GEOGRAFIA REGIONALNA ŚWIATA

Skrypt studentów III roku geografii WNoZ UŚ

Bless Ya! :)

Spis zagadnień (w nawiasach autorzy opracowań):

1. Współczesne kręgi cywilizacji (podział S. P. Huntingtona).
2. Granica w wydzieleniach regionalnych, w jaki sposób rozgranicza się obszary poszczególnych regionów.
3. Unia Europejska: tradycja europejska, rozwój Unii Europejskiej, system wartości.
4. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej:
5. Informacje ogólne. Historia Stanów Zjednoczonych. Prowincje geomorfologiczne (regiony morfostrukturalne - W. D. Thornbury, 1965).
Regiony krajobrazowe (wg C. L. White, E. J. Foscue i T. L. McKnight, 1964).
6. Rosja i niepodległe państwa po rozpadzie ZSRR:
7. Historia Rosji (Ruś, Wielkie Księstwo Moskiewskie,. Rosja, ZSRR).
8. Rosja i niepodległe państwa po rozpadzie ZSRR). Krainy geograficzne. Geologia, tektonika.
Góry Kaukaz - charakterystyka fizyczno-geograficzna. Jaskinia Krubera-Woronia.
9. Jezioro Aralskie - zmiany współczesne.
Federacja Rosyjska: Podział administracyjny. Ludność: zagadnienia narodowościowe i społeczne. Aktualne problemy Syberii i Dalekiego Wschodu.
Kolej transsyberyjska i jej znaczenie dla rozwoju regionu.
Norylsk – charakterystyka geograficzna i problemy zanieczyszczenia środowiska.
10. Niepodległe państwa po rozpadzie ZSRR: Ukraina,. Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Mołdawia, Gruzja, Armenia,. Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan,. Turkmenistan.
11. Japonia - zagadnienia cywilizacyjne i geograficzne.
12. Superkomputer "Symulator Ziemi" - zakres badań.
13. Indie - zagadnienia cywilizacyjne i geograficzne. Problemy społeczne i religijne (społeczeństwo kastowe). Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy Indii (od 1990 roku).
14. Problemy polityczne i społeczne państw Afryki na przykładzie Somalii i Ugandy.
15. Arktyka:
16. Granice Arktyki.
17. Powstanie basenu arktyczno-atlantyckiego oraz schemat strukturalny północnego Atlantyku i Oceanu Arktycznego.
18. Klimat Arktyki. Masy wodne i cyrkulacja wód w Morzu Arktycznym. Lody morskie w Arktyce. Państwa i ludność Arktyki. Inuici - Eskimosi grenlandzcy. Szlaki morskie w Arktyce.
19. Spitsbergen (Svalbard):
20. Położenie i podział. Budowa geologiczna i rzeźba. Działalność naukowa Polaków. Polskie stacje naukowe. Główne typy rzeźby na Spitsbergenie - schemat mapy z komentarzem.
Klasyfikacja lodowców - region Hornsundu. Klimat Spitsbergenu - pory roku, cofanie się lodowców. Świat roślinny i zwierzęcy.
21. Jaskinie lodowcowe na Spitsbergenie.
22. Antarktyda i wyspy antarktyczne:
23. Odkrycia geograficzne w Antarktydzie. Wyprawa Belgica – udział Polaków.
24. Granice Antarktydy.
25. Lądolód. Budowa geologiczna. Klimat. Badania naukowe. Stacje naukowe. Polskie stacje naukowe. Jeziora podlodowcowe. Oazy na Antarktydzie.
26. Lód - jego występowanie i trwałość na obszarze Arktyki.
27. Permafrost – definicja i występowanie.
28. Światowy Dzień Ziemi (22 kwietnia). Rzeka Wisła - monitoring stanu wód
29. Światowy Dzień Wody (22 marca). Dekada „Woda dla życia” (2005-2015). Szklanka do połowy pusta? - stanowisko agend Narodów Zjednoczonych o stanie zasobów wody pitnej.
30. Globalizacja – szansa, czy zagrożenie dla współczesnego świata? Co oznacza to pojęcie?
31. Nazwy czterech głównych zlodowaceń plejstoceńskich w Alpach, na Niżu Polskim i w Ameryce Północnej.
32. Wielkie katastrofy w dziejach Ziemi (na przełomie er geologicznych: paleozoicznej i mezozoicznej oraz mezozoicznej i kenozoicznej).
33. Chiny Monsunowe (Właściwe) – wielki region geograficzny Azji Wschodniej. Charakterystyka fizyczno-geograficzna – główne cechy środowiska. Główne regiony geograficzne Chin Monsunowych. Zjawiska krasowe Gór Południowochińskich i Junnanu. Podstawowe cechy współczesnego rozwoju gospodarczego i związane z nim zagrożenia.
34. Obszary górskie Syberii Południowej i jezioro Bajkał. Główne cechy środowiska. Orogeneza bajkalska. Geneza jeziora Bajkał. Wyżyna Środkowosyberyjska na przykładzie Amfiteatru Irkuckiego. Budowa geologiczna i główne bogactwa mineralne. Zbiornik Bracki i jego wpływ na zmiany środowiska Syberii. Polscy badacze Syberii.
35. Osobliwości przyrodnicze doliny Nilu.
36. Zmiany antropogeniczne w dolinie Nilu i ich skutki (przyrodnicze, gospodarcze, społeczne) po wybudowaniu Tamy Asuańskiej.
37. Oazy Sahary: osobliwości przyrodnicze i problematyka społeczno-gospodarcza (na przykładzie Egiptu, Tunezji i Maroka).
38. Zróżnicowanie przyrodnicze Tunezji i Maroka (aspekty „północ-południe”).

