GRUPY LITERACKIE DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO:
4. Czasopiśmiennictwo w Polsce międzywojennej – jego rola i najważniejsze periodyki epoki.
Prasa polska XX- lecia międzywojennego Odzyskanie przez Polskę niepodległości oznaczało nowy rozdział w historii prasy polskiej. Wiązało się to przede wszystkim ze swobodą wypowiedzi. Pozycję utrzymała większość tytułów informacyjnych przed zakończeniem I wojny światowej. Głównym ośrodkiem wydawniczym nadal pozostawała Warszawa. Prasa okresu międzywojennego jest co prawda krytycznie charakteryzowana, ale jej niski poziom pod wieloma względami tłumaczyć można zróżnicowaniem społecznym. Zatem prasa była tak różnorodna, jak same społeczeństwo początku XX w. Po 120 latach niewoli, nasza prasa zaczęła szukać nowych dróg rozwoju, jakie wskazywały jej państwa zachodnioeuropejskie, adresowane do masowego odbiorcy. Z różnymi ugrupowaniami wiązały się poszczególne tytuły. Organami sanacji były: "Gazeta Polska" (1929-1939), "Polska Zbrojna" (1921-1939) oraz "Kurier Poranny". "Gazeta Warszawska" ("Warszawski Dziennik Narodowy od 1935r.), "Kurier Poznański" (1872-1939) i "Kurier Warszawski" reprezentowały ugrupowania narodowo-demokratyczne. Chrześcijańska Demokracja posiadała "Polonię" (Katowice), konserwatyści "Czas" (Kraków), "Słowo" (Wilno) oraz "Dziennik Poznański". "Kurier Polski" był pod ogromnym wpływem kół wielkoprzemysłowych, a "Mały Dziennik" pod wpływem kleru. Polska Partia Socjalistyczna posiadała swój główny organ pt. "Robotnik", który wspomagały krakowski "Naprzód" i katowicka "Gazeta Robotnicza". Dzienniki PPS wychodziły w Katowicach, Lwowie i Łodzi, a mutacje regionalne "Robotnika" w większych ośrodkach przemysłowych. Ludowcy wydawali m.in. "Wyzwolenia" i "Piasta", a po powstaniu Stronnictwa Ludowego "Zielony Sztandar" (1931-1939). Oddzielne miejsce zajmowała prasa KPP, rozwijająca się w konspiracji, jej głównymi organami były: "Nowy Przegląd" (1922-1937) i "Czerwony Sztandar" (1919-1938). W latach 20. ważną rolę odgrywał dziennik "Rzeczpospolita" (red. nacz. S. Stroński), związany ze Stronnictwem Chrześcijańsko-Narodowym. W 1922r. w Wilnie zaczęło się ukazywać wspomniane już konserwatywne "Słowo" (red. nacz. S. Cat-Mackiewicz), a 2 lata później w Katowicach wychodził chadecki dziennik "Polonia". W 1926r. piłsudczycy dysponowali stosunkowo niewielką grupą pism ("Głos Prawdy", "Nowy Kurier Polski", "Kurier Poranny", "Kurier Wileński", "Droga"), podobnie rząd polski – dysponował "Gazetą Polską" (1929). Proces umasowienia kultury spowodował rozwój czytelnictwa, który pociągnął za sobą wzrost nakładów, a zarazem powstanie prasy przeznaczonej dla szerokiego grona odbiorców. Koncerny prasowo-wydawnicze pracowały na wysokich obrotach, a wśród nich przede wszystkim: "Dom Prasy S.A." w Warszawie oraz koncern krakowski "Ilustrowany Kurier Codzienny". Koncern warszawski wydawał "Express Poranny" (od 1922), "Przegląd Sportowy" (od 1921), "Kino" (od 1936), "Dobry Wieczór" (od 1929 - później "Dobry Wieczór-Kurier Czerwony"), "Dzień Dobry" (od 1931). Łączne nakłady dzienników wynosiły 200 tys. egzemplarzy. Najbardziej klasycznym przykładem koncentracji prasy był krakowski Ilustrowany Kurier Codzienny (IKC), który stworzył Marian Dąbrowski (1878-1958). Pismo zorganizowane zostało na wzór wiedeńskich gazet masowych i szybko stało się wzorem dla innych polskich gazet. Koncern krakowski wydawał: "Ilustrowany Kurier Codzienny", "Tempo dnia", ilustrowane tygodniki "Na szerokim świecie", "Światowid", "Tajny Detektyw", tygodnik sportowy "Raz, dwa, trzy", tygodnik humorystyczny "Wróble na dachu" oraz tygodniowy dodatek do "IKC" – "Kurier Literacko-Naukowy". O fenomenie popularności można mówić w przypadku prasy katolickiej ("Mały Dziennik", 200tys. egz.) i konfesyjnej ("Rycerz Niepokalanej", 800 tys.) Krytyczna ocena prasy okresu międzywojennego dotyczy głównie prasy informacyjnej – gazet. Mimo tego spełniły one swe ogólnospołeczne funkcje : zatarły różnice między zaborami, wzbudziły poczucie tożsamości narodowej i upowszechniły różne wartości kulturowe we wszystkich środowiskach społecznych). Wysoki poziom reprezentowały czasopisma dla dzieci, czasopisma naukowe, społeczno-kulturalne i literackie, które odzwierciedlały różnorodne przejawy polskiego życia intelektualnego. Do najważniejszych należały "Wiadomości Literackie", "Pion" i "Prosto z mostu". Doniosłą rolę odegrały także tygodniki ilustrowane "Świat", "Tygodnik Ilustrowany", "Tęcza" i "Światowid".
PERIODYKI POSZCZEGÓLNYCH GRUP LITERACKICH – PATRZ NIŻEJ
5. Wymień czasopisma grup literackich XX-lecia (omów dokładniej dwa z nich).
6. Ośrodki literackie dwudziestolecia międzywojennego (charakterystyka, grupy literackie, twórcy).
7. Grupy literackie dwudziestolecia międzywojennego (zjawisko, zasięg oddziaływania, przedstawiciele).
8. Ekspresjoniści w XX-leciu – przedstawiciele, manifesty, dzieła.
9. W kręgu futuryzmu – Warszawa i Kraków.
10. W kręgu Skamandra – genealogia, czasopisma, założenia programowe, rola w kształtowaniu literatury epoki.
11. I i II okres Awangardy – różnice i podobieństwa.
Ø Ekspresjonizm
OGÓLNE:
Jest to prąd związany przede wszystkim z kulturą i literaturą niemiecką. Za ojca polskiego ekspresjonizmu uważa się Stanisława Przybyszewskiego. W MP ekspresjonistami byli m.in. Wyspiański i Miciński; ale częściej określa się ich mianem preekspresjonistów
Ekspresjonizm na dobre stał się kierunkiem literacko-artystycznym w okresie 20-lecia m-wojennego.
Ekspresjonizm był reakcją na kryzys polityczno-społeczny I wojny światowej i czasów powojennych. Twórców przeraziła pustka i jałowość duchowa współczesności, materializm oraz przerost technokracji i mechanizacji. Był formą sprzeciwu wobec naturalizmu (z powodu jego wąskich założeń programowych) i modernizmu (za brak poczucia odpowiedzialności wobec świata). Za przyczynę kryzysu współczesności uważali odwrócenie się człowieka od duchowych wartości i norm moralnych. Żądali powrotu do źródeł kultury - odwoływali się do mitologii greckiej i rzymskiej oraz do tradycyjnej dla niej symboliki. Podstawową kategorią estetyczną nowego nurtu była ekspresja, rozumiana jako przekazywanie za wszelką cenę emocji jednostki, bez zwracania uwagi na formę dzieła literackiego. Według ekspresjonistów każdy tekst literacki powinien ocierać się o absolut.
Nowy nurt odcisnął największe piętno w liryce, chociaż jego twórcy chętnie korzystali także z innych rodzajów i gatunków literackich. Tematyka wierszy obejmowała niepokojące, niezrozumiałe i ekstatyczne wizje, przypominające sny.
Ekspresjonizm ukształtował się pod wpływem modnego na początku XX w. nurtu filozoficznego zwanego monizmem spirytualistycznym[filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialno-duchową (np. panteizm, choć nie tylko)]. Zakładał on, że jedynym istotnym bytem jest byt duchowy, dzięki któremu odbywa się wszelka rewolucja, oraz że życie to nieprzerwana ewolucja. Monizm łączył w sobie pragmatyzm Williama Jamesa, dionizyjskość Fryderyka Nietzschego i filozofię Henri Bergsona.
Ekspresjonizm literacki postulował całkowitą reorganizację człowieka i warunków jego życia oraz eliminację mieszczaństwa. Natomiast w formie kładł nacisk na zerwanie z naturalizmem i realistyczną psychologią; żądał w zamian symbolizmu, wizyjności i stylizacji językowej.
Trzy fazy ekspresjonizmu:
Ø Faza wyjściowa (ekspresjonizm wczesny, do wybuchu I wojny światowej) – tendencje metafizyczno-moralistyczne.
Ø Faza druga (okres wojenny) – nurt rewolucyjny, pacyfistyczny, zaangażowany w sprawy społeczno-polityczne,
Ø Faza trzecia – ekspresjonizm schyłkowy, uwidoczniły się tendencje surrealistyczne.
Jako świadomy nurt literacki polski ekspresjonizm pojawił się pod koniec I wojny światowej. Jego inicjatorem był ziemianin Jerzy Hulewicz, który w 1917 roku rozpoczął w Poznaniu publikację czasopisma Zdrój (ukazywało się do 1922 roku). Dwutygodnik ten nie posiadał jasno sformułowanego programu literackiego. Redaktor naczelny stopniowo publikował swoje przemyślenia, które zostały wydane w roku 1921 pod postacią książki pt. Ego eimi. E ewangeliey Jezu Chrysta według spisania Janowego. Rzecz o Duchu uźrzana. Była to niedogmatyczna interpretacja Ewangelii św. Jana, dotykająca spraw transcendentnych i kosmogonicznych. Autor nie formułował jednak zasad nowej poezji. Kwestię ekspresjonizmu poruszał także w swoich artykułach Przybyszewski (Powrotna fala (Naokoło ekspresjonizmu), Ekspresjonizm, Słowacki i Genezis z ducha), ale jego teksty nie wniosły żadnych nowych koncepcji.
W 1918 roku grupa młodych pisarzy i poetów, pod nazwą "Bunt" urządziła wystawę obrazów w Poznaniu, jednocześnie publikując jako dodatek do Zdroju tzw. "Zeszyt Buntu". Poza redaktorem naczelnym poznańskiego czasopisma do do grupy należał także jego brat, Witold Hulewicz, oraz: Małgorzata i Stanisław Kubiccy, Władysław Skotarek, Adam Bederski, August Zamoyski, Jan Stur (Feingold) oraz Zenon Kosidowski. Grupa ta była już wyraźnie ekspresjonizująca. Od czasu włączenia się wymienionych twórców do redagowania Zdroju czasopismo zaczęło nabierać wyrazistości programowej. Teksty Jana Stura Czego chcemy oraz Zenona Kosidowskiego Z zagadnień twórczości niosły pełny, jasno sformułowany program ekspresjonistów. Twórcom nie wystarczyło jednak środków finansowych, aby wdrożyć swoje założenia w życie – nie powstały bowiem żadne wartościowe dzieła firmowane ich nazwiskami. Wkrótce po upadku czasopisma rozproszyli się, rzadko publikując na własną rękę.
Zastrzeżenia krytyków budziła od początku poetyka ekspresjonizmu, czyli antypsychologizm, dążenie do uogólnień, typizacja postaci, zastąpienie bohaterów mających indywidualne cechy reprezentatywnymi symbolami. Zarzucano abstrakcyjność, ilustracyjność, schematyzm. Odrzucenie czynnika intelektualnego w procesie tworzenia dzieła groziło dekompozycją i brakiem jakiejkolwiek formy. Profetyzm szybko doprowadził do karykaturalnego patosu i krzykliwości graniczącej z kakofonią. Nie przywiązywanie wagi do języka i norm językowych z kolei – według krytyków – powodował nierozumienie treści dzieła.
NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA:
Ø Fundamentalna kategorią strukturalną ekspresjonizmu jest pojęcie wyrazu, ekspresji i dominacja funkcji wyrażania: podstawową relacją jest stosunek „ja”, podmiotu do sfery znaków, formy.
Ø Ekspresjonizm jest dualistyczny: jest to dualizm ducha i materii; materia bywa często utożsamiana przez ekspresjonistów z doznaniami zmysłowymi.
Ø Ekspresjoniści bądź utożsamiają się ze zbiorowością, bądź walczą o nią.
Ø Ekspresjonizm odrzucał impresjonistyczne i naturalistyczne zasady ujmowania rzeczywistości.
Ø Ekspresjonizm zakładał postulat wyrażania prawd absolutnych poprzez spontaniczną ewokację stanów podświadomych, wewnętrznych wizji i przeżyć; ideę moralnej i społecznej powinności sztuk.
Ø Różne dążenia, m.in. pacyfistyczno- humanitarne i radykalno- społeczne: często- ostre ataki na instytucje społeczeństwa mieszczańskiego i ustroju kapitalistycznego, potępienie militaryzmu, biurokracji i mechanizacji życia w warunkach cywilizacji urbanistyczno- technicznej, która była dla ekspresjonistów zarówno przedmiotem fascynacji, jak odrazy, uzewnętrzniającej się m.in. w katastroficznym profetyzmie lub w poszukiwaniu azylu w świecie ludowego czy egzotycznego prymitywizmu.
Ø Ekspresjonizm w liryce: wykształcił się styl patetyczny i ekstatyczny, poszukujący środków maksymalnej ekspresji, np.
1. stosowanie dynamicznych kontrast ów i deformacji,
2. hiperbolizacja,
3. karykatura,
4. groteska;
5. w przypadkach krańcowych prowadziło to do uwolnienia wypowiedzi od więzów logicznej współzależności, czemu dodatkowo sprzyjały częste w ekspresjonizmie motywy halucynacji, wizji sennej, rozszczepieniu osobowości.
Ø Futuryzm
Dotarł do Polski z dziesięcioletnią zwłoką. Prasowe sprawozdania dotyczące włoskiego futuryzmu były niezbyt liczne i zazwyczaj niewielką przywiązywały wagę do głoszonych w jego manifestach postulatów artystycznych, dobitnie przecież wyrażanych, uwypuklały w nim natomiast postawę aktywistyczną, witalizm i zamysł narodowego odrodzenia kulturalnego, wpasowywały go więc w kategorie modernistyczne. Futuryzm rosyjski nie miał zauważalnego rezonansu. Niedostrzeżone przeszły też futurystyczne próby poetyckie J. Jankowskiego publikowane w prasie od 1914 r. (zebrał je potem w Tramie wpopszek ulicy, 1920).
Idea futuryzmu rozbłysła w Polsce dopiero po odzyskaniu niepodległości. Nowa sytuacja społecznego życia wolnego od więzów zaborczych, suwerennie kształtującego swoją przyszłość sprzyjała artystycznemu nowatorstwu, odwadze, usiłowaniom podjęcia wyzwań, jakie rzuciła współczesna kultura europejska. „Będę ja pierwszym w Polsce futurystą” – deklarował J. Tuwim w Czyhaniu na Boga (1918) i przez parę lat następnych podobną pokusę odczuwał niejeden z początkujących poetów (m.in. W. Broniewski, J. Kurek, J. Czechowicz, W. Słobodnik, L. Szenwald). Krytyka, a szczególnie krytyka gazetowa, dziennikarska, pojęciu futuryzmu nadawała sens szeroki i mało precyzyjny, stosując je po prostu do poezji, w której uwidaczniała się artystyczna śmiałość i aprobata cywilizacyjnej współczesności, tak więc zwłaszcza skamandrytów chętnie tu zaliczała. Futuryzm w swojej polskiej wersji był ...
karolina1670