STRÓJ MAZURSKI
Strój mazurski w powszechnym użyciu był w latach 1820-1870., Najpierw przestali go nosić mężczyźni, a potem także kobiety. Proces ten był bardzo gwałtowny, a druga wojna światowa spowodowała definitywne zniszczenie sporadycznie zachowanych fragmentów ubioru.
Dawne tkaniny wykonywano przede wszystkim z własnej przędzy lnianej i wełnianej, użycie gładkich fabrycznych nici bawełnianych przyczyniło się do tego, że stały się one znacznie delikatniejsze, a ich ornamentyka była bardziej subtelna.
Samodziały przeznaczone na odzież były bardzo zróżnicowane pod względem gatunku i surowca, a ich wzory ściśle związane z poszczególnymi elementami odzieży kobiecej i męskiej.
UBIÓR MĘSKI
Najczęściej używanym nakryciem głowy był kapelusz z czarnego lub popielatego filcu, o niskiej cylindrycznej główce z szerokim lekko wywiniętym ku górze rondem, a zimą futrzany kołpak ( kucma).
Koszule o kroju przyramkowym lub z karczkiem, który zastąpił dwa przyramki, szyto z samodziału lnianego. Miały one mały, wywijany kołnierzyk zapinany na granatowy guziczek, proste lekko przymarszczone rękawy wszyte w wąski i zapinany na guziczek mankiet. Kołnierzyk, mankiety i karczek zdobiono najczęściej dwoma rzędami białej ręcznie wykonanej stebnówki.
Na koszulę żonaci mężczyźni przywdziewali się zwykle pólkoszulek szyty z czarnego materiału, podszyty białym płótnem, grubo watowany i ozdobnie pikowany rzędami czarnej stebnówki.
Pod szyją żonaci mężczyźni i kawalerowie wiązali jedwabną chustkę kaczorową zwykle czarną, czerwoną lub niebieską. Zawiązywano ją pod kołnierzykiem a jej rogi opadały na piersi.
Kamizelki mężczyzn żonatych szyto z granatowego lub czarnego sukna samodziałowego ( identycznego jak na spodnie), natomiast na noszone przez kawalerów używano sukna fabrycznego w kolorze czerwonym, szafirowym, brązowym, zielonym lub czarnym.
Sięgały one 10-12 cm poniżej linii pasa, miały niski stojący kołnierzyk, głęboko wycięte pachy, zapięcie najczęściej na 1 rząd małych ciemnych guziczków.
Noszono również dwojakiego rodzaju kaftany, ( jaki), jedne z wzorzystego barchanu, flaneli lub pstrokacizny, drugie z fabrycznych tkanin wełnianych, najczęściej z granatowego sukna.
Te pierwszego typu zakładali żonaci, szczególnie starsi mężczyźni zimą pod kamizelki.
Natomiast, jaki sukienne były okryciem wierzchnim kawalerów. Którzy zakładali je na kamizelki, noszono je zawsze rozpięte? Zdobione były one czarnymi lub czerwonymi stebnówkami, szamerowaniem czarnym sznureczkiem lub aplikacją z aksamitu. Wszystkie kaftany, niezależnie od użytej tkaniny, miały identyczny krój, sięgały do bioder, niekiedy je zasłaniały. Wzdłuż linii jednego z przodów przyszyte były guziki, na drugim znajdowały się dziurki.
Sukmany były obowiązkowym elementem odświętnego stroju gospodarza, kawalerowie ich nie nosili.. Szyto je z granatowego lub niebieskiego, rzadziej siwego lub brązowego folowanego sukna samodziałowego, w okresie późniejszym często z fabrycznego. Zapinano na jeden rząd guzików, przyszytych do linii pasa. Guziki były bardzo zróżnicowane, i to właśnie one świadczyły o zamożności właściciela sukmany.
Używano klocków podłużnych i guzików okrągłych, te ostatnie mogły być drewniane obciągnięte suknem, rzeźbione ( z rogu lub drewna), a także bursztynowe i srebrne.
Noszono tkane pasy, zwykle niebieskie w białe poziome paski. Mężczyzna opasywał się pasem wzdłuż linii talii, zawiązywał go z przodu, jego końce opadały luźno na uda i kolana. Pas stanowił nieodzowny element odświętnego stroju gospodarza.
Do naszych czasów nie zachowały się żadne oryginalne spodnie ( buksy), wiemy jedynie, że te noszone przez gospodarzy szyte były z sukna w kolorze granatowym i czarnym, natomiast kawalerowie latem zakładali białe płócienne, zimą zaś identyczne jak te noszone przez starszych mężczyzn.
Niezależnie od tkaniny miały one prosty krój, każdą nogawkę szyto z jednego płata materiału, a poszerzał je wszyty w kroku klin. Zakładki zmniejszały ich obwód w pasie, a zapięcie usytuowane było po ich lewej stronie. W stroju odświętnym spodnie wpuszczano w buty z długimi cholewami. Powszechnie używanym obuwiem były też klumpy, zamożni nosili je, na co dzień, biedni niekiedy i od święta, ponieważ zakup butów był dużym wydatkiem.
UBIÓR KOBIECY
Mazurskie dziewczęta przysłaniały głowę platuseckami jedynie w bardzo chłodne dni. Zwykle chodziły z odsłoniętą głową, włosy czesały gładko z przedziałkiem, splatały je w dwa warkocze, w które wplatały kolorowe wstążki lub upały je w koronę. Mężatki natomiast używały dwóch rodzajów czepków. Pierwszy z nich szyto z białego płótna lub piki, miał on odstające od głowy denko, okalający głowę otok i doszyte po bokach dwie szerokie szarfy, które wiązano na kokardę pod brodą. Na nim wiązano w rożki jedwabną chustkę zwykle czarną lub też kaczorową.
Czepek drugiego typu, noszony od święta, szyto z czarnego aksamitu, składał się on z osłaniającego głowę denka w kształcie podkowy i okalającego twarz ( od ucha do ucha otoku). Po bokach miał doszyte dwie tasiemki, które związywano pod brodą. Zdobiono go haftując na całej powierzchni listkami na łodyżce i przyszywając w dolnej części otoku po dwie czarne, aksamitne przymocowane guzikiem kokardki.
Kobiety zamężne nosiły koszule głownie do stroju roboczego, natomiast panny także do odświętnego. Szyto je z białego lnianego samodziału, a krój miały przyramkowy.
Przód rozcięty był na odcinku 25-30 centymetrów i zapinany na guziki. Rękawy gładkie, przy dłoni marszczone i wszyte w mankiet zapinany na dwa guziczki. Kołnierz koszuli niewielki, wykładany, podobnie jak mankiet ozdobiony był niekiedy rzędami białej stebnówki.
W stroju mazurskim kaftany, gorsety, spódnice, halki, zapaski szyto wyłącznie z samodziału (struku), używając na każdą część odzieży określony typ tkaniny. Na noszony od święta sukmanek (kaftan i spódnica) przeznaczano zwykle ten sam samodział. Najczęściej były to tkaniny mieniste gładkie lub w wąskie paski, znacznie rzadziej materie kraciaste. Natomiast spódnice, kaftany, halki do ubioru codziennego szyto raczej ze struku pasiastego i w przeciwieństwie do stroju świątecznego użyte do ich wykonania samodziały nie musiały być identyczne. Ponadto, na spódnice i halki używano także pasiaków ( paski ułożone były w wiązki różnie zakomponowane) wykonanych splotem rypsowym i cannale.
Ten ostatni miał przede wszystkim zastosowanie w tkaninie na zapaski.
Kaftanik to element zarówno na odświętnego, jak i codziennego stroju kobiet zamężnych, szyto go z tej samej tkaniny, co spódnicę ( do stroju świątecznego) lub z dowolnej tkaniny do stroju codziennego. Zazwyczaj był on mocno wcięty w pasie i ściśle dopasowany do figury.
Przód tworzyły dwa płaty tkaniny, każdy z dwiema pionowymi zaszewkami. Plecy składały się z czterech symetrycznie zestawionych części. Przez ich środek przechodził prosty szew, a dwa zaokrąglone szwy boczne powodowały, że kaftan był dopasowany. Dwuczęściowe rękawy przylegające do ręki wszywano gładko lub z bufkami. Przy szyi kaftan miał niewielką stójkę, a zapięcie na jeden rząd guzików gęsto rozmieszczonych i dobranych do koloru kaftana. W zależności od stanu majątkowego były one proste z masy i drewna, ale także bogato rzeźbione z bursztynu.
Gorset ( westek) stanowił element odświętnego stroju dziewczęcego i roboczego kobiet zamężnych. Szyto go przeważnie z zielonego i granatowego sukna, robocze także z lnianej tkaniny.
Na mazurach do każdego typu ubioru zarówno mężatki, jak i panny zakładały spódnice, te noszone do stroju codziennego były znacznie mniej zdobione. Znano dwa rodzaje kroju spódnic. W jednym, starszego typu, spódnica składała się z pięciu płatów tkaniny ( przedniego, tylnego i dwóch bocznych), a jej obwód na dole wynosił trzy metry.
Wszystkie płaty po przymarszczeniu wszywano w pasek- oszewkę, zapięcie( na dwie haftki) znajdowało się zawsze z tyłu. Dół spódnicy zdobiły naszyte na nią skośne falbany (jedna, dwie lub trzy), dwie górne przyszywano gładko, natomiast trzecia często ułożona była w dwustronne zakładki. Krawędzie górnych falban odzywano wypustką z czarnego jedwabiu lub satyny, na dolną naszywano wąską ( 0, 5) cm plisę z tych samych tkanin. Mniej strojne spódnice zamiast falban miały dołem naszywki z czarnej tasiemki lub aksamitu ułożone w linię prostą, falistą lub ząbkowaną. Dół spódnicy wzmacniał naszyty od spodu pas płótna, a jej krawędź szczoteczka.
Spódnice nowszego typu wzorowane były na modzie miejskiej. Szyto je z siedmiu rozszerzających się ku dołowi klinów. Sześć z nich miało zawsze te same wymiary ( górą 10 cm dołem 60 cm), szerokością siódmego dopasowywano spódnicę do figury. Górną jej część wszywano w pasek, zapięcie ( umieszczone w szwie) znajdowało się z boku po stronie lewej, dół wzmacniany był identycznie jak w spódnicach starszego typu. Zdobiły je naszywane, co 12 cm plisy, zwykle dwie lub trzy ( pierwsza nie mogła być doszyta wyżej niż 50 cm od linii pasa), oraz naszycia z tasiemek lub pasków aksamitu.
Pod spódnicę zakładano halkę ( odspodniak, odspódniczkę) ze stuku w różnych kolorach i wzorach, szytą z pięciu klinów ( każdy szerokości 30 cm u góry i 45 na dole).
Część górną po przymarszczeniu wszywano w pasek, a w części dolnej naszywano krojoną ze skosu falbanę, różnorodnie zdobioną.
Kobiety na mazurach bardzo rzadko nosiły zapaski do stroju odświętnego, czyniły to niekiedy dziewczęta. Mimo to istnieje ogromna różnorodność przeznaczonych na nie samodziałów, najczęściej pasiastych. Mają one przeważnie białe tło, a paski( zawsze pionowe) są w kolorach czerwonym i niebieskim, czasem z niewielką domieszką czarnego i żółtego.
Najbardziej interesujące tkaniny wykonane są splotem płóciennym wzbogaconym rypsowym i cannale. Zapaski codzienne noszone przez mężatki były duże, szerokie, szyto je z trzech części ( pośrodku duży klin w kształcie trapezu, po bokach dwa mniejsze), dziewczęce były znacznie węższe. Kobiece zapaski wykończano na dole szytą ze skosu falbaną lub koronką szydełkową, która zdobiła także niekiedy zapaski dziewczęce.
Bardzo niewiele wiemy o noszonej na Mazurach biżuterii, z nielicznych przekazów wynika, ze przede wszystkim dziewczęta nosiły naszyjniki z bursztynów. Od święta zarówno panny, jak i mężatki przywdziewały się boczyczki. W dni chłodne zakładano je na robione na drutach lub produkcji fabrycznej białe, modre, czerwone lub brązowe śtrefelki. Na co dzień kobiety i mężczyźni nosili klumpy
Słownik wyrazów gwarowych
Boczyczki - czarne, sznurowane czarną tasiemką buty damskie na obcasie z wysoką cholewką.
Buksy - spodnie męskie.
Chusta kaczorowa- jedwabna chustka ze szlakiem wzdłuż boków, tkanym z nici mieniących się na zielono, niebiesko, granatowo i czerwono.
Jaka - kaftan męski o kroju zbliżonym do kontuszowego, długich prostych rękawach, stojącym kołnierzu, dwóch przodach krojonych z częścią pleców i dwuczęściowego słupa tworzącego cześć pleców; wzdłuż linii jednego z przodów przyszyte były guziki, na drugim znajdowały się dziurki?
Klocki - drewniane guziczki o podłużnym kształcie
Klumpy - buty wystrugane z drewna olchowego (spody łącznie z obcasem), na wierzchu stopę osłaniał kawałek skóry; noszone zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn.
Kołpak- (kucma) - futrzana czapka o cylindrycznym kształcie z rozcięciem na lewym boku, związanym w części górnej niebieską, w dolnej białą wstążeczką, o denku z sukna lub aksamitu z otokiem z czarnego lub szarego baranka.
Odspódniak (odspódniczka) - ciepła halka z wełnianego samodziału.
Platusecka - chustka trójkątna, wełniana, biała lub czarna wykonana szydełkiem lub na drutach.
Pólkoszulek - gors noszony pod kamizelkę lub kaftan szyty z prostokątnego płata tkaniny (17#40 cm), o zaokrąglonych w części górnej rogach, z półokrągłym wycięciem przy szyi wykończonym niską stójką.
Pstrokacizna-gładka, barwna tkanina samodziałowa, mająca wątek i osnowę w dwóch różnych kolorach.
Sukmana (sukman, sukno) - męskie okrycie wierzchnie sięgające do kolan lub do połowy łydek o kroju kontuszowym, z rękawami krojonymi z dwóch części i wykończonymi mankietami oraz dwudzielnym wykładanym kołnierzem.
Sukmanek - odświętny kaftan i spódnica szyte z tej samej tkaniny.
Śtrefelki - wełniane pończochy
Tkanina mienista - samodział wykonany splotem rządkowym o osnowie bawełnianej i wełnianym wątku w kontrastowych kolorach, najczęściej osnowa czerwona, a wątek granatowy, szafirowy, zielony lub osnowa granatowa i watek czerwony, oliwkowy, fioletowy itp.
Westek- gorset ściśle dopasowany zaszewkami do figury, zapinany na rząd guzików; składał się z dwóch przodów i czterech płatów tkaniny tworzących plecy.
Wiązanie w rożki- zwinięta w rulon chustka otaczała otok czepka, jej skrzyżowanie na karku końce owijały ponownie czepek i zawiązywane były nad czołem, tak by ich rogi lekko odstawały.
moje-hobby