1. Bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza.doc

Bruzdkowanie

Pierwszy etap rozwoju zarodkowego organizmu człowieka i zwierząt, w którym odbywają się mitotyczne podziały zygoty lub jaja rozwijającego się partenogenetycznie. W procesie bruzdkowania nie ulega zmianie masa ani kształt jaja, na jego powierzchni tworzą się bruzdy podziałowe, ułożone zależnie od rozmieszczenia materiału zapasowego (żółtka). Powstające w wyniku podziałów komórki zwane są blastomerami. Bruzdkowanie kończy się na stadium blastuli

Istnieją dwa typy bruzdkowania:

Ø      bruzdkowanie całkowite - w jajach o małej i średniej ilości żółtka; podziałom ulega cała komórka:

·         bruzdkowanie całkowite równomierne - jaja z małą ilością żółtka dzielą się w całości na jednakowe blastomery. Występuje u jeżowców, osłonic, lancetnika, większości ssaków.

·         bruzdkowanie całkowite nierównomierne - jaja o średniej ilości żółtka, nagromadzonego w półkuli wegetatywnej, dzielą się na większe komórki (makromery) i mniejsze komórki (mikromery). Mikromery, w przeciwieństwie do makromerów, nie zawierają prawie w ogóle żółtka, więc dzielą się szybciej. Tak dzielą się zygoty płazów.

Ø      bruzdkowanie częściowe - w jajach o dużej ilości żółtka, podziałom podlegają jądra komórkowe wraz z cytoplazmą nie zawierającą żółtka:

·         bruzdkowanie częściowe powierzchniowe - przy dużej ilości żółtka zgrupowanego w środku jaja; dzieli się tylko cytoplazma na powierzchni jaja; występuje u wielu stawonogów.

·         bruzdkowanie częściowe tarczkowe - w jajach telolecytalnych; podziałowi ulega tylko tarczka cytoplazmy na biegunie nie zawierającym żółtka; występuje u ptaków, ryb kostnoszkieletowych, stekowców.

Gastrulacja

Stadium w rozwoju zarodkowym prowadzący do wyodrębnienia się listków zarodkowych, polega na wpukleniu się do wnętrza jednej części blastuli. Wpuklona ściana styka się ze ścianą przeciwną, wyciskając blastocel, w wyniku czego powstaje nowa jama zwana prajelitem - otwierająca się na zewnątrz otworem zwanym pragębą. Zewnętrzną warstwę dwuwarstwowej gastruli (2 listki zarodkowe) tworzy ektoderma, a wewnętrzną endoderma. U zwierząt dwubocznie symetrycznych podczas gastrulacji tworzy się trzeci listek zarodkowy - mezoderma, wyróżniająca się z endodermy - tworzą się z niej 3 uwypuklenia, stopniowo odcinające się od reszty: ze środkowego rozwija się struna grzbietowa, a z dwóch bocznych powstają woreczki somitalne dające zaczątek mezodermie. Rozrastając się, zajmują coraz większa przestrzeń, a pomiędzy nimi tworzy się wtórna jama ciała (celoma). Równocześnie z wyodrębnianiem się mezodermy, rozwija się z ektodermy cewka nerwowa. W przypadku jaj polilecytalnych (gady, ptaki) gastrulacja zachodzi poprzez rozwarstwianie komórek na listki zarodkowe, a nie przez wpuklenie.

Organogeneza człowieka

Organogeneza to proces tworzenia się narządów. Zaczątki narządów pojawiają się już w fazie rozwoju zarodkowego to znaczy między czwartym, a ósmym tygodniem.

W tygodniu czwartym:

·         Pojawiają się zawiązki:

o        kończyn,

o        nerek,

o        tchawicy i płuc,

o        wątroby i trzustki,

o        oczu i uszu,

o        skóry,

o        mięśni poprzecznie prążkowanych,

o        kręgów i chrząstek,

·         zaczyna pracować serce,

·         przedsionki serca ulegają rozdzieleniu,

·         przodo-, śród- i tyłomózgowie pojawiają się w postaci pęcherzyków mózgowych.

W tygodniu piątym:

·         pojawia się:

o        zarys twarzy,

o        dłonie i stopy,

o        tkanka chrzęstna i mięśniowa,

o        zawiązki narządów rozrodczych,

·         tworzą się płaty płuc,

·         powstają przegrody poprzeczne w sercu,

·         przodomózgowie ulega podziałowi na dwie części: kreso- i międzymózgowie, natomiast z móżdżka wyodrębnia się tyłogłowie i rdzeń przedłużony (w ten sposób powstaje pięć pęcherzyków mózgowych).

W tygodniu szóstym:

·         wykształca się serce,

·         zachodzi kostnienie tkanki łącznej.

W tygodniu siódmym i ósmym:

·         głowa przybiera większe rozmiary,

·         pojawiają się przewody nosa,

·         pojawiają się zawiązki zewnętrznych uszu,

·         następuje oddzielenie palców,

·         zachodzi kostnienie chrząstki,

·         rozpoczynają się ruchy mięśni.

Z początkiem dziewiątego tygodnia rozpoczyna się faza rozwoju płodowego, w którym z uprzednio powstałych zawiązków tworzą się wykształcone organy.

W tygodniu dwunastym:

·         nerki rozpoczynają pracę,

·         następuje zróżnicowanie narządów rozrodczych.

W tygodniu szesnastym:

·         twarz przybiera ludzkie rysy.

W tygodniu dziewiętnastym i dwudziestym:

·         na głowie pojawiają się włosy,

·         jest słyszalne bicie serca,

·         ruchy płodu są odczuwalne.

W tygodniu dwudziestym czwartym:

·         wykształcają się brwi i rzęsy,

·         otwierają się powieki.

W tygodniu czterdziestym - płód jest całkowicie rozwinięty.