Geografia polityczna – opracowanie materiału.
Geografia polityczna - wyodrębniona i autonomiczna nauka o Ziemi. Jest to młoda nauka, różni się od pozostałych nauk geograficznych. Pierwsze oznaki tej dyscypliny ujawniły się w starożytności : Herodot, Platon, Arystoteles, Stradon. Arystoteles - model państwa - zależność pomiędzy ludnością a terytorium. Geografia polityczna porusza zagadnienia ekonomiczne, socjologiczne. Jest geografia wojenna, wojskowa itp. Już Napoleon pisał, że mocarstwowość tkwi w geografii ( przestrzeni ). Inny geograf pisał, że państwowość tkwi w przestrzeni. Państwo jest tworem społecznym a nie przyrodniczym. Polityka państwa nie da się sprowadzić do faktu, że jest uzależniona od wpływu środowiska geograficznego. Nie determinują one rangi krajów we wspólnym świecie, chociaż nie oznacza to, że można ignorować warunki przyrodnicze. Każdy nowo odkryty obszar uzyskiwał polityczną osobowość. Położenie ma znaczenie - położenie Wielkiej Brytanii i jej polityka izolacjonizmu. Położenie zapewniało ochronę i zwalniało rząd z łożenia na siły lądowe, dzięki czemu można było rozbudować flotę. Od 1066 roku - od czasu najazdu na Anglię przez Wilhelma Zdobywcę - nieprzyjaciel nie postawił swojej stopy na ziemi angielskiej.. Japonia : 120 mln mieszkańców, 380 tyś. km 2 - grunty orne zajmują 15 % powierzchni kraju. Dzięki położeniu jest jednym z najlepiej rozwiniętych krajów. Państwo Azteków ( Meksyk ) i Inków ( Peru ) - obszary górskie, strefa zwrotnikowa. Najstarsze cywilizacje ( nadrzeczne ) - starożytny Egipt powstał w Delcie Nilu ( komunikacja, wpływ na gleby ).
Stradon - pierwszy opisał znany świat ( XVII ksiąg ), jego opracowanie stało się podstawowym dziełem dla wojska i administratorów ( głównie Imperium Rzymskie ). Po upadku cesarstwa nastąpił zastój w tej dziedzinie, ponowny rozwój zainicjowali Arabowie, głównie dzięki ich podróżom kupieckim.
Historia geografii politycznej - liczy sobie około 2000 lat.
Monteskiusz - okres wielkich odkryć geograficznych - podniósł znaczenie klimatu i środowiska naturalnego w formowaniu się rządów - zależność pomiędzy gospodarką rolną, zaludnieniem, obszarem państwa a sposobem rządzenia. Reprezentował on determinizm.
Buffon - odrzucał determinizm, mówił o wzajemnym wpływie człowieka i środowiska.
Termin geografia polityczna - pojawia się pierwszy raz XVIII wieku w pracach Turgota oraz w pracach Kanta. W Polsce prekursorem tego terminu był Karol Wyrwicz. Kant geografię polityczną uważał za badanie zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem przyrodniczym. Niektórzy widzą początki geografii politycznej w pracach Williama Petty ( XVII wiek ). Rozważał on nad położeniem geograficznym terytorium państwowego oraz znaczeniu rozmieszczenia ludności, jako potencjału gospodarczego kraju. W drugiej jego pracy chodzi o to jaki powinien być optymalny kształt i rozmiar terytorium państwowego ( najlepsze wykorzystanie terenu przy odpowiednim zaludnieniu ). W wykładach Kanta znajdziemy wzmianki o geografii politycznej którą uważa za zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem. W XIX wieku ścierały się poglądy racjonalistycznego indeterminizmu - przyczyny kształtowania się stosunków politycznych i społecznych widział w woli jednostek. Zakładał on, że państwo często tworzone jest z woli jednostek w wyniku umowy społecznej. Ścierał się z determinizmem, który powstanie i upadek państwa widział jako dzieło Boga lub przyrody.
Ratzel Fryderyk ( XIX w) - W dziele „Geografia polityczna„ sformułował 7 praw rozwoju państwa. Uważał państwo za organizm podlegający prawom doboru naturalnego i walki o byt oraz że państwo przechodzi cały cykl od dzieciństwa do dorosłości i starzenia się. Prymitywny naród nie stworzy wielkiego i silnego państwa. Uważał on że Europa jest za mała, żeby mogło być tam więcej niż jedno państwo. Uważany jest za twórcą teorii przestrzeni życiowej dla Niemiec „lebens raum„. Jego założenia legły u podstaw powstania pojęcia geopolityka. Prawa rozwoju państwa :
1. przestrzeń państwa poszerza się wraz z ekspansją ludności mającą te samą kulturę
2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa
3. państwo rośnie wraz z wchłanianiem mniejszych jednostek politycznych
4. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój a więc nie jest ona stała
5. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów nadających się do wchłonięcia
6. kierunek ekspansji przesuwa się od państwa bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie
7. dążenie do ekspansji terytorialnej państwa rośnie wraz z poszerzaniem jego obszaru.
Eugeniusz Romer - przełom XIX i XX wieku w Polsce rozwój geografii politycznej. Ścierają się 2 wiodące szkoły :
- niemiecka ( Ratzel )
- francuska ( Vidal de la Blache ).
Główne kierunki geografii politycznej :
1. kierunek krajobrazowy
2. kierunek ekologiczny
3. kierunek organiczny
Kierunek krajobrazowy - Badał przejawy działalności i organizacji politycznych, które znajdowały swój wyraz w krajobrazie - położenie, obszar, kształt państwa, podział administracyjny, granice państwowe.
Kierunek ekologiczny - Przedstawił sposób przystosowania się postaw ludzi i stosunku politycznego do charakteru danego obszaru - adaptacja grup społecznych do warunków naturalnych.
Kierunek organiczny - Państwo jako organizm ( oparta na teorii Ratzla )
Geopolityka - pojęcie to sformułował szwedzki naukowiec Kiele. Dowodził, że terytorium to ciało, a jego granice są narządami. Regiony produkcyjne to kończyny tego organizmu, drogi komunikacyjne to układ krążenia, stolica - system nerwowy.
Kryteria badania państwa Kielego :
1. kretopolityka - nauka o organizmie władzy
2. socjopolityka - badanie stosunków i potrzeb społecznych
3. etnopolityka - badanie psychologii narodu
4. ekopolityka - nauka o gospodarce
5. geopolityka - badanie środowiska geograficznego państwa
Geostrategia - pewną dziedzina geopolityki ( stworzyli to uczeni angielscy i amerykańscy ) - strategia własnych rządów. Uważali oni, że wiodącą rolą w rozwoju politycznym mogą stanowić wojskowe siły lądowe, morskie i powietrzne.. Stworzono pogląd, że Europa, Azja i Afryka stanowią trzon, wyspę świata i wysnuto sformułowanie, że ten kto rządzi Europą Wschodnią, to rządzi wyspą świata, a jeśli tym rządzi to rządzi całym światem.
Kryteria klasyfikacji państw :
I. polityczno – ustrojowe
II. demograficzno – społeczne
III. ekonomiczno – gospodarcze
IV. przyrodnicze
V. kształt i wielkość terytorium
1. kryterium w I grupie - kryterium suwerenności państwa. Kraje suwerenne i niesamodzielne. Protektorat, mandat i powiernictwo.
- Protektorat - przy rozwoju wielkich potęg - narzucanie woli silnych słabszym.
- Mandat ( okres międzywojenny ) - Niemcy utraciły po przegranej w wojnie swoje terytoria i Liga Narodów oddała je pod zarządzanie innym krajom ( Namibia oddana pod kontrolę dzisiejszemu RPA ).
- Powiernictwo - zastąpiło mandat, głównie chodziło o przegraną w wojnie Japonię, odebrano im niektóre tereny i oddano w powiernictwo USA, Nowej Zelandii i Australii. Dzisiaj suwerennych państw jest 196. Problem suwerenności można rozpatrywać w zależności od aspektów wewnętrznych jak i zewnętrznych.
- Państwa niesamodzielne - terytoria autonomiczne - wchodzą w skład jakiegoś kraju, choć wewnętrznie są w pełni autonomiczne. Wyspy Normandzkie to wyspy autonomiczne. Wewnątrz się rządzą same lecz na zewnątrz są reprezentowane przez Wielką Brytanię. Grenlandia - to terytorium autonomiczne Danii. Antyle Holenderskie są reprezentowane przez Holandię.
- Kraje samodzielne ( stowarzyszone ) - posiadają pełną autonomię wewnętrzną choć są reprezentowane przez inne państwa. Wyspy Coola stowarzyszone z Nową Zelandią. Federacyjne Stany Mikronezji stowarzyszone z USA. Posiadłości zależne ( kolonie ).
2. kryterium w I grupie - model aparatu państwa
- centralistyczny ( naczelne organy państwa mają max ilość kompetencji )
- zdecentralizowany
a. administracyjny ( hierarchia idzie w górę : gminy, powiat zależne od siebie )
b. samorządowy ( gminy i powiaty nie podległe sobie ( tylko w niewielkim stopniu )
Wiąże się z tym modelem inna forma - federacja - władze ustawodawcze i wykonawcze na szczeblu kraju i regiony ( USA ). W Europie Niemcy i Austria ( landy ), Szwajcaria ( Kantony ). W Azji to Indie, Pakistan i Zjednoczone Emiraty Arabskie. W Afryce to Nigeria. W Ameryce Południowej - Argentyna, Brazylia, Kanada, Meksyk, Wenezuela. Na Oceanii - Federacyjne Stany Mikronezji.
3. kryterium w I grupie to ustrój.
Ustrój polityczny państwa to sposób w jaki jest realizowane państwowe kierowanie społeczeństwem. Arystoteles pierwszy dokonał podziału :
a. monarchia, arystokracja i politea
b. tyrania, oligarchia i demokracja
Podział ten oparty został na kryterium części społeczeństwa w której imieniu sprawuje się władzę. Podział na podgrupy zależał od ilości osób sprawujących władzę. Grupa a - rządy sprawowane w interesie ogółu, grupa b - rządy w interesie jednostki. Arystoteles był zwolennikiem mieszanej formy rządów.
Jednym z najstarszych podziałów jest podział na republikę i monarchię. Machiavelli - uważał, że nie ma idealnej formy ustrojowej. Uważał, że forma zależy od zadań jakie państwo ma do spełnienia.
Odmiana parlamentarna jest w republice i w monarchii, prezydencka tylko w formie republikańskiej. Może być odmiana faszystowska ( i tu i tu ) oraz dyktatorska ( też i tu i tu ) a także konwent. Konwent istnieje w Szwajcarii - tam rząd i parlament to jedno. Republiki wyznaniowe ( przywódca duchowy ) - Iran, Libia, Afganistan, Pakistan.
II. grupa kryteriów.
1. kryterium w II grupie - struktura demograficzna państw, podział na płeć i wiek. Najbardziej sfeminizowanym obszarem jest Europa Zachodnia. Jeśli chodzi o przewagę mężczyzn to Azja i Afryka. Najstarsze państwa to Japonia i kraje Europy Zachodniej.
Naród – grupa ludzi ukształtowana pod kątem wspólnych losów dziejowych, powiązana kulturą, językiem terytorium i życiem ekonomicznym oraz mająca świadomość narodową.
Narodowość – używana zamiennie z narodem.
Więź narodowa – ukształtowany w ciągu dziejów stan zależności pomiędzy ludźmi.
Różne koncepcje narodu :
1. Naród – wspólnota duchowej, kulturalnej uznanej świadomości danej grupy.
2. Naród – wspólnota polityczna, która dąży do niezależnego bytu we własnej organizacji państwowej.
3. Naród – historyczna wspólnota danej zbiorowości.
Etapy formowania się państw :
I etap – koniec XVIII wieku (do połowy XIX wieku) powstanie państw narodowych (zjednoczenie Włoch i Niemiec)
II etap - problemy narodowościowe (środkowa Europa)
III etap – likwidacja kolonializmu (po II wojnie światowej) odzyskanie niepodległości przez kolonie.
Patriotyzm – wspólnota oparta na miłości i solidarności z własnym narodem.
Nacjonalizm – jedna z form ideologii państwa, stawia interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości.
Internacjonalizm – życzliwość w stosunku do innych narodów
Kosmopolityzm – twierdzi, że ojczyzną człowieka jest cały świat.
Języki w Europie.
