1. Przedmiotem badań geografii ekonomicznej jest:
- rozmieszczenie poszczególnych podmiotów gospodarczych w przestrzeni geograficznej
- kształtowanie się wzajemnych powiązań między podmiotami gospodarczymi
- formowanie się skupisk podmiotów gospodarczych
- różnicowanie się form, typów i efektów działalności podmiotów gospodarczych.
Rozpatruje ona zatem zróżnicowania przestrzenne struktur społeczno-gospodarczych w odniesieniu do konkretnych struktur fizycznogeograficznych, analizuje możliwości i sposoby gospodarczego wykorzystania zasobów środowiska geograficznego, rolę środowiska geograficznego w życiu i gospodarce człowieka, rozmieszczenie ludności i osadnictwa, infrastruktury oraz środków produkcyjnych; rozwój gospodarczy regionów; procesy zachodzące w strukturach przestrzennych.
2. Metody badań.
Konstrukty wyprowadza się z doświadczeń poprzez ich porządkowanie. Powstają one na gruncie nauk empirycznych. Doświadczenia zwykle porządkuje się stosując metodę klasyfikacji.
W geografii ekonomicznej są stosowane następujące grupy metod:
-metoda opisowa
-metody analityczne
-metody statystyczne
3. Dorobek Geografii Ekonomicznej
Sprowadza się on do poniższych teorii:
a) przestrzeni geograficznej (ujmowanej systemowo) i jej podziału na podsystemy:
- fizycznogeograficzny
- społeczno-ekonomiczny
b) potencjału i pojemności środowiska
c) lokalizacji różnorodnych form działalności społ-ekonom. Człowieka
d)twierdzeń nomologicznych (teorie sieci , systemu osadniczego, teoria bazy ekonomicznej miast, reguła kolejności i wielkości, teorie regionu ekonomicznego)
e) dynamiki struktur przestrzennych (teorie procesów przestrzennych).
4.
Teorie struktury regionalnej i rozwoju regionalnego , nawiązują one do pojęcia regionu ekonomicznego (węzłowego) i koncepcji otwarcia oraz domknięcia działalności społecznej i ekonomicznej jej charakteru oraz struktury.
Różnicujemy systemy : Ekosystem - > region -> makroregion
5 .Kierunki rozwoju Geografii ekonomicznej:
Obecnie znaczenie mają trzy główne kierunki:
- regionalny
- ekologiczny
- przestrzenny
Kierunek regionalny – do głównych jego zadań należy dostarczanie uporządkowanego opisu zmiennego charakteru powierzchni ziemi. Zmienność jest uogólniana przez wyodrębnianie jednostek terytorialnych – regionów – o w miarę jednorodnym charakterze i zwartych przestrzennie.
Kierunek ekologiczny – zajmuje się badaniem wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społeczeństwa.
Kierunek przestrzenny – bada przestrzenne struktury i procesy oraz ich współzależności. Kierunek ten stara się wyodrębnić takie zależności : współwystępowania , przyczynowo- skutkowe , funkcjonalne.
Te trzy kierunki przenikają się i uzupełniają wzajemnie.
6. Nauki pokrewne pomocne w G.E.
- gdy badania dotyczą biotycznych / abiotycznych elementów środowiska, to G.E. wspomaga się:
-geologią
-klimatologią
-hydrografią
-gleboznawstwem
-ekologią
- gdy badania dotyczą przekształceń środowiska przyrodniczego:
-inżynieria środowiska
-budownictwo, architektura
-inżynieria morska
-melioracja gruntów
7.Pojęcie przestrzeni.
Dla G.E. podstawowym pojęciem jest przestrzeń , geografów interesuje rzeczywista przestrzeń trójwymiarowa , w której mieszczą się różne formy działalności społeczno ekonomicznej człowieka oraz ich uwarunkowania.
W analizach tych bierze się pod uwagę takie klasy przestrzeni:
- geodezyjną
- geograficzną
- ekonomiczną (społeczno-ekonomiczną) która sama w sobie stanowi odrębną klasę przestrzeni.
Przestrzeń geodezyjna - wynika z pomiarów wielkości i kształtu kuli ziemskiej.
Przestrzeń geograficzna – rzeczywista, niejednorodna powierzchnia Ziemi.
Anekumena –niewykorzystywana i niezamieszkana część przestrzeni geograficznej.
Przestrzeń ekonomiczna – część przestrzeni geograficznej , na której człowiek żyje i prowadzi stale ( ekumena ) , lub okresowo ( subekumena ) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną. W obrębie przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie oraz wszelka działalność produkcyjna i nieprodukcyjna człowieka. Działalność ta może mieć różne formy przestrzenne:
-punktową (np. zakłady przemysłowe)
-liniową ( np. transport)
-lub powierzchniową (np. uprawy rolna).
