Materiały na kolokwium z Pedagogiki społecznej
Power by Marcianno & Sztaba, ver 1
Z notatek pisanych przez Hrabiosa i Leśną, poprawki Marcianno
Temat: GENEZA I ROZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
A. Okresy rozwoju polskiej pedagogiki społecznej ( Wiesław Ciszkowski ``Ewolucja zadań polskiej PS`` )
I. Okres 1908 -1939r.
1908r. – pierwszy raz użyto nazwy ``pedagogiki społeczna`` w pracy Heleny Radlińskiej ``Z zagadnień pedagogiki społecznej``. Początek okresu i pierwsza próba sformułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej przez Radlińską. Jest to okres tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce. Głównym punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny i aktywny stosunek jednostki środowiska. Poprzez edukację należy wdrażać do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, krzewienie kultury narodowej, naczelny motyw – dobro gnębionego narodu. Radliska przygotowywała jednostki do obrony przed warunkami środowiskowymi, chciała wychować aktywnego człowieka. Zależało jej na utrzymaniu tożsamości narodowej. Pomagali jej tworzyć: Abramowski i Krzyżanowski.
1913 r. pierwszy podręcznik polski z oświaty pozaszkolnej ``Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja`` pod red. Heleny Radlińskiej
1925 r. powstała pierwsza niepubliczna szkoła wyższa – Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej
Prace Radlińskiej:
1935 r. - ``Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego`` - zasadnicze przesłanki własnej koncepcji pedagogiki społecznej
1937 r. - ``Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych`` - demaskacja ograniczeń i środowiskowych uwarunkowań dostępności do oświaty
Kontynuacją tego okresu są lata 1939-1945 – kontynuacja pracy Wolnej Wszechnicy Polskiej pod kierunkiem Radlińskiej
II. Okres 1945 – 1980r. ( A. Kamiński, W. Theiss ..???..)
Za koniec tego okresu przyjmujemy rok 1980 ponieważ po wydarzeniach sierpniowych nastąpiło pęknięcie ówczesnej formacji ustrojowej a pedagodzy dzięki temu rozpoczęli nowe poszukiwania oraz ocenili rolę jaką PS pełniła w okresie międzywojennym a jaką mogła by pełnić w zmieniających się warunkach społecznych.
Jest to etap kontynuacji dorobku tej dyscypliny z laty II RP, próbą zaadoptowania tego dorobku do nowych potrzeb wychowawczych
1950 r. – likwidacja katedry PS Uniwersytetu Łódzkiego
1950 – 1956 r. przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej
1957 r. – zjazd pedagogów społecznych w Warszawie zorganizowany przez uczniów i współpracowników Radlińskiej skupionych wokół Wroczyńskiego, gdzie zainicjowano utworzenie na Uniwersytecie Warszawskim Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem Wroczyńskiego. Obfitość prac teoretycznych i badań empirycznych.
1962 r. – reaktywacja Katedry PS na Uniwersytecie Łódzkim pod kierownictwem Kamińskiego
1970 r. – Ośrodek PS na UAM w Poznaniu pod kierownictwem Kowalskiego
1972 r. – WSP Bydgoszcz pod kierownictwem Trempala
1974 r. – UŚL Katowice pod kierownictwem Gąsiora
1976 r. – UMK Toruń pod kierownictwem Kawuli
1978 r. – filia UW Białystok pod kierownictwem Izdebskiej
Władza nie chciała silnych grup więc sama postać Radlińskiej nie była mile widziana. Problemy narkomani i alkoholizmu były tematami tabu.
Data związana z wydarzeniami sierpniowymi ( Lech Wałęsa, zalegalizowanie związków zawodowych ). Podpisanie porozumień 31.08.1980r w trzech miastach: Gdańsk, Szczecin oraz Jastrzębie Zdój. Doprowadziło to do zalegalizowania „Solidarności”.
Rok 80-ty oznacza także zgodę na otwarcie MONAR`u oraz wprowadzeniu 12 kroków dla alkoholika, stosowanych w profilaktyce.
Między innymi formułowane są koncepcje wychowania przeciwstawiające się indoktrynacji i urabianiu wychowanków, dramaty tożsamości, obnażanie ograniczeń rozwoju, myśli pedagogicznej i praktyki pedagogicznej.
1983 r. – powstaje WSP w Zielonej Górze – Hajduk , Olsztynie – Kawula
Od roku 1989 następuje przechodzenie w gospodarkę rynkową, definiowane są nowe obszary zagrożeń społecznych – alkoholizm i narkomania, powstają prace teoretyczne i skrypty poświęcone Radlińskiej i Kamińskiemu oraz prace o charakterze empirycznym.
