BHP górnictwo orz.pdf

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa

Nr 87

Politechniki Wrocławskiej

Nr 87

Studia i Materiały

Nr 28

2000

górnictwo, bezpieczeństwo pracy,

cieplne warunki pracy

Zbigniew NĘDZA *

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY

W ZAKŁADACH GÓRNICZYCH

Zgodnie z obowiązującym w Polsce kodeksem pracy pracodawcy mają obowiązek informowa-

nia pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach

ochrony przed zagrożeniami. Przedstawiono sposób oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach, na

których występuje zagrożenie zapyleniem, hałasem oraz wibracją.

1. WSTĘP

Zawód górniczy jak żaden inny w przemyśle związany jest z koniecznością po-

dejmowania ryzyka o szczególnym charakterze. Wynika to z warunków naturalnych

jakie towarzyszą każdej działalności górniczej. Przez pojęcie ryzyka należy rozumieć

funkcję prawdopodobieństwa wystąpienia określonych niebezpiecznych zdarzeń i wy-

nikających z nich konsekwencji. Każde ryzyko można rozpatrywać jako:

– akceptowalne, dające przy odpowiednich środkach profilaktyki możliwość

uzyskania „bezpiecznej produkcji”, przy zminimalizowanym zagrożeniu bez-

pieczeństwa,

– tolerowane, które może być w określonych warunkach tolerowane, ale nie

może być akceptowane,

– nietolerowane, które nie pozwala na „probezpieczną produkcję”, w takim

przypadku należy podjąć decyzję o zaniechaniu toku produkcji [1].

Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka. W przedsiębiorstwie przemy-

słowym, w którym proces produkcji realizowany jest w systemie „człowiek – obiekt

techniczny – środowisko” dotyczy ono wszystkich elementów tego systemu. Zakłóce-

nia w działaniu któregokolwiek z nich mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdro-

wia człowieka, uszkodzenia obiektu technicznego lub zanieczyszczenia środowiska,

a w konsekwencji do zakłóceń w realizacji procesu produkcyjnego [2].

__________

* Politechnika Wrocławska, Instytut Górnictwa, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Występowanie ryzyka jest zawsze konsekwencją istnienia zagrożeń. Zagrożenia

mogą być związane z każdym z elementów systemu „człowiek – obiekt techniczny –

środowisko”, których pewne właściwości powodują w określonych sytuacjach zakłó-

cenia w funkcjonowaniu całego systemu bądź jego części, a w rezultacie ich uszko-

dzenia. Człowiek w środowisku pracy jest narażony na oddziaływanie różnorodnych

czynników zagrażających. Można je podzielić na [2]:

– szkodliwe, wynikiem oddziaływania których może być stopniowe pogorszenie

stanu zdrowia człowieka,

– niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów,

– uciążliwe, których oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność

jej wykonywania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

Wśród wymienionych czynników można wyróżnić fizyczne, chemiczne, biolo-

giczne oraz psychofizyczne.

Potrzeba oceny ryzyka zawodowego w krajach Unii Europejskiej została dostrze-

żona już dawno. Znalazło to odbicie w wydanej w 1989 roku Dyrektywie Ramowej

89/391/EWG, która zawiera zapis o obowiązku oceny ryzyka związanego z wykony-

waną pracą oraz zaleca wykorzystanie wyników tej oceny przy podejmowaniu decyzji

dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Obowią-

zujący w Polsce znowelizowany Kodeks Pracy zgodnie z artykułem 226 nakłada na

pracodawców obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które

wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Wpro-

wadzenie obowiązku informowania o ryzyku zawodowym wiąże się z koniecznością

jego analizy. Powinna ona określać jak poważne dla zdrowia człowieka mogą być na-

stępstwa zagrożeń i jakie jest prawdopodobieństwo, że następstwa te wystąpią. Infor-

macja o ryzyku zawodowym powinna być podana w sposób zrozumiały dla pracowni-

ka eksponowanego na zagrożenia. Powinna ona również wskazywać pracodawcy,

gdzie i jakie środki należ zastosować, by to ryzyko zminimalizować do poziomu uza-

sadnionego i świadomie akceptowanego [4].

2. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

2.1. ZAPYLENIE

Celem określenia stężeń pyłu na stanowiskach pracy jest stwierdzenie, czy nie

przekraczają one wartości przyjętych za najwyższe dopuszczalne stężenia NDS . Typo-

wo przewlekły charakter działania biologicznego wszystkich pyłów spowodował, że

ogólnie przyjętą zasadą jest ustalenie najwyższych dopuszczalnych wartości stężeń

pyłu w środowisku pracy jako średnich ważonych dla 8 godzinnego dnia pracy. Przy

określaniu wartości NDS , dla znacznej grupy pyłów, istotnym parametrem jest zawar-

tość wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym oraz pyle respirabilnym.

Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki jest oparte na wykorzystaniu

metod chemicznych, czyli na przeprowadzeniu nierozpuszczalnej wolnej krzemionki

w rozpuszczalny krzemian alkaliczny (stapianie z węglanami), który tworzy z molib-

denianem amonu zabarwiony na żółto kompleks krzemowo-molibdenianowy dający

się przeprowadzić w tzw. błękit molibdenowy za pomocą odczynników o właściwo-

ściach redukujących [3]. Obydwa barwne kompleksy krzemowo-molibdenowe mogą

być podstawą kolorymetrycznych metod oznaczania wolnej krzemionki w pyle. Wolna

krystaliczna krzemionka może być oznaczana również metodami fizycznymi. Wyko-

rzystuje się w tym celu dyfrakcyjne widma rentgenowskie lub widma w zakresie pod-

czerwonym [3].

Pomiary zapylenia w środowisku pracy najczęściej oparte są na filtracji powie-

trza przez filtry analityczne o bardzo dużej sprawności, które ponadto powinny być

niehigroskopijne i powinny się charakteryzować niewielkimi oporami dla przepływa-

jącego powietrza. Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy najodpowied-

niejszym postępowaniem jest pobór próbki powietrza w strefie oddychania pracowni-

ka i określenie stężenia pyłu całkowitego oraz stężenia pyłu frakcji respirabilnej.

Oznaczenie stężenia frakcji respirabilnej jest możliwe przez zastosowanie odpowied-

nich separatorów wstępnych, które rozdzielają pobierane cząstki pyłu na dwie frakcje.

Frakcja grubych cząstek, nie przenikająca do pęcherzyków obszaru płuc, jest zatrzy-

mywana w selektorze, a frakcja respirabilna na filtrze analitycznym zamocowanym w

głowicy pomiarowej znajdującym się za selektorem wstępnym. Podstawą oceny nara-

żenia zawodowego związanego z występowaniem pyłów w środowisku pracy są wyni-

ki pomiarów stężeń w środowisku pracy. Przy stosowaniu przy pomiarach dozymetrii

indywidualnej wskaźnikiem ekspozycji jest stężenie średnie ważone dla całej zmiany

roboczej określane z zależności:

.....

(1)

.....

gdzie:

c 1 , c 2 ... c n – stężenia pyłu otrzymane w wyniku oznaczania próbek, mg/m 3 ,

t 1 , t 2 ... t n – czas pobierania poszczególnych próbek, h,

n – liczba próbek.

Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się na podstawie znajomości tzw. krot-

ności przekroczenia wartości dopuszczalnej k NDS , którą określa się jako iloraz wartości

wskaźnika ekspozycji do wartości NDS :

k NDS = NDS

C w

(2)

W przypadku gdy:

k NDS < 0,5 – ryzyko jest małe (M), pomijalne (pomiary raz na dwa lata)

0,5 < k NDS £ 1,0 – ryzyko jest średnie (Ś), akceptowalne (pomiary raz w roku)

k NDS > 1,0 – ryzyko jest duże (D), nieakceptowalne (pomiary minimum co 6

miesięcy).

2.2. HAŁAS

Ocena narażenia zawodowego na hałas polega na porównaniu wartości zmierzo-

nych oraz obliczonych wartości hałasu z wartościami dopuszczalnymi (poziom ekspo-

zycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, maksymalny poziom dźwięku

A oraz szczytowy poziom dźwięku C). Wystarczy przekroczenie tylko jednej z normo-

wanych wartości, aby uznać warunki panujące na stanowisku pracy za niezgodne

z przepisami.

Do oceny narażenia zawodowego na hałas i ryzyka powstania negatywnych

skutków działania hałasu w postaci uszkodzeń słuchu (kryterium szkodliwości) można

przyjąć następującą zasadę [3]:

L zm < 0,5 NDN – ryzyko małe (M), pomijalne (pomiary raz na dwa lata)

0,5 NDN < L zm £ NDN – średnie (Ś), akceptowalne (pomiary raz w roku)

L zm > NDN – ryzyko duże (D), nieakceptowalne (pomiary minimum co 6 miesię-

cy)

gdzie:

L zm – zmierzone lub obliczone wielkości charakteryzujące hałas,

NDN – wartości dopuszczalne, wynikające z obowiązujących przepisów.

