Funkcja mowy w zabawie tematycznej i w innych zabawach.

    Już we wczesnych zabawach manipulacyjnych, gdzie dziecko działa na przedmioty - eksplorując je, a także w zabawach konstrukcyjnych zauważamy, że wypowiedzi towarzysząc tym zabawom ułatwiają dziecku wyodrębnienie istotnych elementów działania, np. celu, środków, i sposobów zabawy( Szuman).

  Szczególnie ważna rolę odgrywa  zabawa  w zabawach tematycznych – samotnych , jak i zespołowych. Dyner twierdzi, że mowa w tej zabawie jest jej podstawowym tworzywem, a tekst wypowiadany przez dzieci ma doniosłe znaczenie. Sceny ruchowe i pantonimiczne stanowią jedynie krótkie fragmenty tych zabaw.

   Mowa pełni tu wiele funkcji:

1.   To – zapowiadanie tematu zabawy.

2.   Rozwijanie i trwanie zabawy w czasie(akcja się rozwija w oparciu o wątki – w miarę jak rozwija się tekst mówiony).

3.   Tworzenie wewnętrznej struktury zabawy( wzajemne uzgadnianie zadań).

4.   Zastępowanie akcji rzeczywistej bądź kreowanie akcji fikcyjnej( tutaj tekst pełni funkcję zastępczą , wskutek czego nadaje fikcyjne istnienie rzeczom, których tak naprawdę nie ma lub nadaje dowolne cechy przedmiotom zabawie) .

5.   Funkcja ekspresywna ( dzięki mowie dziecko wyraża swoje uczucia, kształtuje nowe emocje, np. wczuwając się w odtwarzane role)

      W zabawach ruchowych – jak pisze Piaget dzieci 7 – 8 letnie odczuwają potrzebę wzajemnego porozumiewania się w czasie gry- w: Rozwój ocen moralnych dziecka , str. 35.)Mogą to być zabawy spontaniczne , jak i dowolne, np. zabawa w chowanego- tu dziecko oprócz aktywności ruchowej rozwija naukę liczenia. Emocje sprzyjają aktywności językowej.

  Najczęściej w przedszkolu dzieci są podejmowane przez dzieci zabawy dydaktyczne- z ustalonym tokiem przebiegu. Są to – loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki i  zabawy słowne. Rozwijają one aktywność językową, gdyż dobre rozwiązanie sprawia dziecku przyjemność i stanowi bodziec do podejmowania tych działań . Zabawy te  rozwijają język dziecka, poprawność wymowy , bogacą słownictwo i wpływają na kreatywność.

   Małe dzieci tworzą nowe zestawy dźwięków . powtarzają i modyfikują zasłyszane. Starsze – spontanicznie rymują słowa , układają wierszyki, kalambury, wymyślają zagadki, bajki i opowiadania.

Neologizmy  

  Nowe słowa pojawiają się u dzieci intensywnie między 3 – 5 rokiem życia, po czym ta tendencja zanika. Są to – nowe elementy słowne pojawiające się w języku. Obecność ich świadczy o rozwoju umysłowym i intelektualnym. Dziecko wymyśla nowy wyraz, gdyż jego słownik jest jeszcze ubogi . Najczęściej neologizmy powstają na potrzeby komunikacji i pod wpływem pobudzenia emocjonalnego i intelektualnego, np. w podróży, czy podczas oglądania obrazków i ilustracji.

    Przykłady:

Budowacz- budowniczy   

Malownica – malarka

Włosianka – suszarka

Krajacz – nóż

Chociaż pomysłowość jest ogromna, to dzieci czynią to z pewnymi zasadami:

1.   zasada produktywności- preferowanie produktywnych wzorców.

2.   zasada regularyzacji – używanie regularnych form językowych.

3.   z. przezroczystości semantycznej –szukanie wzorców wyrażających jasno znaczenie.

Opowiadania

Opowiadania dzieci w wieku przedszkolnym są najczęściej modyfikacją zasłyszanych bajek lub historyjek, bądź wytworami cłkiem nowymi. Są tworzone spontanicznie bądź zachęcamy je za pomocą różnych środków dydaktycznych, np. na podstawie obrazka lub mogą dokończyć rozpoczęte przez nzs opowiadanie.

Wg. Badań M. Przetacznik - Gierowskiej  i Kielar najlepiej stymulują :

- obrazki wieloznaczne i fantastyczne,

- przedmioty, które dzieci mogły zmieniać w fikcyjn postacie, np. korale, muszelka, ,

- instrukcje, że dziecko ma ułożyć swoją bajkę , ale taką której nie słyszało.

Używają wielu środków językowyc- : neologizmy, przekształcają wzorce dorosłych na swój sposób,np. myśleli 3 noce i 3 doby, czy musiała sprzątać, sprzątać , sprzątać.

Znaczenie twórczości językowej dla rozwoju dziecka.

1.   Wspomaga jego rozwój i osobowość.

2.   Rozładowuje napięcie, agresję oraz koi niepowodzenia.

3.   Sprzyja wyzwalaniu pozytywnych przeżyć.

4.   Przedstawia rzeczywistość, obraz dziecka.

5.   Dzieci lepiej poznają świat, siebie.

6.   Daje radość i przyjemność.

Możliwości wykorzystania funkcji rozwojowych i wychowawczych zabawy w praktyce Pedagogicznej

Ø   Obserwacja dziecka podczas zabawy, jego zachowanie jest źródłem informacji o świecie dziecka i jego przeżyć.

Ø   Zabawa ukazuje stopień orientacji dziecka, oraz jest manifestacją jego uczuć.

Ø   Role podejmowane przez dziecko w zabawie ujawniają jego stan psychiczny.

Diagnostyczne funkcje zabaw dowolnych wykorzystuje się często w poradnictwie psychologicznym i pedagogicznym

Ø   Organizuje się  w poradniach świetlice w których dzieci mogą się swobodnie bawić, ujawniając w czasie zabawy ewentualne trudności rozwojowe i wychowawcze

Ø   Organizuje się specjalne zajęcia korekcyjno pedagogiczne oraz psychoterapię zabawową np: dla dzieci nieśmiałych, dzieci skłonnych do zaczepek i bójek z rówieśnikami

Ø   Istnieje wiele form i odmian psychoterapii zabawowej połączonej z oddziaływaniem korekcyjnym lub wyrównawczym

W wyniku terapii zabawowej dziecko z jednej strony zrzuca z siebie ciężar napięć i stresów z drugiej zaś strony odpowiednio i dyskretnie kierowane, dostrzega nowe możliwości działania i komunikowania w grupie, dzielenie z innymi ludźmi swych radości i smutków.     

Zabawa jako główna forma aktywności i działalności dziecka odgrywa ważną role w jego rozwoju psychicznym

o    jest swoistą formą uczenia się dzięki, której  dziecko zdobywa wiadomości, umiejętności  i sprawności.

o    Utrwala i doskonali przyswojone już sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu.

Liczne i różnorodne funkcje rozwojowe wiążą się ściśle z wartościami wychowawczymi zabawy, obejmują również kształcące i nauczające jej składniki. Można skojarzyć walory wychowawcze zabawy z rozwojem:

procesów instrumentalnych: percepcja, wyobraźnia, myślenie,

procesów kierunkowych : potrzeby, emocje, motywy, postawy.

Można również odnieść owe pedagogiczne wartości do :

Kształtowanie się osobowości dziecka podczas zabawy

Zabawa jest manifestacja całej osobowości dziecka 2-6 letniego, wchodzącego w złożone kontakty ze swym otoczeniem rzeczowym i ludzkim, a jednocześnie takie formy działalności wyodrębnione u ludzi dorosłych jak uczenie się, praca i aktywność społeczna nie występują u dzieci w postaci „czystej” , lecz przejawiają się właśnie w ich zabawach  (Wincenty Okoń 1987)

Kształtowanie się wymiaru osobowościJa

·    Wiąże się z osiąganiem przez dziecko tożsamości oraz jej rozbudowywaniem

·    w zabawach udawanych, dziecko podejmując różne role fikcyjne, wiedząc że je odgrywa, ale odgrywa je na swój sposób- pozostając sobą.

Sfera wartości

·    Wartościowanie zachowań swoich i innych osób zaczyna się wcześnie kiedy uczymy dziecko co jest „Be”-„cacy”, grzeczny-niegrzeczny, dobry-niedobry.

·    Zabawa rozwija także nawyki wartościowania czynności i ich wytworów , w  zabawie konstrukcyjnej dziecko świadomie wytwarza produkt ( np. obrazek) i zależy mu na uznaniu rówieśników lub dorosłych.

·    W zabawach tematycznych istnieje wiele momentów które sprzyjają tworzeniu norm i wartości

        - przyjęte z zewnątrz zbiory zasad i reguł jakimi kierują się ludzie służą dziecku w zabawie do ich zrozumienia oraz kierowania się nimi we własnym postępowaniu.

       - dziecko uczy się dostosować do norm i reguł zachowania typowego dla podjętej roli.

·    Zabawa w grupie stwarza elementy wartości ale także rozwija społeczne motywy działania, sprzyja uspołecznieniu i zdyscyplinowaniu jej uczestników.

Sfera poznawcza i intelektualna

Podczas zabaw funkcjonalnych i manipulacyjnych:

§    dziecko zdobywa elementarne wiadomości o strukturze i cechach różnych       przedmiotów

§    ćwiczy w działaniu sposoby posługiwania się przedmiotami

§    poznaje możliwość zastosowania przyborów i narzędzi

§    nabywa umiejętność włączania różnorodnych obiektów do celowego i    planowego działania.

Zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne

w trakcie zabawy dziecko uświadomi sobie jakie sposoby działania prowadzą do celu i pozwalają na osiągnięcie określonego skutku czy wyniku.

§    uczy się przewidywać i kierować swoimi czynnościami tak aby skutecznie oddziaływać na przedmioty i operować nimi zgodnie z ich budową i funkcją.

§    bardziej rozwinięte zabawy konstrukcyjne u starszych dzieci uczą je projektowania i planowania oraz rozwijają wyobraźnię przestrzenną.

§    sprzyja rozwojowi zdolności twórczych

§    zabawy konstrukcyjne kształcą także zmysł estetyczny, poczucie ładu, celowość budowy oraz sprawności motoryczne i sensoryczne.

Sfera popędowo-emocjonalna

Zabawa dla dzieci sprawia przyjemność, po przez zabawę dziecko oddziałuje na przedmioty, porusza się i działa , w ten sposób zaspokaja potrzebę aktywności, ale także odczuwa radość  w przekształcaniu rzeczywistości podczas zabaw tematycznych.

Sfera emocjonalna

·    Zabawa stanowi źródło przeżyć jak i ekspresji uczuć.

·    w trakcie zabawy dziecko doznaje różnych emocji , przeżywa napięcia, komplikacje, trudności, które niejednokrotnie wywołuje dla potrzeb zabawy.

·    wzmaganie i osłabianie napięć oscyluje pomiędzy poczuciem zagrożenia i odzyskaniem poczucia bezpieczeństwa po przez kontrolę nad sytuacją – odgrywa to rolę mechanizmu obronnego pozwalającego na przywrócenie stanu równowagi w czym tkwi nieoceniona wartość wychowawcza zabawy dla kształtowania uczuć.

·    twórcza zabawa w role (dom, sklep, itp…) umożliwia dziecku ekspresję jego autentycznych emocji i uczuć: żal, gniew, wstyd, poczucie winy, przygnębienie, troskę o innych, litość, współczucie.- taka zabawa również może rozładowywać napięcie emocjonalne.

Zabawa przyczynia się do rozwoju osobowości dziecka w aspekcie powstawania tożsamości osobowej i ujawniania się różnic indywidualnych między dziećmi oraz w aspekcie stopniowego wytwarzania się i koordynowania struktur osobowości. Zabawy manipulacyjno – konstrukcyjne małego dziecka można traktować jako specyficzną formę aktywności kształtującej jego umysł oraz kształcą zmysł estetyczny, poczucie ładu i celowości działania, sprawności motoryczne i sensoryczne. Niezmiernie ważnym składnikiem zabawy z punktu widzenia rozwoju mechanizmów popędowo – emocjonalnych osobowości jest fakt, że bawienie się sprawia dziecku przyjemność. Uczucie przyjemności wiąże się z zaspokojeniem potrzeby aktywności. Zabawa umożliwia dziecku zaspokojenie wielu potrzeb np. potrzeb społecznych w trakcie wspólnego i zespołowego działania, przede wszystkim jednak potrzeb emocjonalnych, stanowi bowiem źródło przeżyć uczuciowych i pole do ekspresji uczuć.

Teorie zabawy z 2 połowy XXw.

Teoria poznawcza Marii Tyszkowej

Maria Tyszkowa zwraca uwagę w funkcjach poznawczych na polisymbolizm czyli używanie różnych kategorii symboli: ruchowych, przedmiotowych i werbalnych.

Ujmuje ona zjawisko zabawy jako jeden z przejawów indywidualnego rozwoju psychicznego.

Zabawa stanowi formę działalności dziecka, dzięki której może ono, odtwarzając i przetwarzając treść swych doświadczeń w świecie realnym, przeżywać je na nowo i opracowywać celem włączenia w organizujące się struktury symboliczne właściwe dla aktywności wewnątrz psychicznej.

   Zabawę tematyczną  M. Tyszkowa  traktuje jako swoistą formę autokomunikacji, dziecko wykonując określone czynności ruchowe i siłowe „przepowiada" czyli komunikuje sobie samemu informacje w granicach przeciętnej konwencji ludycznej i umownej sytuacji.

W autokomunikacji dziecko mówi do siebie  w ten sposób że odtwarza i ujawnia na zewnątrz treści własnych doświadczeń , pochodzących z interakcji z innymi ludźmi

TWÓRCZOŚĆ PLASTYCZNA DZIECKA

Na twórczość plastyczną dziecka składa się praca umysłu dziecka w połączeniu z jego pracą rąk. Procesowi tworzenia „dzieła artystycznego" towarzyszy tło emocjonalne. . Twórczość ta umożliwia rozwój pewnych dyspozycji psychicznych, sprawności umysłowej, manualnej, pamięci wzrokowej, wyobrażani przestrzennej, ruchowej i kolorystycznej.

Odgrywa bardzo ważną rolę, zaspokaja u dziecka ogromne potrzebę działania, wyzwala napięcia wewnętrzne a jednocześnie zaznajamia go z problemem sztuki. . Pomaga dziecku nie tylko spostrzegać i utrwalać w pamięci charakterystyczne cechy przedmiotów, zwierząt oraz zmieniające się w zależności od pór roku, krajobrazy, ale także pobudza u dziecka pomysłowość, twórczą fantazje, wrażliwość, kształtuje spostrzegawczość, uczy skupienia, dając jednocześnie odprężenie i uspokojenie.

W swoich wytworach dzieci uzewnętrzniają swoje przeżycia doświadczenia i wiedzę o otaczającym świecie. W wyniku własnej aktywności dziecka powstają liczne wytwory plastyczne takie jak: rysunki, malowanki, lepianki, wydzieranki. W początkowym okresie rozwoju, twórczość plastyczna ma charakter impulsywny. Dzieci drogą manipulowania i eksperymentowania materiałem tworzą coś, co nie ma jeszcze żądnego określonego znaczenia.

Często do swojej twórczości dziecko wprowadza elementy z otoczenia, które wywarły na nim silne ułożenie negatywne lub pozytywne. Maria Żebrowska określa wytwory dziecka mianem „sztuki dziecka". Uważa, że twórczość dziecka posiada ogromne walory artystyczne jak: zwięzłość, wyrazistość, uproszczony styl, oryginalną kolorystykę oraz kompozycję.                  

W trakcie twórczości plastycznej dziecko po swojemu ukazuje przeżycia, odczucia i pragnienia. Dziecko emocjonuje się odkrywaniem nowych barw, kształtów w otoczeniu i świecie przyrody. Dziecko tworzy swoje malarskie komplikacje z urzekającą szczerością i prostotą.

Temat swojej pracy dziecko czerpie z realnego otoczenia. Stosuje w swojej twórczości bardzo bogatą kolorystykę. Maluje, rysuje to co wie o świecie, o przedmiotach, a nie to widział. U dziecka przedszkolnego, kolorystyka góruje nad wszystkimi elementami rysunku. Kładąc farby na papier, łącząc je uzyskuje bardzo ciekawe kolorystyczne zestawienia. Według dziecka świat jest tym ładniejszy, im bardziej kolorowy, dlatego barwy odgrywają taką ogromną rolę w jego twórczości plastycznej. Przejście do szarych kolorów doprowadza dziecko do wyrzeczenia się tych niezwykłych przeżyć, jakie dostarcza żywa, piękna kolorystyka. Kartka papieru to typowa scena dziecka. Na niej „mały artysta" wyraża swoje nastroje, kształtuje świat swoich niezwykłych marzeń, należy więc zapewnić mu duża swobodę w sensie wyboru środków ekspresji oraz stylu pracy. Wytwory plastyczne dziecka są wiernym obrazem całej jego osobowości, a niekiedy rzeczywiście wyrażają głębię przeżyć.

FAZY ROZWOJU TWORCZOSCI  PLASTYCZNEJ  DZIECKA

Okres bazgrot (czas trwania od 2,do 4,0 lat) czyli formowania się schematu
stadium  bazgrot albo gryzmolenia,  Dzieci zaczynają rysować w bardzo rożnym wieku, zależnie od tego, kiedy dostana ołówek do reki i kiedy naucza się nim w sposób właściwy posługiwać. Dzieci w mniej więcej do 1,5 r.ż, nie kojarzą ołówka czy kredki z papierem.

fazie bazgrot linearnych Gdy przypadkowo, uda się postukując zaostrzonym końcem ołówka, pozostawić na papierze na papierze jakiś ślad, pobudza je to do kreślenia krótkich, urywanych linii; ołówek trzymając „w garści" wykonuje całym przedramieniem  kółko, faliste linie, zygzaki czy pętle. Dziecko nieraz nie patrzy nawet na to, co rysuje, kreski powstają mechanicznie, wyłącznie rytmicznym ruchom reki, faza b. figuralnych ( kształty zamknięte: spiczaste, jajowate i koliste, a później prostokątne).Dzieci 3 letnie uczą  się prawidłowo trzymać narzędzie pisarskie i coraz lepiej opanowują ruchy palców i dłoni. Z chaosu kreślonych linii zaczynają powstawać proste linie, kreski, łuki, pojedyncze punkty, pętelki z czasem kółka. Z łatwością potrafią namalować słoneczko z pięknymi promyczkami, czy też głowę z włosami. Następnie przychodzi czas na tzw. ,,głowonogi" – jest to prosty schemat rysowania postaci głowa + doczepione do niej nogi.

Okres przedschematyczny ( czas trwania 4,0 – 7,0 lat)
Na początku tego okresu dziecko z ,,głowonogów" przechodzi w fazę tzw. ,,głowotułowia" (dziecko dodaje narysowanym postaciom tułów, złożony z pojedynczej kreski bądź rysowany w kształcie bryły); ponadto dziecko tworzy rysunki konturowe i płaszczyznowe pozbawione proporcji obfitujące w rozmaite koła i linie. Po ukończeniu 4 roku życia dziecko znacznie poszerza swój rysunkowy świat. Oprócz frontalnie przedstawionej postaci ludzkiej spotykamy przedmioty z najbliższego otoczenia czyli:: domki, drzewa, kwiaty, pojazdy itp. Są to rysunki bardzo uproszczone , prawie symboliczne.
5-6 latki ciągle ćwiczą i udoskonalają wcześniej poznane techniki malarskie. np. .rysując postacie przedstawiają je już w proporcjach zbliżonych do naturalnych. ,uwzględniają niemal wszystkie części ciała wraz z detalami (kolor, długość włosów, piegi, styl ubierania się itp.).

Okres schematyczny (czas trwania 7,0 – 9,0 lat) (ideoplastyka)
Dzieci ćwiczą szczególnie palce i dłonie jest to ważny element przygotowujący je do pisania.
W tym okresie jest dużo ćwiczeń związanych z formowaniem plasteliny, modeliny, jest sporo miejsca na wycinanki, wydzieranki, a także odwzorowywania, łączenie punktów, malowanie szlaczków, pisanie po śladzie.
7 latki malują wedle wcześniej wypracowanych schematów. Można to łatwo zaobserwować bowiem dany przedmiot dziecko rysuje zawsze w taki sam charakterystyczny sposób.
Również i płeć wpływa na tematykę rysunków. I tak dziewczynki malują księżniczki, ładne kobiety, kwiaty, zwierzątka przy czym chłopcy pojazdy, żołnierzyki czy też urządzenia techniczne – taki dobór tematów  w pracach plastycznych jest związany z zainteresowaniami dzieci.
Okres poschematyczny (rozwój w kierunku fizjoplastyki) (9,0 – 12,0 lat)
Okres początkowego realizmu Jest to faza w której dziecko zaczyna odchodzić od wyrażania się za pomocą linii do przedstawiania płaszczyznowego.
Ponadto dziecko wypowiada własne emocje za pomocą kolorów i ekspresyjnej linii ujmowanej subiektywnie. Tak jak w poprzednim okresie dzieci wyrażają się za pomocą rozmaitych technik malarskich.
Tworząc wyrażają swoje przeżycia, marzenia często są to ich fantazje. To właśnie za pomocą rysunku wyrażają to czego nie potrafią wyrazić słowami. Jako twórcy czują się kimś ważnym, podnoszą swoje poczucie wartości.
Dobrą inspiracją do malowania może być przeczytana książka, obejrzany film, obserwacje z wycieczki, spaceru.

STYMULOWANIE W WYCHOWANIU ESTETYCZNYM

Jednym ze składników które wpływ i  oddziaływanie kształtujące rozwój człowieka oraz przygotowują go do życia w społeczeństwie jest wychowanie estetyczne, którego celami są:

-         kształtowanie wrażliwości estetycznej

-         wyrabianie aktywności twórczej (poprzez pracę w różnych technikach plastycznych)-         wzbogacanie przeżyć estetycznych w kontakcie z naturą i wytworami człowieka, oraz dziełami sztuki

-         wyposażenie w podstawowy zasób wiedzy o sztuce

Rozwój samowiedzy w ontogenezie

Ontogeneza-, czyli rozwój osobniczy, zaczyna się od momentu zapłodnienia i trwa aż do śmierci jednostki.

Samowiedza elementarna: wiek od 0 do 3-4 lat

- w pierwszych miesiącach życia niemowlę nie jest zdolne zróżnicować własnego organizmu, przedmiotów i innych ludzi

- granice między ja i nie-ja są całkowicie rozmyte

     - nie może kumulować wiedzy o sobie

- Dixon przyjął ze większość dzieci w wieku ok. 12 m-cy umie rozpoznać swoje odbicie w lustrze, świadczy to o kształtowaniu się poczucia odrębności własnego ciała

- formułuje się demarkacyjna miedzy ja i nie-ja, najpierw dziecko odkrywa innych a później siebie

- poczucie odrębności oraz rozwoju języka umożliwiają formowanie elementarnej samowiedzy, dotyczy ona przede wszystkim wyglądu zewnętrznego

- kształtowanie się i rozwój samowiedzy zachodzi w ciągu pierwszych 3-4 lat

- w tym czasie tworzą się fundamenty, na których wzrasta wiedza jednostki o niej samej

- pojawiają się sądy osobiste, które dotyczą przede wszystkim wyglądu zewnętrznego, konkretnych życzeń oraz zachowań

- sądy te są izolowane i nie tworzą żadnego systemu ( zatomizowane)

- odkrycie odrębności psychicznej następuje w okresie 3-4 lat, na początku okresu przedszkolnego

- istotne znaczenie dla budowanie odrębności psychicznej ma zabawa konstrukcyjna, która kształtuje u dziecka świadomość sprawstwa, a także kontakty z innymi ludźmi

-początkowa dziecko mówi w 3osobie, np.” Jacek chce”, w 3 roku w okresie tzw. negatywizmu dziecięcego często używa wyrażeń typu: „Ja chce” lub „Ja nie chce”, świadczy ono o rozwoju indywidualności, o kształtowaniu się preferencji osobistych

- dzięki elementarnemu rozwojowi samoświadomości oraz języka dziecko formułuje pierwsze sądy osobiste, dotyczą one cech fizycznych,( nazwy ciała), tożsamości ( imię i nazwisko) oraz ...