropędnie. Ponadto silnie przeciwbakterynie i przeciwgrzybiczo, szczególnie olejek kminkowy.
zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 30 ml/kg
Foeniculi amari fructus et aetheroleum, Foeniculi dulcis fructus et aetheroleum – owoc kopru włoskiego
Foeniculum vulgare – koper włoski,
Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, uprawiany w wielu krajach Azji i Europy, w Polsce do celów farmaceutycznych i spożywczych.
olejek eteryczny (pochodne fenylopropanu: trans-anetol, fenchon, metylochawikol (estragol), fenikulina, pinen, limonen), flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), stigmasterol, ok. 18% oleju tłustego, białko, cukry.
owoce kopru działają wykrztuśnie, rozkurczająco i wiatropędnie. Surowiec wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, obniża napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, łagodzi ból wywołany wzdęciem. Olejek koprowy otrzymywany jest przez destylację z parą wodną dojrzałych, rozdrobnionych owoców. Jest kilka rodzajów olejku w zależności od zawartości anetolu i fenchonu. Olejek zawiera trans-anetol, fenchon, kamfen, p-cymen, mircen, α- i β-felandren, γ-terpinen, pineny, estragol (metylochawikol). Olejek działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i sekretolitycznie w obrębie dróg oddechowych. Wykazuje też działanie przeciwdrobnoustrojowe. Stosowany w zaburzeniach trawienia, stanach skurczowych żołądka i jelit, we wzdęciach jako lek wiatropędny, w nieżytach górnych dróg oddechowych.
Odmiana gorzka: zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 40 ml/kg
Odmiana słodka: zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 20 ml/kg
Coriandri fructus et aetheroleum – owoc kolendry
Coriandrum sativum – kolendra siewna (pluskiewnik),
Występuje w rejonie Morza Śródziemnego uprawiana w Azji, Ameryce Północnej i Południowej, północnej Afryce, w Europie, także w Polsce.
olejek eteryczny (0,2-0,6% - odmiana o grubych owocach, do 1,5% - odmiana o owocach drobnych), kumaryny (umbeliferon, skopoletyna), furanokumaryny typu psoralenu (bergapten, ksantotoksyna), związki białkowe i olej tłusty do 20%, linalol.
owoce wykazują działanie rozkurczające, wiatropędne, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego. Stosowane są jako środek pobudzający trawienie, przeciwskurczowy. Olejek kolendrowy otrzymywany przez destylację z parą wodną dojrzałych, wysuszonych i rozdrobnionych owoców. Skład olejku może wykazywać różnice w zależności od pochodzenia: (+)-linalol (koriandrol), geraniol, kamfora, α-pinen, limonen, cymol, borneol, tymol, kamfen, cymen. Olejek ma działanie rozkurczające (linalol) na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Hamuje rozwój drobnoustrojów (działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo).
zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 3 ml/kg
Caryophylli flos et aetheroleum – goździki,
Eugenia caryophyllata (syn. Syzygium aromaticum) - goździkowiec korzenny, Myrtaceae – mirtowate
Rośnie dziko na Molukach (Indonezja), uprawiany w klimacie równikowym, głównie na Półwyspie Malajskim, wyspie Zanzibar i Madagaskarze.
Olejek goździkowy (zawiera eugenol, który jest silnym antyoksydantem)
olejek goździkowy stosowany jest w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym. Wykazuje działanie antyseptyczne, pobudzające i rozkurczające. Goździki żuje się w stanach zapalnych gardła, jamy ustnej oraz przy bólach zębów.
zawartości olejku eterycznego nie mniej niż 150 ml/kg
Levistici radix et aetheroleum – korzeń lubczyka
Levisticum officinale – lubczyk ogrodowy,
Bylina występuje w Iranie, zdziczała w Europie i południowo-zachodniej Azji, uprawiana w Polsce.
olejek eteryczny (70% ftalidów: ligustylid, n-butyloftalid, n-butylenoftalid, pinen, felandren), kumaryny (umbeliferon) i furanokumaryny (psoralen, bergapten), kwas kawowy, kwas chlorogenowy, kwasy organiczne (angelikowy, izowalerianowy) i skrobia.
napary z korzenia działają moczopędnie (olejek, kumaryny), przeciwskurczowo (kumaryny), pobudzają wydzielanie soku żołądkowego (olejek), a także działają łagodnie uspokajająco (butyloftalidy). W przekroju surowca widoczne są drobne punkciki.
zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 4 ml/kg dla nie rozdrobnionego surowce i nie mniejszej niż 3 ml/kg olejku eterycznego dla pociętego surowca.
Juniperi pseudo-fructus et aetheroleum – owoc jałowca (bacca - szyszkojagoda)
Juniperus communis – jałowiec pospolity,
Cupressaceae – cyprysowate
Krzew iglasty rosnący w północnej i umiarkowanej strefie Europy, Azji i Ameryki Północnej.
