Lizyp (350 -300 p.n.e.) nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego, przeszedł do historii jako najbardziej wszechstronny rzeźbiarz tego okresu. Mistrz techniki brązownictwa. Twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta, autor posagów atletów (np." Apoksyomenosa"), herosów, bogów i ludzi; wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego pomnikach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika ukazującego dwudziestu pięciu dowódców poległych w bitwie nad Garbnikiem, licznych portretów Aleksandra Wielkiego, w tym pomnika przedstawiającego Aleksandra w scenie polowania na lwa.
Jedyna kopia Apoksyomenosą, zaginionego dzieła Lizyna z ok. 330-320r p/n/e/ to odlew z brązu. Rzeźbę odkryto w 1849 roku w Rzymie podczas robót budowlanych. Obecnie zna się w Museo Pio-Clementino w Watykanie.
Trzeci wielki rzeźbiarz i architekt tego okresu, Skopas (370-330 p.n.e), przeszedł do historii jako twórca najbardziej ekspresyjnych w wyrazie postaci. Do jego ulubionych tematów należały dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii. Pozwalało to na ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu. Znana z rzymskich kopii postać menady została pokazana w chwili ekstazy, spowodowanej oszołomieniem winem, ziołami i silnym podnieceniem. Relief zdobiący świątynię Ateny Alea w Tegei opowiada o tragicznych losach Meleagra podczas łowów na dzika kaledońskiego, płaskorzeźby na ścianach Mauzoleum w Halikarnasie to sceny walki Greków z Amazonkami.
Wymienieni twórcy nie byli jedynymi znanymi rzeźbiarzami tego okresu. Leochares był autorem znanych z rzymskich kopii dzieł: Apollo Belwederski, Diana Wersalka. Lizystratos, brat Lizyna, rozwinął realistyczną sztukę portretową. Był inicjatorem tworzenia odlewów gipsowych portretowanych osób. Relief upowszechnił się w sztuce nagrobnej.
Malarstwo w okresie późnego klasycyzmu osiągnęło swój szczytowy rozwój. Przyczyniła się do tego tzw.
· szkoła sykiońska wraz ze swoimi przedstawicielami Pamfilosem, Melantiosem, Pausiasem i Apellesem,
· szkoła attycka, reprezentowana przez Eufranosa, Nikiasza i Filoksenosa. Ten ostami był twórca obrazu bitwy pod Issos, znanej z kopii mozaikowej znalezionej w Pompejach.
Pamfilom, nauczyciel Apellesa i twórca szkoły sykońskiei był malarzem sięgającym do tematyki mitologicznej i historycznej. Przypisywana jest mu działalność, która doprowadziła do wprowadzenia nauki rysunku do szkół hellenistycznych.
Pod wpływem malarstwa kształtowała się też sztuka mozaikarska. Szczególny jej rozkwit nastąpił w Macedonii, w tamtejszych rezydencjach gliniane posadzki początkowo zdobiono i wzmacniano kamyczkami, które zaczęto układać początkowo w proste, geometryczne wzory.
W malarstwie ceramicznym połączono technikę czerwonofigurorową z barwną polichromią szczegółów wykonywaną w kolorach: białym, błękitnym, różowym i złotym (tzw. styl kerczeński). Rozwinęły się też ośrodki ceramiczne położone na południu Italii – w Kampanii, Lukanii i Apulli. Cechą charakterystyczną ceramiki produkowanej w tych ośrodkach bogata ornamentyka, dążenie do przepychu w wieloosobowych kompozycjach burleskowych czy komediowych. Apulia zasłynęła z waz w stylu gnathia, pokrytych czarną polewą o jednostronnej dekoracii kontrastującej z tłem.
Aleksander Wielki, król Macedonii, zrealizował plany swego ojca Filipa II i w ciągu zaledwie 13 lat podbił Persję i dotarł do Indii. Kiedy wstąpił na tron miał zaledwie 20 lat. Był taktycznym geniuszem obdarzonym talentem przywódczym. Tworząc swoje państwo Aleksander przemierzał wraz z armią ogromne odległości. Po pokonaniu Persów w Azji ustanowił stolicę swojego imperium w Babilonie. Następnie zawrócił ku Egiptowi. Ponieważ wyzwolił Egipcjan spod przeszło 200 letniego panowania Persów - został uznany za faraona, syna boga Amona-Re. Następnie znów w Azji ścigał króla Persji -Dariusza, a potem jego zabójcę- władcę Baktrii (obecnie pd. tereny Turkmenistanu, Uzbekistanu i Tadżykistanu oraz pn. Afganistanu). Na początku 323 r. p.n.e. wyruszył do Babilonu, aby przygotować wyprawę do Arabii. Tam zachorował i po 11 dniach zmarł w wieku 32 lat. Nie wiadomo dokładnie jaka była przyczyna nagłej choroby i śmierci. Jego dowódcy rozpoczęli walki o imperium- po dwudziestu latach bojów, po bitwie pod Ipsos (301 r. p.n.e.), imperium ostatecznie rozpadło się na kilka państw. Największe i najpotężniejsze z nich to:
· królestwo Ptolemeuszów w Egipcie,
· królestwo Seleukidów w Azji (Syria),
· królestwo Antygonidów, obejmujące Grecję i Macedonię. Grecja zachowała własny samorząd, ale pozostawała pod protektoratem macedońskim.
Królestwa te określane są mianem hellenistycznych, czyli ukształtowanych pod wpływem Greków.
Już od wojny peloponeskiej datuje się upadek gospodarczy i polityczny Grecji właściwej. Centra produkcji i handlu przeniosły się na wschód. Dotychczasowe kolonie usamodzielniły się. Grecja zaczęła się wyludniać. Zastępy uczonych, literatów i artystów przeniosły się do państw hellenistycznych, głównie do Egiptu. Centrum nauki i kultury stała się Aleksandria. Biedna Grecja stanowiła teren wycieczek turystycznych bogatych Rzymian. Z dawnych miast-państw greckich tylko Ateny, pomimo ogólnej biedy, prowadziły jeszcze działalność kulturalną. Pewne większe znaczenie polityczne uzyskały utworzone około 280 r. p. n. e.: -Związek Etolski (siedziba w Delfach)
-Związek Achajski.
Kolonizacja odległych obszarów wiązała się z wprowadzeniem na te tereny języka greckiego, kultury i religii. Na bazie dialektu attyckiego, którym posługiwano się w Atenach, rozwinęła się nowa forma języka greckiego, tzw. koine (greka potoczna), wspólna dla wszystkich obszarów zamieszkanych przez żywioł grecki. W koine napisano później grecki przekład Nowego Testamentu, pisma Apostołów i pierwsze dokumenty Kościoła, a także literaturę piękną tego okresu. Przez następne wieki koine ewoluował i unowocześniał się (m.in. zapożyczał z innych języków), podczas gdy greka klasyczna trwała niezmienna, głównie jako język nauczany w szkołach i na uniwersytetach. W okresie tym ukształtował się nowy typ światopoglądu, polegający na tym, że Grecy, pochodzący z różnych stron Grecji poczuli się obywatelami świata (kosmopolityzm), a nie tylko miast-państw. Zyskali świadomość jedności ekonomicznej państw hellenistycznych. W wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego założono dziesiątki nowych miast, w których wykorzystywano najlepsze wzorce urbanistyczne. Miasta tworzone były przeważnie na planie prostokąta, posiadały sieć wodociągową i kanalizacyjną, szerokie wygodne ulice. Pod względem wygody i czystości niektóre ówczesne miasta przewyższały Paryż z czasów Ludwika XV. W budownictwie sakralnym panował prządek joński, podczas gdy dorycki wykorzystywano w budownictwie świeckim. Sztuka hellenistyczna wiąże klasyczne greckie wzory z elementami wschodnimi.
Największe znaczenie naukowe i kulturalne osiągnęła egipska Aleksandria. Miasto olśniewało przybyszów bogactwem i wspaniałością. Dzięki znacznym funduszom na cele naukowe, jakimi dysponował Ptolemeusz I, powstał wielki instytut naukowy nazwany Muzeum. W jego skład wchodziła biblioteka, ogród botaniczny i zoologiczny, pracownie chirurgiczne i obserwatoria astronomiczne. Miasto było mieszanką różnych narodowości. O ocenie człowieka nie decydowało pochodzenie czy wyznanie, ale bogactwo, stanowisko i wykształcenie. Wielki napiyw uczonych sprawił, że Aleksandria stała się głównym ośrodkiem naukowym w takich dziedzinach jak matematyka, geografia astronomia. medycyna i nauki humanistyczne. Działali tu m.in. uczniowie Arystotelesa i Euklides, autor dzieła Elementy geometrii (obowiązującego jako podręcznik przez następne stulecia). Pracując w Syrakuzach Archimedes utrzymywał ścisłe kontakty z uczonymi aleksandryjskimi. Na bazie osiągnięć nauk przyrodniczych powstało wiele ważnych konstrukcji technicznych: telegraf wodny, młyn wodny, zegar wodny, pompa ssąco-tłocząca, sikawka przeciwogniowa, turbina wodna i parowa. Nie upowszechniły się one jednak ze względu na olbrzymie znaczenie pracy niewolniczej. Może za wyjątkiem wynalazków wykorzystywanych w wojnach: katapulty, machiny oblężnicze, pierwowzór wiatrówki (aerotonon).
Ten hellenistyczny świat istniał do połowy II w. p. n. e. Dzięki wewnętrznym sporom pomiędzy państwami hellenistycznymi, udało się Rzymianom bez większych problemów podbić Macedonie i Związek Achajski. Na przełomie II i I wieku p. n. e. uległy Rzymowi wszystkie państwa hellenistyczne, stając się prowincjami Cesarstwa. Jako ostatni upadł Egipt Ptolemeuszów, rządzony przez Kleopatrę w 31r. p. n. e.
Architektura tego okresu związana jest w dużej mierze z zakładaniem nowych miast i przebudowywaniem istniejących ośrodków miejskich. Przy rozwiązywaniu układów urbanistycznych przestrzegano zasad opracowanych już w V wieku p. n. e. przez Hippodamosa z Miletu. Jednym z czołowych urbanistów okresu hellenistycznego był architekt macedoński Deinokrates, projektant Aleksandrii. Nowatorstwo rozwiązań wiązało się m. in. z planowaniem biorącym pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę.
Miasta zakładano na geometrycznym planie z wyraźnie zaznaczonymi granicami dzielnic mieszkalnych, handlowych, reprezentacyjnych i terenów rekreacyjnych. Centralnym miejscem była agora a regularna siatka ulic prowadzona była w prostopadłych kierunkach. Miasta wyposażano w urządzenia wodociągowe doprowadzające wodę do domów oraz w sieć kanalizacyjną. Najważniejszymi budowlami miejskimi były:
· buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej),
· eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń),
· stoa, wznoszona jako budowla wolnostojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym,
· portyk, otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.
Została wprowadzona także stoa piętrowa (pomysłodawca takiego rozwiązania był Soskrates z Knidos), w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim a piętro w jońskim. Tak rozwiązano np. Stoę Antigonosa w Delos (ok. 245 p. n. e.) lub Stoę Attalosa w Atenach (ok. 140 p. n. e.).
W tym czasie powstawały też duże obiekty sportowe – gimnazjony, gmachy bibliotek miejskich (np. w Aleksandrii i Pergamonie), w budowlach teatrów rozbudowywano proskeon, którego część podziemną hyposkeon wyposażano w portyk. O możliwościach technicznych rozwiązań ówczesnych architektów świadczy wielopiętrowa budowla, jaką była, zaliczana do siedmiu cudów świata, latarnia morska w Faros. Zachodziły zmiany w budownictwie rezydencji. Powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach i mozaikach zdobiących posadzki. W mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją.
Stoa (gr. στοά) – w architekturze greckiej była to wolno stojąca, wydłużona hala kolumnowa, którą zamykała z tyłu ściana, często zdobiona malowidł...
Maarta91