Działalność punktowa może występować w formie wyizolowanej, tworzyć pewne zgrupowania punktów jednorodnych lub asocjacje różnorodnych rodzajów działalności człowieka.
Działalność liniowa – wykształcone układy sieciowe lub wiązki różnych rodzajów działalności liniowej : np.: linia kolejowa, linie przesyłowe energii , dogi ekspresowe.
Działalność powierzchniowa charakteryzuje się najczęściej zwartością występowania, choć może także przybierać formę nieciągłą i występować w postaci rozrzuconych wysp (enklaw).
Pasma – wiązki dróg i linii komunikacyjnych (infrastruktura techniczna)
Węzły – większe skupiska ludności i działalności produkcyjnej oraz nieprodukcyjnej.
Węzły czyli ogniwa , oraz pasma infrastruktury tworzą zasadniczy szkielet, który pozwala na śledzenie dynamiki gospodarki w przestrzeni. Szkielet ten wypełniają powierzchnie , na których rozwija się gospodarka leśna, rybacka , turystyczna i inne elementy powierzchniowe o znacznych obszarach.
W krajach rozwiniętych przestrzeń jest:
-wynikiem procesów społeczno-ekonomicznych tam zachodzących;
-służy zaspokojeniu potrzeb
-jest dostosowana do ogólnego poziomu rozwoju tych krajów
W krajach słabo rozwiniętych:
-silnie rozczłonkowana przestrzeń, niestabilna gdyż cele działania często ulegają zmianom,
-tylko w okolicach dużych miast występuje przestrzeń zorganizowana.
8. Struktura przestrz. Ekonom.
Struktura przestrzeni ekonomicznej ma również charakter hierarchiczny. Stosując metodę regionalizacji gospodarczej przestrzeń ekonomiczną można podzielić , na regiony typu:
- loco (lokalne)
- mikro (mikroregiony)
- submezo (submezoregiony)
- mezo (mezoregiony)
- makro (makroregiony) przy czym najwyższym szczeblem hierarchicznym jest tu na ogół państwo.
Wyodrębnione odcinki geosfery , proponuje się nazwać geomerami , zwracając uwagę , że geomerem może być zarówno:
-kontynent
-jak i państwo
-a także region, miasto , gospodarstwo rolne.
Idea geomerów znalazła swe uściślenie i systematyzację w zyskującej sobie wielu zwolenników koncepcji geosystemów, jako podstawowych jednostek podziału przestrzeni ekonomicznej i geograficznej. Za geosystem uważa się region fizycznogeograficzny (na ogół skali mezo) wraz z istniejącą w nim działalnością ekonomiczną i społeczną człowieka oraz niezbędnym do tego zagospodarowaniem w sferze majątku trwałego.
9. Fale rozwoju cywilizacyjnego.
- pierwsza faza rozwoju ludzkości , zaczęła się w ok. 8000 r p.n.e i trwała do 18 wieku. Ludzie wykorzystywali odnawialne surowce – drewno, wodę wiatr.
- Społeczeństwo drugiej fali (era przemysłowa) 18 –19 wiek , sięgnęło po zasoby wyczerpywalne (węgiel kamienny) , spalanie węgla w maszynach parowych spowodowało wzrost popytu na rudy żelaza ;
- Trzecia fala na przełomie wieków 19 i 20 –go sięgnęła po kolejne nieodnawialne zasoby: ropę naftową , gaz ziemny,
- Czwarta fala , wiek 20 sięga po nieodnawialne zasoby 2-giej generacji: pierwiastki promieniotwórcze
- Era poprzemysłowa – koniec 20 i początek 21 wieku, społeczeństwo powinno wrócić do odnawialnych źródeł
10. HDI – wskaźnik rozwoju człowieka.
Uwzględnia on : 1 wartość PKB na mieszkańca; 2 oczekiwaną długość życia w momencie narodzin; 3 wiedza/wykształcenie/dostęp do oświaty; 4 średni okres pobytu w szkole.
11. Zasoby.
Zasobami nazywa się komponenty środowiska geograficznego wykorzystywane w pośrednich lub bezpośrednich procesach produkcji.
Wyróżnia się zasoby:
-naturalne – powstałe w procesach przyrodniczych : minerały, źródła energii , warunki klimatyczne , gleby, roślinność naturalna, świat zwierząt , wody, przestrzeń...
-kulturowe (kapitałowe) – antropogeniczne stanowiące majątek trwały;
-ludzkie – liczba, struktura wg. Płci i wieku, zdolności intelektualne, duchowe i fizyczne.