Helena Radlińska na bazie zagadnień Natola i Bergmana stworzyła pojęcie pedagogiki społecznej- jest to nauka praktyczna, ma własną teorię, korzysta z dorobku innych nauk, zajmuje się wzajemnym oddziaływaniem (jednostka- środowisko), człowiek zmienia środowisko ideałem i siłami.
4 okresy wyróżnione przez prof. Kawula:
1. okres- do 1947 r.
2. okres- od 1957 r. Tutaj najważniejsze nie są wydarzenia historyczne ale myśli pedagogiczne
3. okres- do 1989 r.
4. okres- po 1989r.
B. Przedmiot i zadania pedagogiki społecznej
a) wg. Radlińskiej zakres zadań PS ujmuje się w 3 dziedziny - działy:
§ teorie pracy społecznej/socjalnej :
- ratownictwo- ma charakter doraźny, świadczone jest dla wszystkich,
- pomoc- długofalowa, świadczone przez wysoko wyspecjalizowane jednostki
- opieka- kiedy jednostka nie jest w stanie funkcjonować, występuje więź emocjonalna
- zabezpieczenie- profilaktyka, wyprzedzenie zadań niebezpiecznych.
Przedmiot: rozpoznanie warunków patogennych
§ teorię oświaty dorosłych/pedagogika, andragogika, gerantologika ( przedmiot: kształcenie i dokształcanie dorosłych )
§ historię pracy społecznej i oświatowej ( przedmiot: opis instytucji społecznych )-obecnie nie jest to dział PS, gdyż stało się samodzielną nauką.
§ resocjalizacja
b) wg. Wroczyńskiego - ``szkołocentryzm``, praca pozaszkolna, edukacja permanentna, oświata dorosłych, koncepcja szkoły środowiskowej i metodologia pedagogiki społecznej. Oddziaływanie na dzieci przez szkołę i poza nią. Koncepcja szkoły środowiskowej zakłada, że szkoła powinna współpracować z innymi instytucjami tkj.: Policja, MOPS, Zakłady paracy.
c) wg. Kamińskiego – funkcje wychowawcze pracy socjalnej i kulturalnej czyli wychowawcze aspekty czasu wolnego, problematyki profilaktyki społecznej, wychowawczej funkcji związków młodzieży i stowarzyszeń społecznych, wychowanie do starości, metodologia (techniki, zajęcia metody) PS.
Kamiński wyróżnia funkcje wychowawcze:
- pracę kulturalną- organizowanie czasu wolnego.
- pracę socjalną- wychowanie do starości, Uniwersytety Trzeciego Wieku.
d) wg. Trempały – trzy grupy zadań:
§ analiza konkretnych środowisk wychowawczych
§ projektowanie zmian w badanym środowisku wychowawczym
§ podjęcie działań praktycznych służących poprawie analizowanej rzeczywistości wychowawczej
e) wg. Pilcha – rodzaje zadań:
§ zadania opisowe ( empiryczne )
§ zadania normatywne ( stawianie celów i wartości )
§ zadania socjotechniczne ( zasada kształtowania rzeczy, zjawisk takich które reprezentowały ład społeczny )
Nawiązując do klasycznych interpretacji Radlińskiej, Wroczyńskiego i Kamińskiego przyjmujemy iż przedmiotem naukowych zainteresowań PS jest środowisko wychowawcze.
Zadania pedagogiki społecznej:
§ zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
§ ulepszanie wpływów pozytywnych
Wg. Radlinskiej – pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.
Obszary zainteresowań:
1. Środowisko życia człowieka:
§ środowisko naturalne – rodzina, grupa rówieśnicza
§ środowisko wychowania instytucjonalnego – kulturowo – oświatowe, opiekuńczo – wychowawcze