0,5-2,0% olejku lotnego (monoterpeny: pinen, limonen, terpinen-4-ol, sabinen, seskwiterpeny: kadinen, kariofilen oraz kamfen), flawonoidy, garbniki katechinowe, Ŝywica, związek goryczowy, kwasy organiczne.
wyciąg działa silnie moczopędnie, bakteriobójczo, żółciopędnie, pobudza czynności trawienne. Przedawkowanie może wywołać krwiomocz i spowodować podrażnienie nerek. Stosowany w stanach zapalnych dróg moczowych, w zaburzeniach trawiennych. Owoce stosowane też do kąpieli odświeżających, działających przeciwgośćcowo.
zawartość olejku eterycznego nie mniejszej niż 10 ml/kg
Pinii silvestris turio et aetheroleum - młode pędy sosny zwyczajnej,
Pini pumilionis turio et aetheroleum - młode pędy sosny górskiej
Pinus silvestris – sosna zwyczajna,
Pinus pumilio (mugo) – sosna górska (kosodrzewina),
Pinaceae - sosnowate
Drzewo występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej, w Polsce pospolite na nizinach.
pąki i pędy: 0,4% olejku eterycznego (α-pinen, Δ3-karen, β-pinen, β-felandren, kamfen, limonen), diterpenowe kwasy żywiczne, flawonoidy, związki gorzkie, substancje woskowe (pochodne kwasu juniperowego i sabinowego) witamina C, cukry. W korze sosnowej występują garbniki skondensowane, fenolokwasy, małe ilości olejku i węglowodany.
wyciągi z pączków i młodych pędów działają wykrztuśnie, stosowane w inhalacjach oraz jako leki moczopędne. Wyciągi z kory działają ściągająco. Olejek sosnowy otrzymuje się przez destylację z parą wodną świeżych pociętych igieł i drobnych gałązek. Zawiera przede wszystkim mono- i seskwiterpeny, α-pinen (do 50%), karen, kamfen, limonen, β-pinen (do 10%), dipenten, felandren. Olejek wykazuje działanie bakteriobójcze i rozgrzewające, pobudza czynność wydzielniczą błon śluzowych dróg oddechowych i oskrzeli, upłynnia zalegającą wydzielinę, ułatwia odkrztuszanie. W lecznictwie stosowany jest wewnętrznie i zewnętrznie w nieżytach górnych dróg oddechowych (inhalacje, kąpiele słoneczne, wcieranie w skórę klatki piersiowej i barków), pobudza czynność wydzielniczą błon śluzowych, działając leczniczo w stanach kataralnych, przeziębieniach.
- brak standaryzacji
Terebinthina – terpentyna surowa,
Terebinthinae aetheroleum – olejek terpentynowy,
Terpentyna to balsam wyciekający po zranieniu drzew iglastych, roztwór żywicy w olejku eterycznym. Stearopten – różne kwasy żywicowe i węglowodory, oleopten – węglowodory terpenowe. Terpentynę otrzymuje się przez żywicowanie drzew. Jest to lepka, gęsta masa żółtej barwy o specyficznym zapachu. Rozpuszcza się w eterze, kwasie octowym, alkoholu etylowym, disiarczku węgla. Główne ilości terpentyny przerabia się na olejek terpentynowy (destylacja z parą wodną). Po oddestylowaniu olejku (Terebenthina cocta) i usunięciu wody uzyskuje się kalafonię (Colophonium) – ciało stałe służące do wyrobu lakierów, niekiedy mydła. Kalafonia zawiera diterpenowe kwasy żywiczne (abietynowy, pimarowy) i związki gorzkie, ma działanie bakteriobójcze. Dzięgieć sosnowy otrzymuje się przez suchą destylację drewna sosnowego. Zawiera krezol, gwajakol, pirokatechol. Działa odkażająco i przeciwgrzybiczo. Wchodzi w skład maści przeciwświerzbowej. Olejek terpentynowy otrzymuje się przez destylację z parą wodną balsamu sosnowego (żywica sosnowa). W celu uzyskania czystego olejku, traktuje się go wodą wapienną (usunięcie kwasów: octowego, mrówkowego i żywicznych). Następnie olejek poddaje się powtórnej destylacji. Zawiera on znaczne ilości terpenów: α- i β-pinen, karen, limonen, kamfen, terpineol. Olejek terpentynowy działa antyseptycznie, zmniejsza wydzielanie śluzu w oskrzelach, łagodzi dolegliwości reumatyczne. Jest silnym środkiem rozgrzewającym, rumieniącym. Stosowany jest do inhalacji w przewlekłych chorobach oskrzeli z silnym wydzielaniem śluzu, zewnętrznie w bólach neuralgicznych i reumatycznych.
topolow