Zasoby naturalne dzieli się na:
1) nieodnawialne : jednokrotnego użytkowania
2) odnawialne : strumienie (zapasy) i ciągłe (niemagazynowalne)
Strumienie (zapasy) dzieli się na odnawialne :
- w krótkim czasie (zboża)
- średnim czasie (woda)
- długim czasie (drewno)
- bardzo długim czasie (żyzność gleby)
W skali świata udział nakładów inwestycyjnych na pozyskiwanie zasobów naturalnych maleje , ale w krajach rozwijających rośnie.
12. Kraje wg. Odsetku powierzchni silnie przekształconych:
Dania 100%
UK 97 %
88% Wietnam
85% Francja
84% Włochy
80% Niemcy
13. Gleby i ich rola.
Zasoby gleby są istotne ze względu na: żyzność i obszar. Określają jak bardzo efektywna jest produkcja rolna, wpływają na stopień koncentracji ludności.
W następstwie wielowiekowych procesów glebotwórczych, gleby ( 3,5 BLN TON) występują na obszarze 4,7 MLD Ha , co stanowi 36% powierzchni lądowej kuli ziemskiej. Do uprawy nadaje się 3,5 mld Ha. Współcześnie wykorzystuje się 12 % powierzchni Ziemi.
Niezwykle ważnym problemem jest degradacja gleb, która jest związana z:
- negatywnymi skutkami industrializacji i urbanizacji
- błędami produkcji rolniczej
- procesami erozyjnymi i procesami pustynnienia gleb
- wylesiania
14. Zasoby leśne.
Współcześnie dochodzi do gwałtownego nasilenia procesu degradacji zasobów glebowych – deforestacja. W następstwie 8 tys. Lat gospodarki człowieka , powierzchnia pierwotnego lasu zmniejszyła się o 50 % !!! Obecnie tylko 1/5 lasów jest lasami pierwotnymi.
Lasy pierwotne współcześnie występują jako:
- bory – 48% w Kanadzie , na Alasce , w Rosji
- lasy tropikalne – 44% w północno-wschodniej Amazonii i na Wyżynie Gujańskiej.
15. Warunki klimatyczne w działalności gospodarczej człowieka.
Warunki klimatyczne są kształtowane przez:
- temperaturę
- opad
- nasłonecznienie
- wiatr
Wpływają na :
- wartość użytkową i produkcyjną roślin i zwierząt
- formy osadnictwa i sposób gospodarowania zasobami środowiska
Szacuje się że do powstania efektu cieplarnianego przyczyniły się:
1. Dwutlenek węgla – rocznie 7 MLD ton do atmosfery , z czego 5,6 MLD pochodzi z procesów spalania paliw kopalnych.
2. metan – z produkcji rolnej , wycieki z gazociągów
3. tlenki azotu – 30% w trakcie spalania paliw kopalnych
4. freony – produkcja mas plastycznych, rozpuszczalników
5. halony
16. Zasoby wodne i ich rola w działalności gospodarczej człowieka.
Zasoby wodne – ważny składnik produkcji rolnej i przemysłowej.
Ciągle wzrasta zapotrzebowanie na wodę do celów komunalnych.
Pod względem występowania , zasoby wodne dzieli się na:
- powierzchniowe
- podziemne
Wody powierzchniowe dzielimy na:
- lądowe
- oceaniczne i morskie
Wody lądowe dzielimy na:
- stojące (stagnujące) słone i niesłone
- płynące słodkie: naturalne (rzeki) i sztuczne (rowy, groble)
Wody lądowe stojące słodkie dzielimy na:
- naturalne (jeziora)
- sztuczne (stawy, zbiorniki retencyjne)
Struktura zużycia wody słodkiej :
- aż 69% światowego zużycia wody słodkiej przypada na rolnictwo
- 23% przemysł
- a TYLKO 8% na gospodarstwa domowe
Największy pobór wody , większy od zasobów odnawialnych jest w:
Libii i Mołdawii.
WODY MORSKIE I OCEANICZNE:
Ponad 60% mieszkańców Ziemi żyje w odległości 100 km od brzegów tych akwenów.
W tej strefie są zlokalizowane największe miasta świata w których żyje ok. 1 MLD ludzi.
Procent ludzi żyjących w pasie 100 km od nabrzeża:
- 50 % w AZJI
- 14 % w Europie
- 12 % w Afryce
- 12 % w Amerykach (środkowa i północna)
- 10 % w Am. Południowej
- 2 % w Oceanii
Rybołówstwo zaspokaja 12 % światowej produkcji białka zwierzęcego.
Morza terytorialne to 200 – milowy pas wód morskich wokół wybrzeży poszczególnych państw.
17. Formy użytkowania ziemi.
Wyróżniamy następujące formy użytkowania ziemi:
- Użytki rolne : grunty orne i łąki i pastwiska
...
Lorrain