'Pieczary i Lochy Południowo-Zachodniej Części Ziemi Kłodzkiej' - Zagożdżon Paweł P.pdf - książki Góralski Misz-Masz - bogg

PAWEŁ P. ZAGO¯D¯ON

PIECZARY I LOCHY

POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ

CZÊŒCI ZIEMI KŁODZKIEJ

Doœæ powszechnie znane s¹ krajoznawcze (np. Orlica), przyrodnicze (Tor-

fowisko pod Zieleñcem), zdrojowe (m.in. Duszniki, Polanica czy Długopole)

czy zwi¹zane z uprawianiem sportów zimowych (Zieleniec) atrakcje obszaru

wymienionego w tytule. W odró¿nieniu od nich, o wiele mniej wiadomo na te-

mat obiektów podziemnych. Maj¹ one rozmaity charakter i zachowane s¹ w

bardzo ró¿nym stanie – przewa¿aj¹ca ich czêœæ niestety nie dotrwała do naszych

czasów. Tym bardziej temat wydaje siê wart poruszenia, gdy¿ niedługo zagin¹æ

po nich mo¿e nie tylko wszelki œlad, ale i pamiêæ. Interesuj¹ce s¹ zarówno

aspekty dotycz¹ce ich powstania, jak te¿ historia odkrywania i badañ. Jak mo¿-

na wnioskowaæ z tytułu, mowa tu bêdzie o obiektach pochodzenia naturalnego

(jaskinie krasowe 1 ) oraz o pozostałoœciach robót górniczych (sztolnie).

Powstawanie zarówno naturalnych podziemnych pró¿ni, jak te¿ wyrobisk

górniczych było œciœle zwi¹zane z rodzajem skał i minerałów. Zatrzymajmy siê

wiêc najpierw przy budowie geologicznej krystalicznego podło¿a południowo-

zachodniej czêœci ziemi kłodzkiej. Na mapach [m.in. 4, 5, 19] widaæ, ¿e do-

minuj¹ tu ró¿norodne łupki łyszczykowe 2 i gnejsy 3 , a w mniejszych iloœciach wy-

stêpuj¹ amfibolity 4 oraz niewielkie wkładki wapieni i dolomitów krystalicznych

(zwanych ogólnie marmurami). Skały te powstały w wyniku nało¿enia siê kilku

ró¿nych procesów geologicznych. Jak dowodz¹ badania mikroskamieniałoœci

zachowanych w niektórych skałach Gór Bystrzyckich, od koñca proterozoiku 5

1 Jaskinie krasowe – jaskinie utworzone w wyniku rozpuszczania skał krasowiej¹cych przez

wody (w odró¿nieniu od jaskiñ lodowcowych, wulkanicznych, szczelinowych i in.).

2 Łupki łyszczykowe – skały metamorficzne o doskonałej podzielnoœci płasko równoległej,

zawieraj¹ce du¿¹ iloœæ łyszczyków.

3 Gnejsy – skały metamorficzne zbudowane głównie ze skaleni, kwarcu i łyszczyków,

posiadaj¹ce wyraŸne tekstury kierunkowe.

4 Amfibolity – ciemne skały metamorficzne zbudowane z amfiboli i skaleni.

5 Era proterozoiczna – młodszy fragment eonu prekambryjskiego; okres dziejów Ziemi od

2,5 mld lat do 590 mln lat temu.

poprzez kambr 6 do ordowiku 7 osadzały siê w morzu monotonne piaski i iły, a

gdzieniegdzie powstawały niewielkie wkładki wapieni, dolomitów i margli [14].

Œrodowisko, w jakim zachodziła ta doœæ spokojna sedymentacja, porównaæ

mo¿na do współczesnych skłonów kontynentalnych [7]. Od czasu do czasu

spokój ów przerywany bywał zjawiskami bardzo gwałtownymi – erupcjami wul-

kanów. Nastêpnie ten osadowo-wulkanogeniczny zespół został pogr¹¿ony w

głêbokich partiach skorupy ziemskiej (wœród geologów nie ma jednomyœlnoœci

co do tego, kiedy dokładnie to nast¹piło) i uległ metamorfizmowi regionalne-

mu 8 . W jego wyniku z piasków i iłów utworzyły siê ró¿norodne łupki łyszczy-

kowe, skały wêglanowe przekształciły siê w soczewy marmurów, a skały wulka-

nogeniczne w amfibolity wystêpuj¹ce miejscami (np. w okolicy Gniewoszowa

i ruin zamku Szczerba) w doœæ znacznych iloœciach. Jeszcze póŸniej wzrost tem-

peratury spowodował lokalne intruzje magm granitowych, które równie¿ uległy

wtórnej metamorfozie i dziœ maj¹ postaæ tzw. gnejsów bystrzyckich. Ostatecz-

nie (ju¿ w trakcie orogenezy waryscyjskiej 9 ) zaznaczyła siê działalnoœæ wul-

kaniczna oraz utworzyły siê liczne uskoki, wskutek których powstała widoczna

dziœ skomplikowana mozaika skalna. Tym procesom towarzyszyła aktywnoœæ

hydrotermalna 10 , która równie¿ w trakcie orogenezy waryscyjskiej doprowadzi-

ła do powstania koncentracji ró¿norodnych minerałów rudnych [7]. Mo¿na

wœród nich wymieniæ zwi¹zki ¿elaza [7, 13], miedzi, ołowiu i srebra [13], ko-

baltu [29], a nawet uranu [7].

