Historia wychowania - wykłady
Historia wychowania jest jedną z dyscyplin pedagogicznych oraz nauką o charakterze interdyscyplinarnym, gdyż leży na pograniczu historii, gdzie wykorzystuje źródła historyczne dla odtwarzanie przeszłości w aspekcie oświatowym (pedagogika). Historia wychowania składa się z dwóch podstawowych działów:
1. dzieje teorii pedagogicznej, a więc historia rozwoju myśli i doktryn pedagogicznych dotyczących sposobów ujmowania procesu wychowawczego)
2. dzieje praktyki pedagogicznej, stanowiące historię rozwoju placówek i instytucji wychowania
Źródła historyczne w najogólniejszym znaczeniu dotyczą każdej pozostałości jakiejś działalności; wraz z cofaniem się w przeszłość, zmniejsza się liczba dostępnych źródeł, które mogą mieć charakter:
● archeologiczny ( przykładem tu będą różne narzędzia, zabawki czy garnki)
● etnologiczny (są to opisy zwyczajów człowieka pierwotnego, różne dokumenty czy podręczniki)
Wychowanie naturalne polegało na wychowaniu poprzez obserwację starszego pokolenia przez dzieci. Nauczyciel pojawia się dużo później. Okres dzieciństwa skracany był do minimum, eliminowano starsze, nieprzydatne do niczego osoby, jednak gdy było wystarczająco dużo żywności, zachowywano ich w celu nauczania i wychowywania młodszego pokolenia. Powstała wówczas szkoła pierwotna, która kończona była inicjacją stanowiącą pewien próg i egzaminem przed wejściem w dorosłe życiem. Przejście owego egzaminu było równoznaczne ze staniem się pełnoprawnym członkiem danej społeczności.
Starożytna Grecja
Wychowanie w Starożytnej Grecji obejmowało:
● wychowanie fizyczne
● wychowanie moralne
● wychowanie muzyczne
Wychowanie fizyczne –starożytni Grecy bardzo dbali o wygląd swojego ciała, które to najpierw wzmacniano i hartowano, a potem ćwiczono je pod względem zwinności i gibkości, czemu służyły różne gry i zabawy, w których brali udział chłopcy w wieku dziecięcym. Ponadto, stworzono program wychowania gimnastycznego młodzieży, który stanowił tzw. pantathlon składający się z pięciu następujących ćwiczeń: bieg, skakanie, rzut dyskiem oraz dzidą i mocowanie się. Pantathlon stanowił proste fizyczne ćwiczenia, które były traktowane jako przygotowanie do wychowania wojskowego mającego miejsce w późniejszym czasie. Ładnie uformowane i silne ciało młodego mężczyzny stanowiło ideał piękna oraz przedmiot dumy dla ojca tego chłopca, natomiast wszelkie ułomności oraz szpetota traktowane były Grecji jako nieszczęścia oraz przejaw klątwy bogów. Jednak mimo takiego zainteresowania ciałem męskim oraz jego rzeźbą, Gracy nie tolerowali wyrabiania w nim muskułów, jak również nie szanowali osób zawodowo zajmujących się wyrabianiem mięśni, zapasami czy lekkoatletyką. Dla utrzymywania kondycji męskiej części społeczeństwa prowadzono palestry oraz gimnazja, w których młodzież każdą wolną chwile przeznaczała na ćwiczenie wraz ze swoimi kolegami. Uważana jako najważniejsze przez państwo greckie wychowanie fizyczne, było najczęściej normowane przez odpowiednie ustawy i nadzorowane przez urzędników państwowych.
Wychowanie moralne (z grec. Kalokagathia; „kalos” znaczy piękny a „agathos” dobry) stanowiło dla Greków, obok wychowania fizycznego, drugi bardzo ważny kierunek kształtowania młodego pokolenia; uważano, iż dzielność fizyczna nie jest wystarczająca dla osiągnięcia doskonałości, jeśli nie idzie z nią w parze szlachetność oraz piękno moralne. Z tego powodu, już od najwcześniejszych lat starano się wpajać dzieciom pewne zasady moralne oraz uczyć je skromnego postępowania. Cnotą u młodzieńców była również wstydliwość, dlatego też uczono ich unikania ordynarnych, rażących ruchów czy gestów, oraz nauczano chodzenia w milczeniu, siedzenia i stania w odpowiedniej pozie jak i skromnego ubioru. Szczególnie wpajany był dzieciom szacunek dla rodziców i osób starszych. Nie zezwalano również na stykanie się młodzieży z pospólstwem i nakazywano unikania zatłoczonych ulic, gdzie panowały sytuacje mogące narazić chłopców na sceny obrażające ich wstydliwość.
Wychowanie muzyczne odgrywało równie ważną rolę w kształtowaniu charakteru oraz umysłu greckich obywateli co wychowanie fizyczne i moralne. Wychowanie to stanowiło drugi (obok służby wojskowej) publiczny obowiązek państwa oraz związane było z religią i kultem bogów. Mimo iż Grecy stanowili bardzo religijny naród, młodzież nie pobierała jednak żadnych nauk z tego zakresu, a znajomość narodowych bóstw przyswajana była przez dzieci w trakcie ich uczestnictwa (od wczesnych lat) w różnych obrzędach religijnych. W greckim państwie, każdy moment publicznego czy prywatnego życia przepełniony był czcią bogów, jak również wszelkie uroczystości publiczne odbywały się zawsze przy towarzyszeniu śpiewu hymnów i utworów poetyckich przez dzieci i młodzieży, co wymagało od nich nauczenia się na pamięć wszystkich tych utworów oraz nauki gdy na lutni. Wychowanie muzyczne miało zazwyczaj prywatny charakter, jednak odbywało się ono pod opieką oraz nadzorem publicznym.
Naród Spartański odznaczał się niezwykła szorstkością w obyciu oraz zamiłowaniem do wojen, zdobyczy i pragnieniem władzy, przez co nie przykładał on większej wagi do wartości umysłowych czy estetycznych. Spartanie wysoko cenili natomiast siłę, którą wykorzystywali głównie do celów militarnych. Zatem podstawowym celem spartańskiego wychowania było wykształcenie dzieci na dobrych żołnierzy, w każdej chwili gotowych do walki. Takie upodobania oraz model wychowania był zdeterminowany polityczną sytuacja Sparty, która miała panowanie nad podbitą ludnością, więc aby utrzymać nad nią kontrolę, Spartanie musieli być w stanie ciągłej gotowości do walki. Taki styl życia wymagał wprowadzenia odpowiedniej, surowej dyscypliny oraz świadomości takiego stanu rzeczy u obywateli społeczeństwa. Wychowanie młodzieży było więc całkowicie podporządkowane kontroli państwowej, gdzie absolutnie nie uwzględniono w nim żadnych indywidualnych potrzeb dzieci czy młodzieży; proces wychowania odbywał się w grupach oraz był nacelowany na ukształtowanie bezosobowych wręcz jednostek służących jedynie idei państwowej. Całą edukacją w Sparcie zarządzał Pajdonomos. Z uwagi na militarny sposób życia Spartan, do społeczeństwa przyjmowane i cenione były jedynie jednostki całkowicie sprawne, które mogły państwu odpowiednio służyć, dlatego też wprowadzono tam system polegający na tym, iż każde nowonarodzone dziecko było poddawane ocenie urzędników, którzy te ułomne lub chorowite skazywali na zagładę.
Dzieci po ukończeniu siódmego roku życia były oddawane pod opiekę państwa, gdzie zarówno chłopcy jak i dziewczęta oddawani byli pod takie samo wychowanie, ponieważ według obowiązującej filozofii, jedynie dobrze zbudowane fizycznie kobiety rodziły zdrowych i silnych chłopców oraz pomagać przy obronie murów miasta. W wychowaniu tym nie miał również znaczenia status społeczny dziecka – niezależnie od tego, czy pochodziło ono z biednej czy bogatej rodziny, było w taki sam sposób wychowywane, karmione i traktowane co wszystkie inne dzieci. Chłopcy i dziewczęta umieszczani byli w osobnych domach na kształt dzisiejszych koszar wojskowych, gdzie spędzali oni 23 lata żyjąc zgodnie ze szczegółowo określonymi przez prawo przepisami. Wychowankowie byli podzieleni na poszczególne kompanie, na czele których stał najdzielniejszy członek danej grupy. Wszelkie rozkazy oraz nakładane kary musiały być wypełniane bez jakiegokolwiek sprzeciwu.
Wraz z momentem ukończenia 18 lat, młodzież wchodziła w okres tzw. efebii, kiedy to ich jedynym obowiązkiem była realizacja ćwiczeń wojskowych oraz życie obozowe przez okres dwóch lat.
Po ukończeniu 20 roku życia zaczynał się trwający 9 lat okres służby wojskowej, gdzie po tym czasie Spartanin dopiero mógł otrzymywać prawa obywatelskie, jednak nadal miał on obowiązek uczestniczenia w zbiorowych ćwiczeniach gimnastycznych oraz wspólnych biesiadach.
Umiejętność czytania posiadały jedynie dzieci pobierające naukę prywatnie, jednak nawet w tym przypadku nauka ta ograniczała się do niezbędnych podstaw w postaci zapamiętywania i rozumienia poezji, niewielu również potrafiło liczyć. Natomiast każdy Spartanin musiał znać na pamięć wszystkie ustawy oraz historię swoich przodków wraz z ich bohaterskimi czynami.
Ateńczycy stanowili naród przodujący na całej linii życia kulturalnego; posiadali oni niezwykłą ruchliwość, bystrość, ciekawość oraz zamiłowanie do piękna i fizycznej sprawności. Wyróżniało ich również niezwykle zakorzenione zainteresowanie dziedzinami umysłowymi, zagadnieniami kulturalnymi, naukowymi i artystycznymi. Ich duże poczucie wolności sprawiało, iż nie pozwolili oni podporządkować swojego życia żadnej państwowej dyscyplinie, co miało miejsce w Sparcie. Ateńczycy posiadali świadomość własnej indywidualności oraz własnych praw obowiązujących w granicach państwa, które postrzegali przez pryzmat bytu, którego podstawową funkcją jest sprawowanie opieki nad swoimi obywatelami oraz zagwarantowanie im swobody w kierowaniu własnych życiem prywatnym. Zatem wychowanie podlegające kontroli państwowej nie miało by racji bytu w Atenach, gdzie oprócz wychowania fizycznego, państwo pozostawiało rodzicom oraz nauczycielom dużą swobodę w procesie wychowania młodego pokolenia. W Atenach nie istniały szkoły publiczne ani utrzymywani przez państwo nauczyciele; dziećmi zajmowały się osoby, które chciały to robić oraz do których rodzice mieli zaufanie. Natomiast prawo ateńskie, jedyny obowiązek jaki nakładało na rodziców, to kształcenie dzieci, przy czym państwo nie ingerowało w sposób realizacji tej powinności. Wychowanie ateńskie zakładało następujące etapy:
● okres dzieciństwa, obejmujący czas od urodzenia do ukończenia 6 roku życia; zaraz po urodzeniu dziecko oddawane było niańce, która opiekowała się nim i dużo się z nim bawiła, zatem cały ten okres upływał dziecku na zabawie w domowym otoczeniu; opiekunki opowiadały dzieciom różne bajki, legendy czy też śpiewały im pieśni; był to więc dla dziecka bardzo beztroski okres życia; ojciec raczej nie wykazywał zainteresowania dzieckiem, gdyż był on przeważnie zajęty swoim życiem publicznym i towarzyskim
● okres szkolny, obejmujący od 7 – 18 roku życia; po ukończeniu siódmego roku życia chłopcy zaczynali chodzić do szkoły, gdzie przechodzili oni pod nadzór pedagoga, będącego najczęściej zaufanym niewolnikiem ich rodziców; ojciec chłopca powierzał pedagogowi opiekę nad swoim synem oraz obowiązek nauczenia go odpowiednich obyczajów, czyli np. zachowania się przy stole czy na ulicy; pedagog mógł w trakcie wychowywania używać rózgi, jeśli zachodziła taka potrzeba; pedagog ten nie był jednak nauczycielem zgodnie z dzisiejszym tego słowa znaczeniem – słowo „pedagog” (grec. „pais” - chłopiec i „ago” – prowadzę) oznacza w dosłownym tłumaczeniu „ten który prowadzi chłopca” (w domyśle do szkoły), zatem posada ta nie cieszyła się w Atenach zbyt wielkim uznaniem.
Pierwsze 7 lat nauki stanowiło wykształcenie elementarne obejmujące wykształcenie poetyckie oraz muzyczne. Nauka zaczynała się od alfabetu, gdzie najpierw uczono nazw poszczególnych liter i dopiero po tym pokazywano, jak one wyglądają. Po opanowaniu nazewnictwa oraz kształtu liter, uczeń mógł przystąpić do nauki sylabizowania, gdzie po opanowaniu umiejętności czytania zaczynał on dopiero uczyć się pisać. W okresie tym uczono również wykonywania najprostszych działań rachunkowych, gdzie podstawą było nauczenie się na pamięć tabliczki mnożenia.
Około 10 roku życia, chłopcy potrafili już zazwyczaj pisać i czytać ze zrozumieniem. Wtedy też zaczynała się nauka literatury, gdzie celem owego poetyckiego wykształcenia było moralne uformowanie młodzieży przez wpajanie jej odpowiednich zasad i cnót. Przystępujący do nauki czytania poezji chłopcy, zaczynali również kształcenie muzyczne, polegającego głównie na tym, iż nauczyciel grał daną melodię na lutni, a uczeń miał ją bezbłędnie opanować.
Po ukończeniu 14 lat, uczeń był oddawany pod opiekę nauczyciela gimnastyki, gdzie od tej chwili coraz więcej czasu spędzał on właśnie na ćwiczeniach, które polegały najczęściej na grze w piłkę, zabawie obręczą oraz na wykonywaniu odpowiedniego zestawu ćwiczeń.
Po ukończeniu 18 lat zaczynał się trwający dwa lata okres efebii, gdzie wychowywanie było przejmowane przez państwo. Po zakończeniu okresu efebii, czyli około 20 roku życia, chłopiec stawał się prawowitym obywatelem Aten.
Rozkład zajęć panujący w ateńskiej szkole uległ znacznym zmianom oraz został podzielony na dwa okresy.
Okres wcześniejszy przeznaczany był na wykształcenie niższe, obejmujące wiedzę całego okresu poprzedniej szkoły. Drugi okres stanowił nową, odrębną naukę, która wymagała pewnych podstaw. Podział ten zapoczątkował do dzisiaj funkcjonujący podział na szkolnictwo podstawowe (elementarne) oraz średnie. Nauka II stopnia oparta była na wiadomościach zdobytych w pierwszym okresie szkoły, poza tym dostępna była jedynie dla dzieci z rodzin zamożnych, których stać było na opłacanie kosztownych nauczycieli. Natomiast elementarna nauka była bardzo powszechna; w każdym mieście (a nawet i w niektórych wsiach) znajdowały się szkoły, i to nie tylko (bardzo popularne w Grecji) szkoły prywatne, ale również publiczne. W tym czasie do szkół uczęszczać zaczęły również dziewczęta (dotąd nie miały takiego prawa). Nauczyciel uczący w szkole publicznej wybierany był w drodze konkursu oraz pobierał swoją pensje od gminy.
Szkoła elementarna (trwała do 12 roku życia) zajęcia najczęściej odbywały się w wyznaczonej części sali ogólnej, coraz częściej nauka odbywa się w grupie. Dzieci zaczynały pobierać naukę już w wieku 5 lat po to, by były w stanie zdążyć opanować cały realizowany w szkołach program. Uczniowie zaczynają się uczyć czytania (nauka polegała na tym, iż nauczyciel dyktował poszczególne litery, uczniowie powtarzali je po czym nauczyciel pokazywał im te litery) oraz pisania, mają również lekcje rysunku, lekcje muzyki oraz ćwiczenia fizyczne.
Starożytny Rzym
W okresie rodowym, ideałem obywatela był rzymski gospodarz. Rzym w tym okresie był przede wszystkim państwem militarnym, dlatego też potrzebował wykwalifikowanych wojowników oraz urzędników. Rzymianie uważali, iż młodemu pokoleniu wystarczy taki poziom wiedzy, jaki reprezentują ich rodzice, dlatego też rzymski system nauczania opierał się na przekazie wiedzy z pokolenia starszego na młodsze. Przekazywana wiedza dotyczyła tradycji oraz wzorów przodków, którzy wraz ze swoimi cechami, takimi jak męstwo czy stałość i prostota charakteru, byli uważani za podstawę utrzymania i tworzenia potęgi państwowej. Z uwagi na powyższe fakty, wychowanie rzymskie stanowiło przede wszystkim troskę dla rodziców dzieci, a nie samego państwa, które to praktycznie nie ingerowało w proces wychowania, chyba że w przypadku istnienia podejrzeń, iż proces ten odbywa się w sprzeczności z rzymskimi obyczajami. W takiej sytuacji interweniował cenzor, który nadzorował sferę moralną młodzieży.
Do odpowiedniego spełniania obowiązków obywatelskich syna przygotowywał ojciec, a w całym procesie nauczania niezwykle istotną rolę odgrywała praktyka. Każdy obywatel Rzymu miał obowiązek znać się zarówno na wojnie jak i na polityce; z tajnikami prowadzenia wojen zapoznawał się on w obozie, gdzie uczono go takich umiejętności jak walka mieczem i rzut dzidą, ponadto trenował on bieg oraz skoki. Po okresie nauki udawał się on do wojska, w którym uczył się posłuszeństwa jak i rozkazywania. Podstawy polityki chłopiec poznawał zaś podczas zgromadzeń ludu i rozpraw sądowych, na które uczęszczał wraz ze swoim ojcem. W wieku około 30 lat, chłopiec był już gotowy do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Oprócz przygotowania militarnego i politycznego, każdy chłopiec miał również wykształcenie elementarne, obejmujące naukę czytania, pisania oraz rachunków.
Okres republikański przyniósł ze sobą ideał obywatela w postaci dobrego żołnierza. Chłopcy pochodzący z biedniejszych rodzin pobierali naukę w szkółkach prywatnych, podczas gdy ci zamożniejsi uczeni byli przez swoich rodziców lub wynajętego przez nich nauczyciela. Naród rzymski bardzo dbał o sferę karności i moralności młodzieży wyrażającą się w czystości, prostocie oraz wstrzemięźliwości. Jeśli chodzi o dziewczęta, otrzymywały one podstawy wykształcenia, a przez swoje matki uczone były odpowiedniego wykonywania domowych robót kobiecych. W Rzymie dużą wagę przykładano do wymowy, umiejętności przemawiania, szczególnie w zakresie polityki i w sądzie, dlatego też szacunek mógł wzbudzić nawet człowiek wątłej postury, lecz potrafiący zainteresować swoimi umiejętnościami oratorskimi.
Wykształcenie elementarne obejmowało okres do ukończenia 12 roku życia, było pozostawione trosce rodziców (państwo nie ingerowało w nie). Rodziny majętne posiadały wykształconego niewolnika, który pełnił rolę nauczyciela w zakresie nauk elementarnych. Dzieci mniej zamożne chodziły do licznie powstających w owym okresie prywatnych szkółek elementarnych.
Wykształcenie gramatykalne zaczynało się w 12 roku życia i trwało mniej więcej 3 lata, w których to zapoznawano uczniów z gramatyką grecką i łacińską, przy czym naukę tę rozpoczynano jednocześnie lub zaczynano od greckiej gramatyki. Kształcenie w zakresie gramatyki było niezwykle drogie, więc niewielu mogło sobie pozwolić na indywidualne lekcje, z uwagi na co, wielu gramatystów zaczynało otwierać własne szkoły, gdzie skupiali oni większą grupę uczniów.
Wykształcenie retoryczne trwało minimum 2-3 lata (nie określano górnej granicy). Retoryka stanowiła niezwykle popularną naukę w Rzymie, polegającą zarówno na nauczaniu odpowiedniego dobierania słów, jak i kształtowania głosu, akcentowania odpowiednich zgłosek lub przybierania najkorzystniejszej postawy ciała.
Szkoły w okresie średniowiecza
W średniowieczu funkcjonowały dwa rodzaje szkół:
1. szkoły parafialne były najbardziej popularne, przyjmowały one zarówno chłopców jak i dziewczęta, bez względu na ich status społeczny
2. szkoły elementarne, które dzieliły się na:
● szkoły wiejskie których poziom był dość niski a nauczycielami przypadkowi ludzie, choć zawsze mężczyźni; uczęszczali do nich najczęściej chłopcy
● szkoły miejskie których program dostosowywano odpowiednio do potrzeb miejskiego społeczeństwa; nauczano w nich języków nowożytnych, a nauczyciel opłacany był z zasobów Rady Miejskiej, więc jeśli zachowywał się on w nieodpowiedni sposób, był przez nią usuwany ze stanowiska
3. szkoły katedralne i kolegiackie które stanowiło wzór dla późniejszych uniwersytetów; były przeznaczone do kształcenia stanu duchownego z zakresu 7 sztuk wyzwolonych
Kanon siedmiu sztuk wyzwolonych obejmował:
● Trivium – czyli gramatyka, dialektyka i retoryka
● Quadrivium – czyli arytmetyka, astronomia, muzyka i geometria
4. uniwersytety stanowiły wynalazek średniowiecza; pierwsze uniwersytety zakładano we Francji i we Włoszech; włoskie uniwersytety stanowiły korporację studentów, była to instytucja niezależna od kościoła, której rektor wybierany był spośród studentów mających minimum 25 lat; paryski typ uniwersytety był korporacją profesorów, gdzie rektora wybierano właśnie spośród ich grona (było również stanowisko kanclerza; uniwersytety posiadały cztery wydziały:
● wydział filozoficzny (czyli sztuk wyzwolonych)
● wydział medyczny
● wydział prawa
● wydział teologii
Termin „uniwersytet” pochodzi od słowa „universitas” znaczącego tyle co: ogólny, powszechny, dla każdego bez względu na jego pochodzenie, narodowość i wykształcenie. Uniwersytety posiadały rożnie profile; we włoskich nauczano prawa a w paryskim - teologii, oraz prawa lecz kościelnego. Uniwersytety powstawały w dwojaki sposób:
● przez fundacje
● drogą migracji (studenci namawiali profesorów oraz wędrowali do różnych miast)
5. szkoły klasztorne stanowiły najstarsze szkoły w średniowieczu powstające już od VI wieku; jako najstarsze uważane są szkoły benedyktyńskie; wyróżnia się dwa rodzaje szkół klasztornych:
● klasztory wewnętrzne które przeznaczone były dla osób pozostających później w klasztorze, czyli dla mnichów czy zakonników
● klasztory zewnętrzne
Klasztory stanowiły dla swoich uczniów pewną opokę i stabilizację, chroniąc wielu z nich przed głodem; dawały one poczucie bezpieczeństwa oraz były jedynym miejsce, gdzie mogły się kształcić kobiety.
Europa Zachodnia w okresie Odrodzenia
Okres Renesansu (odrodzenia, humanizmu), dzięki reformacji oraz wolnomyślicielstwu, odebrał kościołowi dyktaturę i monopol na nauczanie wskrzeszając jednocześnie idee starożytnej Grecji oraz przyczyniając się do niezwykłego rozwoju w zakresie sztuki, literatury i przyrodoznawstwa, co dało podwaliny dla powstania nowoczesnego i świeckiego światopoglądu. W centrum zainteresowań stoi w renesansie sam człowiek wraz ze swoją egzystencją, a nie jak to miało miejsce w średniowieczu - Bóg oraz pozagrobowe życie.
Renesans narodził się w XIV wieku w Italii, gdzie znaczący wpływ na rozwój kultury humanistycznej miało niezwykłe bogactwo dworskich republik oraz dworów książęcych, w których to miejscach dokonywał się najbardziej dynamiczny roz...
nutka_ciszy00