IS-LM czII 30-04-09.doc

MODEL IS-LM

ciąg dalszy

1.     RÓWNOWAGA NA RYNKU DÓBR – LINIA IS RAZ JESZCZE

Model IS-LM zakłada, że podaż pieniądza ma wpływ na poziom dochodu i tym samym konsumpcję. Wzrost bazy monetarnej (M0) powoduje, że z jednej strony system bankowy może przeznaczyć więcej środków na kredyty konsumpcyjne, z drugiej zaś powoduje spadek stopy procentowej, co oznacza, że kredyty stają się bardziej atrakcyjne. Wpływa to na wzrost konsumpcji.

Inwestycje w modelu IS-LM są zależne od realnej stopy procentowej, R. Przyjmujemy, że inwestycje składają się z inwestycji autonomicznych, tak jak w prostym Modelu Keynesa i będziemy je oznaczać przez Ia (zmienna zewnętrzna, poza modelem) oraz tej części inwestycji, która w modelu przyjmuje zmienną wewnętrzną i będziemy ją oznaczali jako iloczyn d*R, gdzie d>0 opisuje wpływ stopy procentowej R na inwestycje.

Wykres 1. Funkcja inwestycji raz jeszcze.

Po wprowadzeniu założeń dotyczących funkcji inwestycji możemy powrócić do naszych wzorów z Prostego Modelu Keynes[1] i zapisać, co następuje:

AE = C + I + G = Ca + bY + Ia – dR + G, ponieważ w punkcie równowagi AE = Y

I, przyjmując, że Ca + Ia + G = A, (A to wydatki autonomiczne)

otrzymujemy:

Y = A + bY – dR,

czyli w punkcie równowagi wielkość Y będzie wynosiła

Y = mA(A – dR),

gdzie mA to mnożnik wydatków autonomicznych (1/1-b).

A teraz wykreślmy ponownie krzywą (linię) IS.

Pokazuje to wykres 2.

Wykres 2. Wyznaczanie linii IS.

Stwierdzamy, że w wyniku zwiększenia wydatków autonomicznych linia IS przesuwa się w prawo. Przesunięcie to równa się iloczynowi mA*∆A (mnożnik autonomiczny x wzrost wydatków autonomicznych).

I na koniec istotna uwaga związana z brakiem równowagi na rynku dóbr, czyli nadwyżki popytu i podaży na rynku dóbr.

Jak pamiętamy, wszystkie punkty na linii IS to punkty, w których przy danej stopie procentowej R mamy równowagę na rynku dóbr, innymi słowy AD=AS (globalny popyt równa się globalnej podaży), a bardziej precyzyjnie AE=Y (zagregowane wydatki równają się produkcji, czyli dochodowi Y).

Równowagę i brak równowagi na rynku dóbr pokazuje wykres 3.

Wykres 3. Równowaga i brak równowagi na krzywej IS.

2.     RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA – LINIA IS RAZ JESZCZE

Przy omawianiu pieniądza i systemu bankowego, jak i później przedstawiliśmy wykres  popytu na pieniądz w zależności od stopy procentowej R.

Jeżeli rynek pieniężny znajduje się w równowadze, czyli MD=MS, to również rynek obligacji znajduje się w równowadze, czyli BD=BS. Jeżeli na rynku pieniężnym występuje nadwyżka popytu na pieniądz MD>MS, to jednocześnie musi występować nadwyżka podaży obligacji BS>BD (por. Wykład z 16.03.09, s. 6-9)[2].

Popyt na pieniądz jest pozytywnie skorelowany z dochodem (Y rośnie, rośnie popyt na pieniądz)
i ujemnie skorelowany z wysokością stopy procentowej (R↑ - popyt spada, R↓ - popyt na pieniądz rośnie), to możemy zapisać:

MD = k*Y – h*R,

k, h>0, gdzie k i h, to współczynniki, które pokazują wrażliwość MD (L) na zmianę Y i R.[3]

Wykres 4 pokazuje wyznaczanie krzywej LM.

Wykres 4. Wyznaczenie krzywej LM.

Nachylenie krzywej LM – im większa wrażliwość popytu na pieniądz na zmianę Y (współczynnik k) oraz im mniejsza wrażliwość popytu na zmianę R (współczynnik h), tym bardziej jest stroma krzywa LM.

Zwiększenie realnej podaży pieniądza MS powoduje przesunięcie krzywej LM w prawo.

Wykres 5 ilustruje równowagę i brak równowagi na krzywej LM.

Wykres 5. Równowaga i brak równowagi na rynku pieniądza.

3.     RÓWNOWAGA NA RYNKU DÓBR I PIENIĄDZA

Krzywe IS i LM obrazują warunki, jakie muszą być spełnione, aby rynki dóbr i pieniądza znajdowały się w stanie równowagi (każdy z rynków osobno). Jeżeli chcemy uzyskać jednoczesną równowagę na obu rynkach, musimy znaleźć taką stopę procentową R i produkcję Y, która wyznacza punkt równowagi na każdym z rynków osobno.

Wykres 6. Równowaga i nierównowaga na rynku dóbr i pieniądza.

Na wykresie 6 pokazano punkt równowagi E, w którym to punkcie mamy jednocześnie równowagę na obu rynkach. Pokazano również punkty A, B, C i D, które reprezentują brak równowagi na poszczególnych rynkach.

Punkt A na wykresie 6 ilustruje stan równowagi na rynku dóbr, ponieważ punkt ten znajduje się na krzywej IS i jednocześnie nierównowagi na rynku pieniądza, albowiem punkt ten nie leży na krzywej LM (znajduje się powyżej LM).

Punkt B pokazuje równowagę na rynku pieniądza (B leży na LM) i jej brak na rynku dóbr (B nie znajduje się na IS lecz powyżej IS).

Punkt C z kolei pokazuje równowagę na rynku pieniądza i jej brak na rynku dóbr. Różnica pomiędzy punktem B a C polega na tym, że punkt B znajduje się powyżej IS, a punkt C poniżej krzywej IS (na lewo).

I w końcu punkt D, który pokazuje równowagę na rynku dóbr i jej brak na rynku pieniądza. Różnica pomiędzy D i A polega na tym, że punkt D pokazuje nierównowagę na rynku pieniądza poniżej LM.

Wykres 7 ilustruje w inny sposób równowagę i brak równowagi na rynku dóbr i pieniądza. Powyżej wyznaczyliśmy punkty A, B, C i D, które przedstawiały nierównowagę na jednym bądź drugim rynku. Wykres 7 pokazuje obszary w Modelu IS-LM, w których mamy nadwyżkę podaży lub popytu.

Wykres 7. Obszary nadwyżki popytu i podaży na rynku dóbr i pieniądza w graficznym ujęciu IS-LM.

I na koniec przeanalizujmy jeszcze raz graficznie Model IS-LM pod kątem równowagi, braku równowagi
i dochodzenia do równowagi.

Zagadnienie to pokazuje wykres 8.

Na wykresie 8 w punkcie E istnieje równowaga na rynkach dóbr i pieniądza. Oznacza, to że mamy równowagę na rynku dóbr i rynku pieniądza przy stopie procentowej RE i poziomie produkcji YE.

W punkcie E1, który leży na LM, ale poniżej IS, występuje nadwyżka popytu na dobra, tak jak to było pokazane na wykresie 7 (wszystkie punkty poniżej IS na lewo - obszar II i III wyznaczają nadwyżkę popytu nad podażą na rynku dóbr). Jednocześnie mamy równowagę na rynku pieniądza - E1 leży na LM.

Taki stan rzeczy spowoduje zwiększenie się podaży i przesunięcie się w prawo punktu na krzywą IS (czerwony krzyżyk). Mamy więc równowagę na rynku dóbr przy stopie R1 niższej od RE. Spowodowało to jednak nierównowagę na rynku pieniądza, ponieważ punkt ten leży poniżej krzywej LM. Tak więc na rynku pieniądza mamy nadwyżkę popytu nad podażą (obszar I i II, por. wykres 7). To z kolei będzie impulsem do wzrostu stopy procentowej. Proces ten będzie trwał, aż do chwili, gdy osiągniemy nowy punkt równowagi E wyznaczony przez stopę procentową  RE (R1→RE) i przesunięcie się punktu w górę (czyli nastąpi równowaga na obu rynkach równocześnie, E1→E).

Wracamy więc do punktu wyjścia – równowagi na obu rynkach przy danej stopie RE i danym poziomie YE (strzałka z E1 do E).

Wykres 8. Przywracanie równowagi w Modelu IS-LM.

4.     POLITYKA MONETARNA i FISKALNA
czyli POLITYKA PIENIĘŻNA i BUDŻETOWA w MODELU IS-LM

A teraz rozpatrzmy istotne, wybrane, zagadnienia z polityki pieniężnej i budżetowej, które możemy zinterpretować za pomocą Modelu IS-LM. Na początku omówimy zagadnienie ogólnie (kompleksowo), tzn. przy pomocy jednego wykresu (wykres 9). Następnie powtórzymy to na kolejnych wykresach w celu utrwalenia wiadomości.

Wykres 9. Polityka pieniężna i budżetowa.

Przeanalizujmy wykres 9. Załóżmy, że gospodarka Cytrynolandii znajduje się w punkcie A. Po burzliwej debacie rząd zwiększa wydatki (G↑). Jeżeli są one finansowane dzięki sprzedaży obligacji, to podaż pieniądza MS nie zmieni się. Mamy wówczas do czynienia z tak zwaną łagodną polityką budżetową i twardą polityką pieniężną. Linia IS przesuwa się w prawo do położenia IS1, linia LM nie zmienia położenia. Rosną zagregowane wydatki i produkcja (dochód Y) z YA do YB; podnosi się stopa procentowa z RA-C do RB. Wzrost stopy procentowej powoduje spadek inwestycji i konsumpcji. Mówimy, że wydatki państwa wypierają prywatne inwestycje i konsumpcje (efekt wypierania).

Teraz z kolei załóżmy, że wzrost wydatków państwa (G↑) zostanie sfinansowany emisją pieniądza. Wówczas nie tylko linia IS, lecz także linia LM przesunie się w prawo LM→LM1). W wyniku takiej polityki – łagodnej polityki budżetowej i łagodnej polityki pieniężnej, tj. polityki mieszanej (ang. mix policy), produkcja rośnie z YA do YC. Stopa procentowa nie zmieni się, a nowy punkt równowagi osiągniemy w punkcie C.

Jak wynika z wykresu 9 punkt D wyznacza taką samą produkcje jak punkt B, ale ma to miejsce przy niższej stopie procentowej równej RD. Dzieje się to wówczas, kiedy zastosujemy łagodną politykę pieniężną (wzrost podaży pieniądza, MS) i twardą politykę budżetową (wydatki państwa, G, nie zmieniają się). Niska stopa procentowa (RD<RB) zachęca do inwestycji i konsumpcji. Taki stan rzeczy oznacza, że inwestycje publiczne (państwowe) są małe, więc brakuje w Cytrynolandii dostatecznej ilości dróg, co w konsekwencji może zniechęcać prywatnych inwestorów do wydawania pieniędzy.

5.     RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA

Wykres 10 pokazuje restrykcyjną politykę pieniężną w modelu IS-LM. Jak pamiętamy, restrykcyjna polityka pieniężna powoduje zmniejszenie się podaży pieniądza w gospodarce, MS. Rezultatem takiej polityki jest przesunięcie się linii LM w lewo i zwiększenie się stopy procentowej, co poprzez efekt stopy procentowej powoduje zmniejszenie się produkcji z YE do Y1 (wskutek zwiększenia się stopy procentowej
z RE do R1).

Wykres 10. Restrykcyjna polityka pieniężna.

Przy nowej stopie procentowej równej R1 mamy nowy punkt równowagi E1, który wyznacza wielkość produkcji równej Y1.

6.     EKSPANSYWNA (ŁAGODNA) POLITYKA PIENIĘŻNA

Wykres 11. Ekspansywna polityka pieniężna.

7.     RESTRYKCYJNA POLITYKA BUDŻETOWA

Restrykcyjną politykę budżetową w modelu IS-LM przedstawia wykres 12.

Wykres 12. Restrykcyjna polityka budżetowa.

8.     ŁAGODNA (EKSPANSYWNA) POLITYKA BUDŻETOWA

Wykres 13 pokazuje łagodną politykę budżetową. Jest to taka polityka, która związana jest ze zwiększaniem się wydatków państwa (G↑, lub zmniejszaniem się podatków, T↓).

Wykres 13. Łagodna polityka budżetowa.

9.     ŁAGODNA POLITYKA BUDŻETOWA i PIENIĘŻNA, czyli
POLITYKA MIESZANA (mix policy)

Kolejny wykres to połączenie wykresu 11 i 13. Na jednym wykresie pokazujemy, jakie efekty da nam połączenie łagodnej polityki budżetowej i pieniężnej. Jak wiemy z poprzednich wykresów, łagodna polityka pieniężna, to wzrost podaży pieniądza MS. Powoduje on przesunięcie się linii LM na prawo, spadek stopy procentowej i wzrost produkcji (por. wykres 11).

Wykres 14. Łagodna polityka pieniężna i łagodna polityka budżetowa.

Z kolei łagodna polityka budżetowa powoduje przesunięcie się linii IS w prawo, co przy niezmienionej linii LM skutkuje wzrostem stopy procentowej i wzrostem produkcji.

Wykres pokazuje jednoczesne przesuniecie się linii IS i LM w prawo na skutek przeprowadzonej łagodnej polityki pieniężnej i budżetowej.

10