§ instytucje wychowania pośredniego – telewizja, media, zakład pracy
2. Rodzaj działalności:
§ działalność socjalno – wychowawcza w tym opiekuńczo – wychowawcza
§ działalność kulturalna w tym społeczno – kulturalna
3. Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita
4. Formy pomocy rodzinie i dziecku
5. Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne
6. Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji
7. Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń
8. Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności
9. Problem wartości
10. Mała ojczyzna – środowisko lokalne,
11. Duża ojczyzna – problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości.
Przedmiot PS
Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce . CECHY: nauka praktyczna (opracowuje strategie działań), nauka prakseologiczna (odpowiada jak skutecznie działać), ściśle powiązana z potrzebami środowiska
C. Zakres i podział pedagogiki społecznej
PS zawsze zajmowała się środowiskiem życia i z tą samą inwencją: tworzenia warunków rozwoju i twórczości jednostki. Zakres tej działalności obejmował zarówno warunki socjalne, sferę wartości i zasad moralnych, kulturę i tradycję. Dotyczył pojedynczych osób, grup, i środowisk społecznych, koncentrował się na wpływach bliskich i bezpośrednich ( np. rodzina ) oraz na oddziaływaniach odległych i pośrednich ( np. edukacja, praca )
D. Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej
Pedagogika społeczna - jest nauka praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauki o człowieku, biologicznych i społecznych z etyka i kulturoznawstwem ( teoria i historia kultury ) dzięki własnemu punktowi widzenia można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w rożnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartością przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.
v Środowisko ( wg, Wiesława Cisowskiego ) – zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość oddziaływując stale lub przez dłuższy czas.
Środowisko: bezpośrednie, szersze, obiektywne i subiektywne, materialne i niewidzialne
Wg. Smolińskiej-Theiss nie można wytyczyć granicy między człowiekiem a środowiskiem a tym bardziej przeciwstawić te dwa elementy.
v Wychowanie – wg. Radlińskiej obejmuje trzy nawzajem uzupełniające się sfery rozwojowe człowieka:
§ wzrost ( rozwój osobniczy, dotyczy rozwoju zadatków genetycznych – wzrostu fizycznego i psychicznego mającego charakter autonomiczny )
§ wrastanie ( czyli wchodzenie jednostki w różne środowiska społeczne. Przebieg wrastania uzależniony jest od przebiegu wzrostu. Postawa jednostki wobec środowiska przechodzi ewolucje z uległej w obronną a następnie czynną. Jednostka dojrzała czerpie wzory wrastania z dziedzictwa wartości trwałych i wzmacnia je własnymi siłami )
§ akulturacja – wprowadzenie ( odbywa się poprzez pomoc udzielaną generacji młodszej lub ludziom dorosłym poszukującym sposobów rozwiązywania zadań stawianych przed nimi. Wprowadzenie zapoznaje z obyczajami, wierzeniami, wiedzą, uczy sprawności, przygotowuje do zawodu i życia w społeczeństwie ).
Wpływy wychowawcze to oddziaływania intencjonalne i nieintencjonalne. Nowe wychowanie to konieczność przygotowania do swobodnej twórczości indywidualnej i zespołowej. Wychowanie to proces otwarty bez gotowych recept, przymusu, wspomagający wzrost, ułatwiający wrastanie, wprowadza w świat wartości.
v Wychowanie równoległe ( wg. Wroczyńskiego ) – jest to szeroki strumień wpływów wychowawczych oddziaływujących na młodszą generacje poza szkołą w różnych etapach życia i w różnych dziedzinach życia. Jest to pojęcie szersze od wychowania pozaszkolnego.
v Siły społeczne ( wg. Radlińskiej ) – uzdolnienia i cechy jednostek i grup społecznych wyrażające się lub mogące się wyrazić w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności. Siły społeczne dynamizują życie w środowisku, rozwijają i przekazują wartości. Kamiński wyróżnia siły jednostkowe i zbiorowe.
v Pokolenie historyczne ( wg. Radlińskiej ) – są to wszystkie roczniki współżyjącej w danej chwili w obliczu tych samych wydarzeń i tych samych zadań. W pokoleniu historycznym współżyją trzy pokolenia: dziadków, ojców, dzieci.
v Diagnoza społeczna ( wg. Radlińskiej ) – jest to rozpoznanie na podstawie zebranych i ocenionych danych z różnych źródeł poszczególnego stanu rzeczy i jego genezy lub przyczyn oraz wyjaśnienia znaczenia i etapu rozwoju a także ocena możliwości jego zmiany w kierunku pedagogiczne pożądanym. Przedmiot diagnozy społecznej to: potrzeby psychiczne i społeczne, siły ludzkie, sytuacje społeczne. Szczegółową problematykę diagnozy społecznej stanowią: sieroctwo, przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych, przyczyny i społeczne sposoby przeciwdziałania różnym rodzajom patologii społecznych, potrzeby kulturalne w środowisku lokalnym.
v Profilaktyka ( wg. Radlińskiej ) – jest to zapobieganie klęskom społecznym i wykolejeniom jednostek czyli reagowanie ( w formie pomocy ) na sytuacje hamujące rozwój i egzystencje jednostek. Wg. Wroczyńskiego jest to hamowanie czynników stwarzających powszechne zagrożenie i pobudzanie aktywności w pożądanych kierunkach. Wg. Kamińskiego profilaktyka dzieli się na: opiekuńczą i społeczno wychowawczą.
v Kompensacja społeczna ( wg. Radlińskiej ) – jest to celowe wyrównanie braków uzupełnianie niepomyślnych składników sytuacja osobistej czy grupowej, stwarzanie warunków życia uważane za normalne, wspieranie osób słabych. Instytucje spełniające funkcje kompensacyjną: rodzina zastępcza, klub młodzieżowy.
E. Współczesne zagrożenia społeczne
² agresja i nietolerancja ( nacjonaliści, rasiści )
² problem ubóstwa ( 3 x B bieda, bezrobocie, bezdomność )
Bezdomność – względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania. Stan ten może być efektem dobrowolnego wyboru (włóczęgostwo), desperackich decyzji ( uchodźstwo), własnych lub cudzych zachowań dewiacyjnych (wykwaterowanie na skutek nie przestrzegania prawa lokalowego ), zdarzeń losowych, wadliwej polityki społecznej (deficyt mieszkaniowy)
Rodzaje bezdomności :
1. (na podst. genetycznego podłoża): z wyboru (włóczęgostwo), z konieczności;
2. Sensu stricto ( brak własnego mieszkania i jakiegokolwiek innego, stałego choćby zastępczo traktowanego schronienia )
3. Sensu largo ( lokum jakie posiada bezdomny nie spełnia kryteriów ogólnie przyjętego minimum mieszkaniowego np. rudery, slumsy )
Źródła: bezrobocie, ubożenie społeczeństwa, niedowład polityki mieszkaniowej, brak lokali zastępczych, patologie – narkomania, alkoholizm, prostytucja, zaburzenia psychiczne, własny wybór – eksponowanie wewnętrznej wolności,
Formy przeciwdziałania: pomoc dla bezdomnych oferowana przez: zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych, zakłady długotrwałego pobytu dla określonej grupy bezdomnych z programami dostosowanymi do ich specjalnej opieki , zakłady zapewniające jedynie nocleg i pomoc ograniczoną do podst, potrzeb biologicznych.
Bezrobocie
Cechy: pojawiło się w 1990 wraz z rozpoczęciem zmiany ustroju. Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia ( procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo ). Dotyczy głównie ludzi w sile wieku do 35 r. ż. , długotrwałość co łączy się z utratą prawa do zasiłku, dominują kobiety ( na wsiach, 30-34 lata, ), przestrzenne zróżnicowanie ( najmniejsze bezrobocie na terenach przy wielkich miastach, czynnik mieszkaniowy – szukamy pracy tam gdzie mamy mieszkanie )
Przyczyny: spada aktywność zawodowa młodych, niewłaściwa struktura szkolnictwa na poziomie ponad podstawowym ( nadmiernie rozwinięte kształcenie zawodowe zasadnicze, niski udział kształcenia ogólnego średniego w całym systemie oświaty, załamał się handel z byłym ZSRR – odbiorcą wszelkiej produkcji, polska produkcja przy rozliczeniach dolarowych okazała się niekonkurencyjna cenowo i jakościowo wobec zachodniej, upadek muru berlińskiego – upadek branży militarnej.
Skutki:
§ zakłócenie funkcji ekonomiczno - konsumpcyjnej ( brak dochodów na poziomie minimum socjalnego, aby zaspokoić potrzeby najpierw wydają oszczędności, sprzedają rzeczy, zadłużają się nie płacą czynszu, rezygnują z zakupu ubrań dla siebie i dzieci, oszczędzają na pożywieniu, nie korzystają z dóbr kultury, turystyki, życia towarzyskiego, nie można zaspokoić potrzeb dzieci);
§ zakłócenie funkcji opiekuńczo – wychowawczej rodziny ( zmiana formy opieki nad młodszymi: zabranie z przedszkola, zminimalizowanie zajęć pozalekcyjnych w szkołach spowodowało, że są one niedostępne dla wielu dzieci, obniżenie aspiracji edukacyjnych dzieci starszych – obowiązek pracy);
§ zakłócenie funkcji emocjonalno – ekspresyjnej (w pierwszej fazie bezrobocia -zacieśnienie więzi rodziny, wsparcie psych., chęć do pomocy starszych dzieci; gdy się przedłuża -narastają konflikty w rodzinie: bezrobotny traci autorytet w rodzinie, złe stosunki rodzice – dzieci, nie mogą zaspokoić potrzeb dzieci, poczucie lęku o przyszłość, wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu;
...
pedagogika.koszalin