Pieczary

Jaskinie mog¹ siê formowaæ w skałach podlegaj¹cych tzw. krasowieniu, tj.

rozpuszczaniu przez wody kr¹¿¹ce w górotworze i tworzeniu w konsekwencji

rozległych podziemnych pró¿ni. Na terenie Gór Bystrzyckich i Orlickich s¹ to

wspomniane ju¿ wapienie i dolomity krystaliczne. Wydaje siê, ¿e procesy kra-

sowe rozwijały siê tu ju¿ w doœæ zamierzchłej przeszłoœci. W jednym ze starych

kamieniołomów marmuru natrafiono bowiem na nietypow¹ strukturê, któr¹

6 Kambr – okres ery paleozoicznej trwaj¹cy od 590 do 505 mln lat temu.

7 Ordowik – okres ery paleozoicznej trwaj¹cy od 505 do 440 mln lat temu.

8 Metamorfizm regionalny – metamorfizm skał wywołany pogr¹¿eniem znacznego obszaru

i wywołanym przez to zwiêkszeniem ciœnienia i temperatury.

9 Orogeneza – ruchy skorupy ziemskiej wystêpuj¹ce w ograniczonym czasie na

ograniczonym obszarze, powoduj¹ce silne deformacje skał i wypiêtrzenie pasm górskich.

Orogeneza waryscyjska (hercyñska) – orogeneza trwaj¹ca od górnego dewonu, przez karbon

do pocz¹tku permu (tj. od ok. 370 do 260 mln lat temu).

10 Działalnoœæ hydrotermalna – procesy zachodz¹ce w skałach w wyniku kr¹¿enia silnie

zmineralizowanych gor¹cych roztworów wodnych.

Ryc. 1. Lokalizacja omawianych jaskiñ i rejonów prac górniczych na terenie Gór

Bystrzyckich i Orlickich.

zinterpretowano jako tzw. kieszeñ krasow¹ 11 wypełnion¹ materiałem o wieku

karboñskim 12 [12]. A wiêc ju¿ przed około 300 milionami lat mogły powstawaæ

w marmurach gór Orlickich i Bystrzyckich jakieœ systemy krasowe, byæ mo¿e

były to nawet jaskinie.

Spoœród współczesnych, w sensie geologicznym, jaskiñ wymieniæ mo¿na

cztery: Soln¹ Jamê koło Ró¿anki, tzw. Złot¹ Sztolniê koło Zieleñca oraz jas-

kinie w Granicznej i Ró¿ance (ryc. 1). Wszystkie te obiekty zostały dotkniête

działalnoœci¹ górnicz¹, która w ró¿ny sposób je zmieniła. Za najmniej znisz-

11 Kieszeñ krasowa – zagłêbienie w skałach krasowiej¹cych powstałe wskutek lokalnego

rozmycia szczeliny tektonicznej.

12 Karbon – okres ery paleozoicznej trwaj¹cy od 360 do 290 mln lat temu.

czon¹ uznaæ nale¿y Soln¹ Jamê, nieco bardziej naruszono pierwotny stan Zło-

tej Sztolni, zaœ niew¹tpliwie najsilniej doœwiadczone zostały pozostałe dwie jas-

kinie, po których nie pozostał ¿aden œlad.

Jaskinia w Granicznej

Kozia Hala, rozległa polana poło¿ona na zboczach Jelenia (801 m n.p.m.)

około 2,5 km na południowy zachód od Dusznik, od XVIII wieku była obsza-

rem prowadzenia prac poszukiwawczych i eksploatacji rud metali. Wydoby-

wano tam równie¿ wapienie krystaliczne dla pobliskiego wapiennika [29]. W

rezultacie powstał kamieniołom, w którego œcianie odsłonił siê niewielki otwór

wejœciowy obiektu zwanego w literaturze polskiej Jaskini¹ [25, 26, 32] albo

Schroniskiem [18] w Granicznej. Prawdopodobnie była ona znana ju¿ w roku

1874, gdy¿ wtedy pojawiła siê publikacja Schneidera [27 vide 18 i 26], który

wspomniał o znalezieniu kilku gatunków owadów w wapiennej jaskini poło-

¿onej w Granicznej [vide 18]. Byæ mo¿e chodziło właœnie o tê niewielk¹ wnêkê.