Ludność w Europie należy głównie do 2 dużych rodzin językowych.
Języki indoeuropejskie – dzielą się na azjatyckie i europejskie. Następny podział w tej rodzinie to podział na języki słowiańskie i germańskie.
Europejskie :
Słowiańskie - dzielą się na wschodnio-słowiańskie, południowo- słowiańskie i zachodnio-słowiańskie.
- wschodnio-słowiańskie – rosyjski, ukraiński, białoruski, starocerkiewny.
- zachodnio-słowiańskie – polski, czeski, słowacki, łużycki
- południowo-słowiańskie – słoweński, serbsko-chorwacki, macedoński i bułgarski
Germańskie - dzielą się na północne i południowe. Północne to norweski, szwedzki, duński, fryzyjski, islamski, farelski. Południowe to – angielski, niemiecki, flamandzki.
Oprócz możemy wyróżnić jeszcze :
- języki romańskie – włoski, hiszpański, portugalski, francuski, kataloński, rumuński, mołdawski.
- Języki bałtyckie – litweski, łotewski
- Języki celtyckie – irlandzki, szkocki, walijski, normandzki
- Języki uralskie – ugryjskie ( węgierski ), fińskie ( fiński i estoński )
- Język maltański
Azjatyckie :
- grupa indyjska – Indie ( angielski oraz hindi ), Pakistan ( hindi oraz urgu, nepalski ).
- grupa armeńska – język armeński ( Ormian )
- grupa irańska – Iran ( perski ), Afganistan ( pusztu ), Tadżykistan ( tadżycki ), Kurdystan ( kurdyjski ), Osetia ( osetyński ).
- rodzina uralska – ( były ZSRR ) karelski, komi, mordwiński, malyjski, języki samojeckie.
- Rodzina języków drawidyjskich – język tamilski
- Rodzina języków autajskich – grupa turecko – tatarska ( turecki, tatarski ), kazachski, uzbecki, azerski, turkmeński, kirgiski.
- grupa mongolska – mongolski, buriacki, kałmucki
- Grupa mandżursko – tunguska – mandżurski, tunguski
- Rodzina kaukaska – dzieli się ona na dwie grupy : północną ( Gruziński ) i południową ( czeczeński, abchaski i czerkieski )
Języki paleoazjatyckie - 1
Języki austroazjatyckie - 60
Języki chińsko – tybetańskie - 1260
Języki austronezyjskie - 300
Języki papuaskie - 2
Języki australijskie - 0,2
Języki czarnej Afryki - 400
Najliczniejsze oficjalne języki urzędowe świata :
Angielski :
- m.in. - USA, Wielka Brytania, Filipiny, Grenada, Indie, Nowa Zelandia, Singapur
Hiszpański :
- m. in. - Argentyna, Hiszpania, Chile, Dominikana, Ekwador, Kostaryka, Kuba
Arabski :
- m. in. – Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jordania, Maroko, Libia, Liban
Francuski :
- m. in. – Francja, Algieria, Andora, Belgia, Gabon, Haiti, Niger, Senegal
Portugalski :
- m. in. – Portugalia, Angola, Brazylia
Niemiecki :
- m. in. – Niemcy, Austria, Belgia, Lichtenstein, Szwajcaria.
Państwa o silnej zwartości socjoetnicznej >90 – Portugalia, Norwegia, Polska, Niemcy, Włochy, Lichtenstein, Dania, Szwecja, Islandia, Grecja, Irlandia, Holandia.
Państwa o średniej zwartości socjoetnicznej 60 - 90 – Finlandia, W. Brytania, Francja, Luksemburg, Austria, Bułgaria, Albania, Czechy, Słowacja, Słowenia, Macedonia, Estonia, Malta
Państwa o niskiej zwartości socjoetnicznej – Belgia, Szwajcaria, Bośnia i Hercegowina, Jugosławia, Chorwacja, Litwa, Białoruś, Mołdawia, Rosja, Andora, Monako
Państwo o najniższej zwartości socjoetnicznej – Watykan
EWG – powstała po traktacie Rzymskim w 1956 roku. Powstała z Organizacji Euroatom i Organizacji Węgla i Stali. Członkowie założycielscy – początkowo było w tej organizacji 6 państw : Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Wło...
Lorrain