Przykład oceny ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas, po przy-

jęciu kryterium jego szkodliwości dla narządu słuchu przedstawiono w tabeli 1 [3].

Tabela 1

Ocena ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas [3]

(kryterium szkodliwości dla narządu słuchu)

Ekspozycja na hałas Krotność przekroczenia NDN

Ryzyko

L eq ,8 h < 82 dB

L a max < 109 dB

L C peak < 129 dB

k NDN < 0,5

małe (pomijalne)

L eq ,8 h = 85 dB

L a max = 109–115 dB

L C peak = 129–135 dB

k NDN = 0,5–1,0

średnie (akceptowalne)

L eq ,8 h > 85 dB

L a max > 115 dB

L C peak > 135 dB

k NDN > 0,5

duże (nieakceptowalne)

2.3. DRGANIA MECHANICZNE

Ocenę drgań na stanowisku pracy można dokonać jedynie przez pomiar drgań

występujących na tym stanowisku pracy i porównanie wyznaczonych na podstawie

pomiarów wartości z ustalonymi dla drgań wartościami dopuszczalnymi. Zgodnie z

obowiązującymi przepisami [6] wielkością mierzoną charakteryzującą drgania jest

przyspieszenie drgań. Zarówno dla drgań ogólnych jak i miejscowych pomiary przy-

spieszenia wykonuje się w trzech prostopadłych do siebie kierunkach x, y, z. Wynika

to z różnej reakcji organizmu na drgania w zależności od kierunku ich propagacji w

ciele człowieka [5]. Drgania mechaniczne, w odróżnieniu od hałasu, niejednokrotnie

są czynnikiem niezbędnym do realizacji procesów technologicznych i w takich przy-

padkach ich eliminacja jest praktycznie niemożliwa. Również w tych przypadkach,

gdy drgania są czynnikiem towarzyszącym procesom technologicznym, rozwiązanie

problemu ich tłumienia napotyka na wiele trudności wynikających przede wszystkim

ze złożonej dynamiki układu człowiek – źródło drgań [5]. Drgania ogólne są mierzone

w zakresie częstotliwości 0,9–90 Hz, natomiast drgania miejscowe w zakresie 5,6–

1400 Hz, przy czym do oceny narażenia pracownika na drgania na ogół nie wyznacza

się widma drgań, lecz mierzy się jedną wartość charakteryzującą drgania dla tych za-

kresów częstotliwości. Jest to wartość skuteczna przyspieszenia drgań ważona w dzie-

dzinie częstotliwości. Pomiar tej wartości dla każdego kierunku oddzielnie umożli-

wiają wbudowane w każdy miernik drgań detektory oraz filtr ważenia (korekcyjne).

Określenie wartości ważonej przyspieszenia drgań jest niezbędne do oceny narażenia

na stanowisku pracy, gdyż ustalone dla drgań wartości dopuszczalne przyspieszenia są

również wartościami ważonymi [5]. Należy zaznaczyć, że wartości dopuszczalne usta-

lono przy założeniu

ośmiogodzinnej ekspozycji na drgania w ciągu zmiany roboczej. W praktyce czas od-

działywania drgań na pracownika w ciągu dnia roboczego jest zazwyczaj krótszy niż

8 godzin. Zatem, aby ocenić wielkość narażenia na drgania na danym stanowisku pra-

cy, należy nie tylko zmierzyć drgania, lecz określić rzeczywisty czas ekspozycji

pracownika na zmierzone drgania w czasie zmiany roboczej. Następnie na podstawie

znajomości tych dwóch parametrów należy wyznaczyć tzw. równoważną za 8 godzin

wartość ważoną przyspieszenia drgań, posługując się zależnością [5]:

a w,eq, 8 h =

RMS

( 3 )

w której:

a w,RMS – skuteczna wartość ważona przyspieszenia drgań zmierzona na stanowisku

pracy, m/s 2 ,

t r – rzeczywisty czas oddziaływania na operatora drgań o zmierzonym przyspie-

szeniu a w,RMS , min,

T – czas trwania zmiany roboczej ( T = 480 min).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: