11
Parlament – to organ podstawowy.
Pierwsza rzecz to:
Zasada supremacji parlamentu.
Ona sprowadza się do takich trzech założeń:
1. Nie ma takiego prawa, którego parlament nie mógłby uchwalić lub zmienić.
2. Żaden parlament nie jest związany ustawami wcześniej uchwalonymi, ani też żaden parlament nie może związać swoimi ustawami innych parlamentów tzn. brytyjskich innych parlamentów.
3. Nikt nie może uznać ustawy za nieważną, nawet sądy.
Funkcja ustawodawcza
Wybory do parlamentu brytyjskiego są większościowe i jedno mandatowe.
Okręgi jedno mandatowe istnieją od 1880 roku i w konsekwencji można mówić, że wykształciły się okręgi pewne czyli takie w których wygrywają kandydaci jednej partii Co 8 –10 lat powołuje się komisje , która dokonuje kontroli aktualizacji granic okręgów wyborczych. Nie ma formalnej kadencji parlamentu. Obowiązuje zasada że rozwiązuje się Izbę Gmin wówczas gdy pojawiają się problemy gdy istniejący rząd nie może ich rozwiązać. Mandat posłów jest wolny, ale jest bardzo związany decyzjami partii.
Parlament obraduje na sesjach, która trwa ok. jednego roku. Obowiązuje zasada dyskontynuacji prac parlamentu. To jest instrument, którym opozycja może oddziaływać na partię rządzącą, ponieważ jeśli nie dojdzie do uchwalenia ustawy to trzeba ponownie złożyć inicjatywę ustawodawczą. Jeśli rząd chce zrealizować swoje projekty to musi iść na daleko idące ustępstwa wobec opozycji. Powołuje się spikera- lidera Izby, który kieruje jej obradami. Lider powinien być bezstronny tak aby gwarantować właściwy przebieg obrad.
Powołuje się komisje i jest ich 10 i to sa tzw. komisje ustawodawcze one rozpatrują projekty ustaw publicznych. Drugim rodzajem są komisje kontrolne o charakterze resortowym. Występują także frakcje parlamentarne. Frakcja partii rządzącej i frakcja opozycyjna. Frakcja opozycyjna tworzy gabinet cieni który jest alternatywą wyborczą. Opozycja ma 21 % czasu na zgłaszanie wniosków z całości obrad. Ma prawo wyboru mowy tronowej, którą wygłasza na rozpoczęcie sesji królowa. Królowa przedstawia mowę, którą jej przygotowuje premier, to jest program rządu. Dyskusja nad mową tronową stanowi pewien rodzaj kontroli nad rządem. Izbę wyższą parlamentu stanowi Izba Lordów. W Izbie Lordów są komisje, które zajmują się np. ustawodawcze. Zawsze są frakcje parlamentarne, ale zdecydowana większość członków Izby Lordów należy do Partii Konserwatywnej. Jeśli chodzi o podstawową funkcję parlamentu tzn. stanowienie prawa to niczym nie jest ograniczony zakres materii ustawodawczej. Wszystko może być przedmiotem regulacji parlamentu. Nie ma spisanych reguł procedury. Nie ma wymogu normatywności ustaw. Nie ma też kontroli konstytucyjności prawa.
Drugą parlamentarną funkcją jest kontrola.
W pierwszej kolejności odbywa się ona w formie dyskusji nad mową tronową i dyskusja ta przebiega w obu izbach. Mowy tronowej formalnie odrzucić nie można, bo ona formalnie pochodzi od monarchy, chociaż faktycznie pisze ja premier, ale jeżeli parlament nie uchwali tzw. adresu dziękczynnego dla monarchy to uważa się, że zostało przegłosowane wotum nieufności i wobec tego rząd musi się podać do dymisji.
Kontrola rządu następuje także w ramach dyskusji nad expose budżetowym.
Jeśli parlament przyjmie to expose to oznacza to, że akceptuje w całości politykę gospodarczą rządu. Kontrola dokonuje się także poprzez analizę wydatków publicznych, ale absolutorium nie jest znane w systemie brytyjskim. Brak akceptacji dla tej działalności rządu wymusza jego dymisję. Posłowie mogą zgłaszać pytania do członków rządu w ramach tzw. godziny pytań ona jest obligatoryjnym elementem posiedzenia.
Charakterystyka władzy wykonawczej
Władzę wykonawczą sprawuje rząd wraz z premierem.
Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory.
Premier jest silnie uzależniony od partii z której pochodzi i na czele której stoi. Ta zależność może prowadzić także do pozbawienia lidera partii przywództwa rządowego. Przykład zmiany w ostatnim czasie Tony Blair utracił poparcie swojej partii i musiał odejść z rządu. Istotna jest zatem relacja pomiędzy premierem, a jego partią.
Kryzys rządowy jest spowodowany utratą poparcia całej frakcji.
Jeśli pozycja premiera jest silna, wprawdzie teoretycznie mówimy, że to jest to pozycja „pierwszy wśród równych”, ale faktycznie on dominuje.
Gabinet i rząd
Ponieważ w systemie brytyjskim rozróżniamy dwa pojęcia gabinet i rząd. Gabinet jest ciałem węższym i odpowiada polskiemu pojęciu rządu (to organ polityczny obejmujący szefów resortów). Natomiast brytyjskie pojęcie rządu jest szersze, ponieważ to nie tylko gabinet, ale to również różnego rodzaju urzędnicy służby cywilnej nie uczestniczących bezpośrednio w sprawowaniu.
Premier zasadniczo kieruje gabinetem i rządem.
Premier dominuje w gabinecie, im silniejszą ma pozycję w partii. Jeśli straci poparcie partyjne to ustępuje.
Przy zmianie premiera ( w przypadku utraty poparcia) rząd pozostaje bez zmian.
Można obalić rząd jeśli on utraci większość tj. rozwiązanie, które sięga XIV wieku, ale odpowiedzialność polityczna kształtuje się w XVIII w. i ta odpowiedzialność polityczna to jest odpowiedzialność za kierunek działań.
I cecha
System oparty o zasadę podziału władzy. Ten podział władzy jest ścisły. Mówimy nawet o separacji władz.
Dwie cechy szczególne zasady separacji władz:
1) Mówimy, że żaden element jednej władzy nie może być równocześnie elementem innej.
2) Żaden piastun jakiejkolwiek funkcji w ramach organów jednej władzy nie może być jednocześnie piastunem funkcji w ramach pozostałych władz. Nie są dopuszczalne powiązania i prezydent jako jednoosobowa egzekutywa pochodzi z wyborów powszechnych.
Ø niepołączalność stanowisk we władzy wykonawczej i w parlamencie,
Ø prezydent pochodzi z wyborów powszechnych,
Ø prezydent nie może zasiadać w parlamencie
II cecha
oprócz separacji władzy to reguła „Checks and balances” ( to chodzi o wzajemne hamulce i równowagę). W znacznie większym stopniu występuje ona w systemie prezydenckim.
Więcej jest mechanizmów hamowania i równoważenia w systemie prezydenckim niż w systemie parlamentarno - gabinetowym.
To w praktyce oznacza, że wykorzystuje się w systemie wzajemne hamulce pomiędzy władzami i zakłada się, że stosowane hamulce są jednakowo istotne, bo to gwarantuje równowagę.
Istotą zasady ustrojowej jest koncentracja władzy wykonawczej w ręku prezydenta, bowiem prezydent jest jednoosobowa egzekutywą. Nie istnieje rząd w znaczeniu europejskim, bo cała władza skoncentrowana jest w ręku prezydenta. On powołuje swoich doradców, oni przed nim ponoszą odpowiedzialność polityczną, a nie przed parlamentem.
Cechą charakterystyczną egzekutywy jest jej jednoczłonowość i powołanie w wyborach powszechnych. W konsekwencji oznacza to, że prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. On w ogóle nie ponosi odpowiedzialności politycznej, bo on może być wybrany tylko na dwie kadencje.
Co wynika z tych uregulowań:
- nie ma typowych więzów między egzekutywą, a legislatywą. Egzekutywa jest jednoosobowa,
- brak rządu,
- powszechny wybór prezydenta,
- demokratyczna legitymacja prezydenta (to powoduje, że prezydent jest równorzędnym w stosunku do parlamentu podmiotem). Z tego nie wynika jednak, że prezydent jest całkowicie niezależny od parlamentu,
- w czasie kadencji prezydent nie może być zdymisjonowany,
- prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej, ale bardzo rzadko,
- można spowodować dymisję prezydenta, ale jest bardzo rzadko i nie z przyczyn politycznych.
- Izba Reprezentantów,
- Senat.
Bardzo wąsko określony immunitet parlamentarny. Obejmuje tylko zachowania kongresmanów w parlamencie.
Wybory do Izby Reprezentantów bezpośrednie. Liczba reprezentantów proporcjonalna do liczby ludności. Kadencja Izby Reprezentantów jest dwuletnia.
W obu izbach powołuje się komisje i frakcje.
Uprawnienia Kongresu:
- stanowienie prawa,
- kontrola egzekutywy,
- kompetencje wypowiadania wojny.
Kadencja w Senacie:
- co 2 lata 1/3 ustępuje,
- senatorowie spędzają w Senacie 6 lat.
Przez ustawę rozumie się rozstrzygnięcia podjęte przez obie Izby Kongresu, ustalone w odpowiedniej procedurze. Ustawa jest podpisywana przez prezydenta i publikowana jako akt.
Ustawy:
- publiczne dot. kwestii generalnych,
- prywatne dot. rozstrzygnięć indywidualnych.
polega na tym, że legislatywa może wpływać na wydatki prezydenta ponieważ decyduje o przyznaniu kredytów. Musi być wydana specjalna ustawa i w tym przypadku prezydent zależy od kongresu.
Charakterystyka kompetencji prezydenta USA
Można wyróżnić następujące kompetencje prezydenta:
1. kompetencje określone w Konstytucji
2. kompetencje, które dadzą się logicznie wyprowadzić z kompetencji określonych w konstytucji, ale w konstytucji zapisane nie są (noszą nazwę inherentne)
3. kompetencje immanentne – wynikają z konstytucyjnej pozycji tego organu
4. kompetencje wynikające z ustaw.
Zatem prezydent amerykański korzysta z różnych kompetencji i takich które są jednoznacznie zapisane, wyrażone i takich które są domniemywane, na podstawie ogólnie ujętych kompetencji.
Funkcje prezydenta:
1. promotor ustawodawstwa
2. egzekutor ustaw i szef administracji
3. kierownik polityki zagranicznej
4. głównodowodzący siłami zbrojnymi
5. ma funkcje nominacyjne
6. korzysta z prawa ułaskawień
-Jeśli chodzi o to promotorstwo ustaw to przede wszystkim wchodzą tu dwie rzeczy: orędzie, bo prezydent sam inicjatywy ustawodawczej nie ma (w typowym systemie prezydenckim prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej, gdy mamy systemy mieszane to wtedy tak), następnie korzysta z prawa veta – można wspomnieć vecie kieszonkowym (tzw. packet veto), polega ono na tym, że niepodpisany i nieodesłany przez prezydenta projekt staje się ustawą, chyba że kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot.
Polega to na tym, że jeśli prezydent chciał skorzystać z takiego veta to ogłaszał po 10 dniach, że z tego prawa chce skorzystać i nie podpisuje projektu mimo, że nie zwrócił go kongresowi. Mimo że kongresowi nie zwrócił, projekt nie staje się ustawą, ponieważ prezydent wykorzystał przerwę w trakcie sesji, bo nie ma komu zwrócić.
Z tym jednakże, że z tego prawa prezydenci mogą korzystać w okresie międzysesyjnym. To są środki hamujące i przeciwdziałające im stanowisko kongresu.
-Prezydent jest wykonawcą ustaw. W pewnych przypadkach może nie wykonać ustawy, dotyczy to pewnego rodzaju kredytów, prezydent musi tylko zawiadomić kongres, że podjął taką decyzję.
Jest szefem administracji federacyjnej.
W ramach swych kompetencji korzysta z prawa do mianowania znacznej liczby urzędników. Niektóre stanowiska wymagają zgody senatu, dotyczy to ambasadorów, konsulów i sędziów SN, a także wszystkich urzędników powoływanych na podstawie ustawy. Jest to przykład hamulca ze strony legislatywy.
-Prezydent może zastosować veto, w tym np. veto kieszonkowe, które powoduje że ustawa nie uzyska podpisu, a więc akt uchwalony przez kongres nie stanie się ustawą i kongres nie ma na to żadnego wpływu w przypadku veta kieszonkowego, w przypadku veta zwykłego może to veto prezydenta obalić, a veto kieszonkowe pozbawia kongres możliwości obalenia veta prezydenta. To jest instrument którym dysponuje prezydent w stosunku do kongresu. Z kolei hamulcem stosowanym przez kongres wobec prezydenta jest możliwość odmowy wyrażenia zgody na pewne nominacje zwłaszcza sędziów SN, tutaj senat stanowi trudny do przejścia podmiot. W ten sposób wzajemnie te władze się hamują. Ta względna niezależność prezydenta się pojawia, to nie jest tak że te organy w ogóle na siebie nie oddziaływają. Muszą wypracować pewną politykę między sobą, najistotniejsza jest umiejętność prezydenta współpracy z prezydentem. Nie może dojść do istotnego sporu pomiędzy prezydentem, a kongresem, bo wtedy zazwyczaj prezydent przegrywa. W każdym systemie ważna jest pewna płaszczyzna porozumienia między władzami.
Są jeszcze inne przypadki w których prezydent jest zależny. Zależny jest także gdy chodzi o wypowiadanie wojny, finansowanie różnych projektów związanych ze zbrojeniem.
-Prezydent Stanów Zjednoczonych jest głównodowodzącym siłami zbrojnymi, uczestniczy w działaniach wojennych. Tak kompetencja nie odgrywa w Europie istotnej roli. Natomiast wszystkie inne, które prezydent amerykański wykonuje i ten styl jego działania to są pewne wzorce dla rozwiązań europejskich. Generalnie można powiedzieć, że prezydent amerykański zarządza wszelkimi sprawami zwłaszcza gospodarczymi i bezpieczeństwa publicznego, które są związane z toczącą się wojną. Ponadto on rzeczywiście uczestniczy w podejmowaniu decyzji w czasie wojny. Tu można dać przykład takich wyprowadzanych kompetencji, z tej kompetencji głównodowodzącego, która jest realną kompetencją wyprowadza się uprawnienie prezydenta do rozstrzygnięć we wszystkich sprawach zaburzeń wewnętrznych i do ogłaszania stanu nadzwyczajnego.
Prezydent jednoosobowo ponosi odpowiedzialność.
System mieszany na przykładzie Francji
Charles de Gaulle on jest autorem takiej koncepcji, która zakładała połączenie elementów systemu parlamentarno-gabinetowego i systemu prezydenckiego jest system półprezydencki zwany także semiprezydenckim przyjęty we Francji.
Wtedy kiedy mamy łączone elementy dwóch modeli parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego to można mówić, że jest to system mieszany, można mówić że jest to system półprezydencki. Występuje wielość nazw dla tego modelu.
Łączy się elementy systemu parlamentarno-gabinetowego z prezydenckim wybiera się z każdego to co w danych warunkach jest uznane za istotną dla danego kraju cechę. Swoiście wzorcowym krajem jest Francja. Założeniem dla tego systemu jest konieczność współpracy pomiędzy parlamentem a rządem, czyli założeniem jest współpraca legislatywy i egzekutywy, która się będzie realizowana pod przewodnictwem prezydenta. Czynnikiem, który stymuluje ta współpracę, czuwa nad jej przebiegiem powinien być Prezydent.
W tym systemie Prezydent z założenia nie jest władzą neutralną, tak jak to charakteryzuje monarchę czy prezydenta w systemie parlamentarno-gabinetowym.
Prezydent w systemie półprezydenckim nie jest władza neutralną, tylko ma konkretne kompetencje którymi się może posłużyć, przy czym najczęściej te kompetencje dotyczą sytuacji szczególnej wtedy kiedy jest zagrożenie dla państwa, wtedy gdy pojawiają się jakieś istotne problemy.
Szczególnie istotną cechą jest dla tego systemu uregulowane zgodnie z którym prezydent pochodzi z wyborów powszechnych. Przejęcie tego z modelu prezydenckiego prowadzi do tego, że mamy dwa centra władzy o jednakowej legitymacji i one są równorzędne. Bo jeśli organ pochodzi z wyborów bezpośrednich to on jest wybierany przez suwerena, jeśli pochodzi z wyboru parlamentu, dwóch izb parlamentarnych, a nie ma tam suwerena to on jest marginalizowany siłą rzeczy w konfrontacji z parlamentem, bo parlament zawsze ma plenipotencje udzielone przez naród. To że organ pochodzi z wyborów powszechnych powoduje, że go nie można zmarginalizować, on musi mieć poważne kompetencje.
Prezydent z chwilą powołanie nie powinien afiliować się do żadnej opcji politycznej.
Co prezydent może robić?
Art. 5 konstytucji francuskiej – prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych, jak również ciągłość państwa. Jest on gwarantem niepodległości narodowej, integralności terytorialnej i przestrzegania prawa.
To przypomina naszą konstytucję – art. 126 ust. 1. Tylko, że w naszej konstytucji jest jeszcze ustęp 3.
Na podstawie art. 5 konstytucji francuskiej prezydent francuski mógł rozszerzyć swoje kompetencje. Pewna sytuacja polityczna mogła mu ułatwić wykorzystanie art. 5 albo też odwrotnie można powiedzieć, że taki art. 5 pozwala prezydentowi podejmować działania, które nie są wyrażone w przepisach prawa bezpośrednio, ale można domniemywać, że z treści ogólnych kompetencji można je wywieść. Art. 5 pozwala prezydentowi Francji podejmować działania, które nie są bezpośrednio wyrażone w konstytucji, ale można domniemywać, że z tego art. 5 wynikają. To pozwala prezydentowi elastycznie kształtować swoje działania, ingerować w działanie władz, zwłaszcza władzy wykonawczej. On też jest elementem władzy wykonawczej tylko może ingerować w działanie egzekutywy, także poza treścią bezpośrednią przepisu. Może dorozumiewać.
W polskim systemie ustrojowym to jest niemożliwe z powodu brzmienia art. 126 ust. 3.
Takie uregulowanie funkcji prezydenta, które jest charakterystyczne dla systemu półprezydenckiego, wymusza na rządzie i na premierze konieczność współpracy z prezydentem.
Cechą charakterystyczną systemu półprezydenckiego jest to, że rząd i premier oraz prezydent muszą ze sobą współpracować. To jest trudna sprawa, ale jest możliwa. Ta współpraca ma charakter działania bieżącego. To wskazuje, że prezydent nie jest władzą neutralną. On jest czynny, aktywny. To może działać stymulująco, poprzez swoją aktywność może ułatwiać np. porozumienie pomiędzy rządem, który jest np. słabo wspierany przez parlament, a parlamentem. Jeśli rząd ma silne poparcie parlamentu to oczywiście udział prezydenta w tych działaniach będzie ograniczony, ale nie całkiem wyeliminowany. Taka konstrukcja zakłada, że współpraca między rządem a prezydentem ma charakter stały, a nie nadzwyczajny. Prezydent jest rozumiany jako podmiot realnie uczestniczący we władzy, a także posiadający uprawnienia do oddziaływania na inne organy państwa , przede wszystkim w sytuacjach kryzysowych.
Mamy do czynienia z prezydentem o realnej władzy oraz władzy arbitra. Jako arbiter stoi ponad aparatem władzy i powołany jest do realizacji funkcji określonych w art. 5 konstytucji i w sytuacji nadzwyczajnej, kiedy to może podjąć szczególne środki – art. 16.
Jeżeli chodzi o prezydenta jako władzy realnej to może on korzystać z następujących kompetencji:
mbenio85