 

Literatura
Geograficzny atlas świata, 1991: PPWK, Warszawa.
Encyklopedia geograficzna świata, 1997: OPRES & PPWK, Warszawa, t. 1-6.
Makowski J. (red), 2006: Geografia regionalna świata. PWN, Warszawa.
Czeppe Z., Flis J., Mochnacki R., 1969: Geografia fizyczna świata. PWN, Warszawa.

Literatura uzupełniająca:
Baraniecki L., 1999: Stany Zjednoczone. PWN, Warszawa.
Geografia. Spojrzenie na kontynenty. Encyklopedia PWN, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2003.
Geografia. Spojrzenie na Ziemię i środowisko. Encyklopedia PWN, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2002.
Huntington S. P., 1998: Zderzenie cywilizacji. Wyd. Literackie MUZA. Warszawa.
Kondracki J., 1969: Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej. PWN. Warszawa.
Makowski J., 2004: Geografia fizyczna świata. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Mityk J., 1978: Geografia fizyczna części świata. PWN. Warszawa.
Mizerski W., 2004: Geologia regionalna świata. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Stryjakiewicz T. (red.), 2000: Ziemia. Liczby, fakty, ilustracje. (tom I – Środowisko przyrodnicze, tom II – Ludność i gospodarka). Wyd. Kurpisz, Poznań.
Wielka Encyklopedia Geograficzna, t. I-XVII, Wyd. Kurpisz, Poznań.

Zasoby geograficzne w Internecie.
Multimedialny atlas geograficzny.

1. Współczesne kręgi cywilizacji (podział S. P. Huntingtona)
(Glibowska E.)

Huntington (najważniejsza książka II połowy XX wieku) twierdzi, że obecnie może dochodzić do poważnych konfliktów pomiędzy poszczególnymi cywilizacjami. Dowodzi, że w okresie po zakończeniu zimnej wojny, kiedy to przyczyną konfliktów były spory ideologiczne, na pierwsze miejsce powrócą spory kulturowe. Uważa on ponadto, że Cywilizacja Zachodu systematycznie traci swoje wpływy we współczesnym świecie. Aby zapobiec jej marginalizacji, musi dojść do pojednania i ściślejszej współpracy dwóch najważniejszych ogniw tej cywilizacji - Europy i Stanów Zjednoczonych. Priorytetem współczesnej polityki międzynarodowej powinno być zażegnywanie konfliktów na granicach cywilizacji (na przykład pomiędzy Izraelem a Palestyńczykami).

Lista cywilizacji:

1.      region zachodu- obejmująca Europę Zachodnią i część Wschodniej, prawie cała Ameryka Północna (bez Antyli, Meksyku - Ameryka Środkowa), Australia, Nowa Zelandia, Papua-Nowa Gwinea, Surinam, Gujana Francuska, północne Filipiny (bez wyspy Mindanao zamieszkanej w większości przez muzułmanów);

2.      region słowińsko-prawosławny- zasięg tej cywilizacji równa się zasięgowi prawosławia, np.: Rosja (państwo-ośrodek tej cywilizacji), Ukraina, Białoruś, Rumunia, Mołdawia, Bułgaria, Macedonia, Serbia, Grecja;

3.      r. latynoski,

4.      r. muzułmański- kraje arabskie, Indonezja, Malezja, południowe Filipiny, Albania, Iran, Pakistan, kraje byłego ZSRR położone w Azji Środkowej, Bangladesz oraz część Indii;

5.      r. konfucjański- Chiny (bez Tybetu), Półwysep Koreański, Wietnam, Tajwan, Singapur,

6.      r. japoński,

7.      r. hinduistyczny- Indie oraz Nepal;

8.      Czarna Afryka- struktura plemienna, sztuczne granice

9.      Państwa samotne i społeczeństwa wysp oceanicznych.

Region zachodu: najsilniejszy pod względem gospodarczym, militarnym.

Region latynoski (Ameryka Łacińska): Ameryka pd wraz z Am. Śr. Nazwa ta pojawiła się w publikacjach Jose Mam Torresa Caicedo (1856). Nazwa ma uzasadnienie historyczne- kontynent kolonializowany przez Hiszpanów i Portugalczyków.

Język urzędowy hiszpański, Brazylia- portugalski, Haiti- francuski, Surinam- niderlandzki, pozostała część Ameryki- anglosaska. Pierwotnie zamieszkiwana przez indian; tango argentyńskie; Brazylia- wyznawcy voodoo.

Państwa muzułmańskie: Islam- narodził się na półwyspie Arabskim i rozprzestrzenił na wsch. (państwa muzułmańskie powyżej wymienione).

Region konfucjański i Chiny: mają bardzo długą historię. Konfucjonizm- hasło powrotu do przeszłości, poszanowania tradycji, każdy zajmuje z góry ustalone miejsce.

Hong Kong- długi czas kolonia brytyjska, następnie włączona do Chin. Chiny okresowo wyprzedzały Europę pod względem ekonomicznym

Region japoński: W wyniku dynamicznego rozwoju gospodarczego Japonia stała się drugą potęgą gospodarczą świata, wytwarzającą ok. 15% produkcji światowej.

Wielkie tradycje historyczne. Pierwsze kultury z IV tysiąclecia p.n.e.

Religie: sintoizm, czyli "droga bogów" ,buddyzm przeniesiony z Korei ,chrześcijaństwo 3,9%

Indie- Język urzędowy: hindi; język angielski pełni rolę języka pomocniczego, łącznikowego. Region rozwijający się bardzo dynamicznie. Hinduizm, buddyzm, chrześcijaństwo. Ludność: 1,15 mld (2008) – Indie są drugim państwem na świecie pod względem liczby ludności.

Czarna Afryka: nazwa stosowana dla określenia części Afryki na południe od Sahary, zamieszkanej w większości przez ludność czarnoskórą. Afryka stała się miejscem eksperymentów socjotechnicznych. Została podbita i skolonializowana, narzucono jej nowego boga, stroje, obyczaje. Podzielono ją sztucznymi granicami, które podzieliły narody doprowadzając do wojen domowych.

1500 ludność rasy negroidalnej. Na pn zamieszkała przez białych arabów. Silne więzi plemienne, rodzinne i etniczne. Występują liczne choroby społeczne np. AIDS, głód, epidemie, korupcja.

Używanych jest tys języków. J wehikularne w kontaktach handlowych umożliwia porozumienie się między ludzmi posługującymi się innymi językami. Hausa- Af. Zach., Suahili- Afr. Wsch.

Izrael: W 1947 Organizacja Narodów Zjednoczonych zgodziła się na podział Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. 14 maja 1948 zgodnie z decyzją ONZ państwo Izrael proklamowało niepodległość, jednak okoliczne państwa arabskie odmówiły zaakceptowania planu i rozpoczęły wojnę.

Korea Północna: państwo totalitarne, komunistyczne powstałe w północnej części Półwyspu Koreańskiego po II wojnie światowej na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Straszy wojną nuklearną. Pogwałcenie praw człowieka.

2. Granica w wydzieleniach regionalnych, w jaki sposób rozgranicza się obszary poszczególnych regionów (Glibowska E.)

Region - umownie wydzielony obszar, względnie jednorodny, różniący się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów.

Cechy różnicujące regiony można podzielić na dwie grupy - naturalne i antropogeniczne. Te pierwsze to najczęściej położenie geograficzne i cechy przyrody ożywionej lub nieożywionej. Istotnymi dla regionalizacji cechami antropogenicznymi bywają najczęściej odrębność językowa, religijna lub etniczna zamieszkującej region społeczności oraz cechy lokalnej gospodarki. 

3. Unia Europejska: tradycja europejska, rozwój Unii Europejskiej, system wartości (Glibowska E.)

Tradycja europejska wywodzi się z Basenu Morza Śródziemnego. W starożytnej Grecji po raz pierwszy nazwano nasz kontynent Europą.

-dziedzictwo greckie

-imperium rzymskie

-chrześcijaństwo

-barbarzyńcy

Rozwój UE

Postała listopada 1993 na mocy Traktatu z Maastricht gospodarczo-polityczny związek demokratycznych krajów europejskich (dwudziestu siedmiu od 1 stycznia 2007 r.)

1000r chrześcijańska Europa (odłam w Rzymie i Konstantynopolu);

1400r kupiecki związek państw,

Hanza – związek gospodarczy, głównie kupiecki około 200 miast w regionie Morza Bałtyckiego.

Współczesna integracja zaczęła się od wspólnoty gospodarczej;

1958r -(Europejska Wspólnota Węgla i Stali) Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy.

1973r- (Europejska Wspólnota Gospodarcza) Wielka Brytania, Dania i Irlandia,

1981r- Grecja,

1986r-Hiszpania i Portugalia,

1993r (Unia Europejska)

1995r- Austria, Szwecja, Finlandia,

2004-Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr. 2007-Bułgaria i Rumunia.

System wartości politycznych i etycznych:

-pokój,

-przedsiębiorczość i dobrobyt,

-demokracja,

-praworządność,

-wolność,

-prawa człowieka,

-równość wobec prawa

Celem UE jest stworzenie unii gospodarczej, monetarnej i politycznej oraz wprowadzenie wspólnego obywatelstwa

4. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (Marzec N.)

Stany Zjednoczone -  państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego wschodu, Oceanem Atlantyckim od wschodu. Trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach) i trzecie pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) w skład którego wchodzą jeszcze pozastanowe wyspy na Pacyfiku (Baker, Guam, Howland, Jarvis, Johnston, Kingman, Mariany Północne, Midway, Palmyra, Samoa Amerykańskie, Wake) i na Atlantyku (Wyspy Dziewicze, Navassa, Portoryko - największa z nich, formalnie państwo stowarzyszone z USA).

·         Porównanie: obszar ten odpowiada mniej więcej: 1/2 powierzchni Rosji, 3/10 powierzchni Afryki; 1/2 powierzchni Ameryki Południowej; jest nieco mniejszy od Chin, około dwa i pół razy większy od Europy Zachodniej i prawie 31 razy większy od Polski.

·         Granice lądowe:

o        długość całkowita: 12248 km

o        granica z Kanadą: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską), z Meksykiem: 3326 km

o        linia brzegowa: 19924 km (bez wysp na Pacyfiku i Atlantyku)

Zasoby naturalne to m.in. węgiel, ...