Nie jest to jednak pewne, gdy¿ Dittrich [8 vide 18] wymienia w tym rejonie

dwie jaskinie: wapienn¹ w Granicznej (Grenzdorfer Kalkhöhlen) oraz nacie-

kow¹ na Koziej Hali (Tropfsteinhöhlen bei Ziegenhaus). Zdaniem Kowal-

skiego [18] w obu przypadkach mo¿e chodziæ o tê sam¹ jaskiniê. Czy nie jest

to jednak zdumiewaj¹ca opinia? Dlaczego s¹dziæ, ¿e dwa ró¿ne opisy zamiesz-

czone w tej samej publikacji maj¹ siê odnosiæ do jednego obiektu? A wiêc jest

mo¿liwe, ¿e przed II wojn¹ œwiatow¹ w rejonie Granicznej były znane dwie ró¿-

ne jaskinie.

W publikacji z 1954 roku (zaznaczaj¹c jednak, ¿e prezentowane dane ze-

brano w kwietniu roku 1947) Kowalski [18] opisuje Jaskiniê w Granicznej jako

obszern¹ wnêkê o siedmiometrowej długoœci (ryc. 2a) z resztkami szaty na-

ciekowej w partii przyotworowej i skalnym sp¹giem. Sytuacja uległa zmianie

w połowie 1957 roku, gdy wznowiono eksploatacjê w kamieniołomie. W trak-

cie robót wiertniczych pod ładunki wybuchowe odsłoniêto głêbsz¹, dotychczas

skryt¹ za rumowiskiem, partiê jaskini. Wyj¹tkow¹ szansê jej udokumentowania

zyskał Walczak [32], który przypadkowo pojawił siê w kamieniołomie akurat

nazajutrz po dokonaniu tego odkrycia, a jednoczeœnie w przededniu zniszcze-

nia całej jaskini. Przecisn¹wszy siê przez ciasny, nowo odsłoniêty, otwór znalazł

siê w małym, ale rajskim, z punktu widzenia speleologa, zak¹tku. Niewielka i

niska (nieco ponad metrowa) komora zaskoczyła go „przepychem niezwykle

piêknych stalaktytów i stalagmitów”. Œnie¿nobiałe nacieki osi¹gały długoœæ

trzydziestu centymetrów, co przy skromnej wysokoœci jaskini faktycznie mogło

sprawiaæ niesamowite wra¿enie. Piêkna dodawały nacieki rurkowe i laskowe

oraz draperie. Niezwykłe bogactwo form naciekowych było, zdaniem Walczaka

Ryc. 2a. Plan jaskini w Granicz-

nej wg Walczaka [32].

Ryc. 2b. Plan jaskini w Ró¿ance wg Puliny [25].

[32], wynikiem silnego spêkania skały, umo¿liwiaj¹cego migracjê znacznych

iloœci wody. System jaskiniowy był prawdopodobnie jeszcze rozleglejszy, gdy¿

jak podał autor, w opisywanej przez niego sali znajdowały siê dwa zaciski, mo-

g¹ce prowadziæ do kolejnych komór (ryc. 2a). Dalsz¹ eksploracjê uniemo¿li-

wiła jednak koniecznoœæ rozpoczêcia robót strzałowych.

Jaskinia w Ró¿ance

Przegl¹daj¹c literaturê, stwierdziæ mo¿na, ¿e kolejna z pieczar południo-

wo-zachodniej czêœci ziemi kłodzkiej – jaskinia w Ró¿ance, okazuje siê obiek-

tem doœæ tajemniczym. Prawdopodobnie jej otwór odkryto we wspomnianym

przez Staffê [29] kamieniołomie ró¿owego marmuru, funkcjonuj¹cym co najmniej

od 1787 roku. Pulina [25, 26] podaje, ¿e długoœæ tej jaskini wynosiła 40 metrów,

jednak¿e na planie wykonanym przez tego¿ autora w roku 1964 (ryc. 2b) doliczyæ

siê mo¿na co najwy¿ej 12 metrów bie¿¹cych korytarzy. Obecnie, zdaniem

Puliny [26], jaskinia ta nie istnieje, choæ nie podaje siê przyczyny jej zniszcze-

nia. Byæ mo¿e i ona stała siê ofiar¹ wznowienia prac wydobywczych. Niewy-

kluczone jednak, ¿e pozostałoœci¹ po niej jest kilkumetrowej długoœci wnêka

o charakterze krasowym, znajduj¹ca siê w południowej œcianie wielkiego, nie-

czynnego kamieniołomu poło¿onego około kilometra na południe od Ró¿anki.

'Pieczary i Lochy Południowo-Zachodniej Części Ziemi Kłodzkiej' - Zagożdżon Paweł P.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: