„Sztuka romantyzmu stanowiła wyraz istotnego przełomu: symbole i alegorie ustąpiły nastrojowi, tradycyjny repertuar ikonografii religijnej, alegorycznej, mitologicznej, historycznej ustąpił ikonografii nowej” (J. Białostocki).
Świat, zdaniem romantyków, dzielił się na to, co widzialne (materialne) i poznawalne zmysłowo oraz na to, co niewidzialne (duchowe) - dające się poznać jedynie za pomocą środków pozarozumowych, takich jak wiara i intuicja. Romantyzm przyniósł ideę człowieka „wewnętrznego”, miała miejsce „dominacja uczucia nad rozumem”. To sztuka, a nie empiryzm, miała stać się metodą poznania świata, gdyż pomagała ona go poznać „pozarozumowo”. Idealizując sztukę, w artyście zaczęto dostrzegać twórcę niepodobnego do zwykłych ludzi, nieomal bliskiego istocie boskiej. Wzorem takiego artysty stał się dla romantyków Ludwik van Beethoven. Napisał on, że: Każdy prawdziwy artysta powinien dążyć do stworzenia sobie pozycji, w której mógłby poświęcić się całkowicie tworzeniu wielkich dzieł i nie potrzebowałby odrywać się od tej pracy z powodu innych zajęć lub ze względów materialnych. Głębokim pragnieniem każdego kompozytora powinno być oddanie się bez reszty prawdziwie ważnym dziełom, a później zaprezentowanie ich przed publicznością.
Dla kultury romantyzmu znamienne było to, iż wiele tendencji i cech, które określamy jako romantyczne, zaznaczyło się w rozmaitych dziedzinach sztuki, przy czym wspólnym wyróżnikiem tych zróżnicowanych zjawisk artystycznych była ich „inność”, niekiedy wręcz manifestacyjna, w stosunku do sztuki panującej, „akademickiej”. Charakterystyczny dla kultury epoki był także fakt wzajemnego przenikania różnych dziedzin sztuki, wzajemnej inspiracji, symbiozy – syntezy sztuk, „sztuki totalnej” przemawiającej do odbiorcy różnymi środkami wyrazu jednocześnie (np. barwą, słowem, dźwiękiem), by w jak najbogatszy i najszerszy sposób wyrazić wnętrze, duchowe życie człowieka. Wielu artystów uprawiało więcej niż jedną ze sztuk, np. William Blade – angielski filozof, poeta, malarz; Hugo – malarz i rysownik, niemal scenograf swych dramatów. „Charakterystyczne dla romantyzmu nienasycenie wymową jednej tylko sztuki i niezadowolenie ze środków jej ekspresji sprawiło, ze literatura chętnie korzysta z plastycznego komentarza. Był to okres predestynowany do tworzenia dobrej książki ilustrowanej.” (A. Banach). Artysta nie mógł liczyć już na mecenat króla, tak więc swoje rzemiosło traktował jako wolny zawód.
Sztuka nie zadowalała się już odtwarzaniem rzeczywistości zgodnie z prawdą, lecz dążyła nade wszystko do wyrażenia osobistego światopoglądu artysty, jego idei, zbliżała artystę do natury, przyrody, do dawnych wierzeń ludowych, korzeni kultury jego narodu. Sztukę romantyczną, odznaczającą się swoistym "nieładem", drążył niepokój i poczucie tragicznego rozdarcia; żywiła ona upodobanie do tego, co irracjonalne i fantastyczne, gloryfikowała wyobraźnię, geniusz, szaleństwo; oddziaływała silnymi środkami ekspresji, efektami grozy i frenezji; indywidualizm przejawiał się zarówno w swobodzie łamania reguł estetycznych, jak i w kulcie wolności jednostki. Podstawę estetyki romantycznej stanowił kreacjonizm i symbolizm. Romantycy sięgnęli do odrzuconych przez klasycyzm i myśl oświecenia tradycji średniowiecznych i barokowych; szukali inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej; fascynowali się kulturą orientalną.
Romantyczna tendencja do deformacji oddającej „charakterystyczność” przejawiła się w rozkwicie karykatury. Stawała się ona narzędziem krytyki, protestu, bronią epoki buntów, spisków, manifestacji, rewolucji. Sięgali po nią mistrzowie ołówka, piórka, rylca.
Kierunek romantyczny wpłynął stosunkowo najmniej na sztukę użytkową. Sztuka stosowana, wytwory rzemiosła artystycznego, przedmioty codziennego użytku służyły bowiem głównie mieszczaństwu, z jego ideałami bogacącej się rodziny i spokoju za wszelką cenę.
Malarstwo
Malarstwo romantyzmu było ściśle związane z postawą światopoglądową, jaką w II poł. XVIII w. prezentowało wielu twórców europejskich. Postawa ta polegała na uwydatnieniu indywidualnej ekspresji, odrzuceniu estetyki opartej na klasycyzmie, poszukiwaniu inspiracji w średniowieczu i Oriencie, a także w twórczości ludowej, co było wynikiem niezadowolenia z tamtych czasów. Znamionuje ją pojmowanie sztuki jako przejawu odrębności cywilizacyjnych, narodowych i osobowych oraz jako ekspresji przeżyć wewnętrznych twórcy, wyolbrzymienie roli sztuki, artysty i doznań estetycznych, wybujały subiektywizm i odrzucenie przekonania o racjonalnym charakterze twórczości artystycznej. Również historia, inspirująca literaturę, pobudzała inwencję plastyczną. Malarstwo uczyło widzieć i czuć historię w „romantyczny” sposób. Wydobywano dramatyzm jej wydarzeń i tragizm uwikłanego w nie człowieka.
W romantyzmie nastąpił zwrot ku poznaniu intuicyjnemu i twórczej roli wyobraźni. Postawa ta zaowocowała zarówno ogromnym rozszerzeniem repertuaru tematycznego wyobrażeń, jak też różnorodnością form artystycznych. Wyobraźnię malarską ożywiała odkryta na nowo wielka poezja dawnych wieków i literatura, z jej światem poetyckiej fikcji, z bogactwem nowych tematów. Ich źródłami stały się północne mitologie celtycko-germańskie („Pieśń o Nibelungach”, „Pieśń Osjana”), poezja nieklasyczna (Dante, W. Szekspir, J. Milton) i współczesna (J.W. Goethe, G. Byron), ludowe podania i legendy. Ulubioną tematykę stanowiły sceny batalistyczne i pejzaże, choć w epoce tej tworzyło też wielu wybitnych portrecistów. W świecie ludzkim dostrzeżono także postacie osamotnione i niepowtarzalne.
W malarstwie epoki znalazł przede wszystkim swój różnoraki wyraz tak istotny dla postawy romantycznej stosunek do natury. Twórców fascynowało to, co tajemnicze i mroczne. Romantyczne tendencje w malarstwie objawiły się w nowym spojrzeniu na przyrodę jako na twór potężny i tajemniczy, na żywioł kształtów i barw.
Inspirująca, ożywcza myśl estetyczno-ideowa romantyzmu zrewolucjonizowała koncepcję, model i charakter malarstwa. Zmieniły się m.in. techniki malarskie (szeroka paleta barw, znaczenie pastelowej kolorystyki, „nerwowe” pociągnięcia pędzla czy kreski pióra), w miejsce mitologiczno-klasycznego zestawu motywów tematycznych, obrazy odwoływały się do spraw i czasów współczesnych malarzom, dominującą rolę zaczął odgrywać pejzaż, a wreszcie artyści wyszli z pracowni i malowali w plenerze. Jednym z programowych haseł stały się słowa słynnego angielskiego malarza W. Turnera: „Maluję nie to, co wiem, ale to, co widzę”. W malarstwie zaczęła dominować impresyjność, emocje. Prace malarzy, rzeźbiarzy i architektów, tworzących w tym czasie, są bardzo różnorodne.
Nowe idee plastyczne realizowano przy użyciu środków takich jak: dynamika i swoboda kompozycji, bogactwo koloru i efektów świetlnych, niekiedy elementy wizjonersko-mistyczne. Główne cechy malarstwa romantyzmu to bogaty koloryt, kontrastowy światłocień, miękki modelunek, podkreślanie wartości fakturalnych płótna i dynamizowanie kompozycji.
Za jednego z prekursorów romantyzmu uważa się Johanna Heinricha Füssliego (1741-1825) gdyż stosował bliską tej epoce kolorystykę i ekspresję. Był malarzem, rysownikiem, teoretykiem sztuki i poetą szwajcarskim tworzącym głównie w Wielkiej Brytanii. Jego największe dzieła to „Cisza” (1799-1801), „Lady Makbet” (1784) i „Koszmar” (1790-91)
Jako jeden z pierwszych tworzył też w tej epoce Francisco Goya (1746-1828) - malarz królewski na dworze hiszpańskim. Racjonalizm, ale i potęga wyobraźni, myślicielska świadomość, ale i emocjonalność, realizm i wizyjność, odblask tradycji rodzimego baroku, sugestie sztuki ludowej, zafascynowanie brzydotą, karykaturalne deformacje – czyniły jego wielką indywidualność bliską artystom zbuntowanym przeciw akademickiej tradycji klasyzymu. Goya stał się objawieniem tego, co ze względu na tematy czy typ ekspresji charakteryzować będzie m. in. wielonurtowy prąd romantyzmu. Jest autorem m.in. fresków w katedrze w Saragossie (1771-1772) oraz obrazów: „Kiedy rozum śpi, budzą się upiory” (1797-98) „Księżna Altamira z córką” (1787) i „Księżna Alba” (1795 i1797)
Szkoła angielska, reprezentowana głównie przez pejzażystów, na paryskich wystawach lat 20. zdumiewała swobodą i kolorystyką, wzbudzała zachwyty młodych adeptów pędzla. W Anglii tworzył William Turner (1775 - 1815), niedoceniany za życia, uważany za prekursora impresjonizmu. Był mistrzem w przekazywaniu eterycznych, lecz intensywnych w barwie, na wskroś indywidualnych wrażeń dostarczanych przez naturę. Sztuka jego była niemal poetycką kolorystyczną impresją nieba, opalizujących mgieł, deszczu, słońca intensyfikującego barwy, morza w feerii świetlnych efektów. Dał on zadziwiające studium atmosfery i światła, ukazał przytłaczający człowieka i jego dzieło ogrom natury, potęgę żywiołów. Namalował obrazy: „Burza śnieżna (Parowiec wychodzący z portu)” (1815), „Rybacy na morzu” (1796) „Holenderskie statki w wichurze” (1801). Drugi wielki twórca angielski, to John Constable (1776-1837), uznawany za jednego z najwybitniejszych pejzażystów XIX wieku. Jego najsłynniejsze dzieła to: „Łany zboża” (1826), „Wóz z sianem” (1821) i „Biały koń” (1819)
Odkrycie malowniczości natury zaznaczyło się także w kulturze plastycznej Francji. Mistrzem romantycznego, poetyckiego pejzażu był urodzony w Paryżu Camile Corot (1796-1875). Malował również sceny historyczne i portrety. Znane dzieła: „Poryw wiatru” (1865-1870), „Koloseum: widok z ogrodów Farnese” (1826) i „Kobieta z perłą” (1858-68). Natomiast czołowym przedstawicielem francuskiego romantyzmu był Eugene Delacroix (1798-1863). Został on odnowicielem malarstwa francuskiego, który nie tyle "pokonał" klasycyzm, co otworzył drogę nowemu spojrzeniu na sztukę - bez niego być może nie byłoby impresjonizmu. Sam malarz powiedział o sobie skromnie: „Jeśli przez romantyzm uważa się swobodną manifestację mych osobistych wrażeń, moje oddalenie od wzorców niezmiennie kalkowanych w szkołach – to winienem wyznać, ze jestem romantykiem”. Delacroix był przede wszystkim kolorystą, artystą malującym ze swobodą. W zakresie tematyki okazał się nowatorem, gdyż wiele jego dzieł dotyczyło ważnych wydarzeń jego czasów, głównie politycznych. Baudelaire pisał o nim: „Spadkobierca wielkich tradycji, tzn. pełni, szlachetności, wspaniałości w kompozycji, i godny następca starych mistrzów”. Delacroix Namalował „Masakrę na Chios” (1824), „Wolność wiodącą lud na barykady” (1830), „Portret Chopina” (1838) i „Śmierć Sardapanala” (1827).
Za artystę, który najlepiej wyraża romantyczne idee uważany jest niemiecki pejzażysta Caspar David Friedrich (1774-1840). Majestat gór, tajemniczość księżycowej nocy, bezkres morza, smutek jesieni i emanujące śmiercią martwe pejzaże zimowe, gotyckie kaplice, ruiny na pustkowiu, szczątki strzaskanego przez góry lodowe okrętu, samotny krzyż na skalistym szczycie – oto jakże znamienne jego tematy. Jego malarstwo cechowała poetycka nastrojowość, do której skłaniała przyroda oraz melancholijna zaduma nad kruchością życia. Jeżeli na jego obrazach znajduje się człowiek, jest on przedstawiony na tle pejzażu, jako integralna część wzniosłej, monumentalnej natury. Obcowanie z naturą wymagało jego zdaniem całkowitej samotności. Natura był dla tego malarza tym, czym była dla romantycznych poetów - źródłem niewyczerpanego natchnienia, miejscem obcowania z Istotą Wyższą. Największy zachwyt budziła w nim przyroda pełna grozy i majestatu, przy której człowiek czuł się małym i nieporadnym. Takie krajobrazy spotykał m.in. w górach. Na swoich obrazach uwieczniał nie tylko naturę, ale także swoje odczucia, jakie w nim budziła. Odkrywał w niej pierwiastek boski i później uwieczniał go na swoich płótnach. Był duchowym ascetą, stronił od sławy i przepychu, był wielkim patriotą. Jego największe dzieła to: „Wędrowiec w morzu mgły” (1818), „Opactwo w Dębowym lesie” (1809-10), „Dwaj mężczyźni kontemplujący księżyc” (1824), „Wschód księżyca nad morzem” (1822), „Morze lodu” (1823-24) i „Wejście na cmentarz” (ok. 1825).
W Niemczech działali w tym okresie Nazareńczycy, m.in.:: Friedrich Johann Overbeck (1789-1869), który tworzył głównie dzieła o tematyce religijnej.
Mówiąc o sztuce romantyzmu należy zaznaczyć , że niestety na ziemiach polskich żaden malarz nie dorównał osiągnięciom europejskiego romantyzmu, żaden nie wydał też tak wspaniałych dzieł, jakie wyszły spod pędzla wielkich europejskich mistrzów.
Najwybitniejszym polskim malarzem romantycznym niewątpliwie był Piotr Michałowski (1800- 1855), który oprócz znakomitych portretów, tworzył sceny batalistyczne oraz wizerunki koni. Studiował nauki matematyczno-przyrodnicze, ekonomiczne i humanistyczne, brał udział w powstaniu listopadowym i popowstaniowej emigracji, a malarstwem zajmował się tylko w wolnych chwilach. Jego autorstwa są m.in. dzieła takie jak: „Seńko” (ok. 1846), „Stefan Czarniecki na koniu” (ok. 1845), „Szarża pod Somosierrą” (1837), „Portret chłopa w kapeluszu”, „Stajenny kiełznający perszerony” oraz „Napoleon na koniu” (przed 1846) Warto także wspomnieć o Walentym Wańkowiczu (1799-1842) i jego słynnym obrazie „Mickiewicz na Judahu skale” (1827-28). Malował portrety utrzymane w ciepłej gamie barw. Inne znane dzieła: „Staruszek litewski (Stary szlachcic Soplica)”, „Widok Wilna” (ok. 1820) oraz „Apoteoza Napoleona” (ok. 1841).
Architektura
W przeciwieństwie do malarstwa i grafiki romantyzm nie pozostawił pomników architektury. W tej dziedzinie jego historyzm przejawiał się w naśladowaniu stylów minionych, zwłaszcza gotyku. Tę tendencję przejmie imitująca dawne style architektura 2. poł. XIX w. Za przykład romantycznego gotycyzmu architektury służyć może choćby zbudowany w latach 30. gmach parlamentu w Londynie, w stylu późnego gotyku angielskiego. Moda ta ogarnęła także Niemcy i Francję, restaurującą swe średniowieczne zamki, wznoszącą magnackie rezydencje pseudogotyckie, którym wieżyczki, wykusze, witraże i zbroje na ścianach przydawały „romantyczności”. Zaczynała się też i w innych krajach. W tym okresie popularny był także ogród angielski z budowlami w różnych stylach bądź ruinami. Często wykorzystywano również wątki egzotyczne.
...
kasial19