Obserwacje komórek. 1. Komórka jest to najmniejsza część budowlana i funkcjonalna organizmu. 2. Większość komórek jest widoczna tylko pod mikroskopem: a) mikroskop świetlny wykorzystuje wiązkę promieni świetlnych i powiększa do 1500 razy b) mikroskop elektronowy wykorzystuje wiązkę elektronów i powiększa do 500.000 razy Komórki bakteryjne i zwierzęce. 1. Budowa komórki bakteryjnej: a) komórka bakterii otoczona jest błoną komórkową i ścianą komórkową, a wnętrze wypełnione jest cytoplazmą. b) Wewnątrz komórki znajduje się materiał genetyczny, w cytoplazmie znajdują się zaś rybosomy 2. Rola składników komórki: a) cytoplazma - zachodzą w niej wszystkie procesy życiowe i przechowuje materiał genetyczny b) materiał genetyczny - zawiera zapis budowy i funkcji wszystkich komórek c) rybosomy - ziarnistości cytoplazmy, gdzie wytwarzane są cząsteczki białek. 3. Organelle komórkowe są to pewne rejony cytoplazmy wyodrębnione błonami cytoplazmatycznymi, które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji w organizmie, np. jądro, mitochondrium, chloroplasty, wakuola. 4. Porównanie budowy komórek bakteryjnych, roślinnych i zwierzęcych: a) komórka bakterii otoczona jest ścianą komórkową i błoną komórkową, a w środku wypełniona jest cytoplazmą zawierającą rybosomy. Nie posiada organelli, ani jądra komórkowego. b) komórka roślinna otoczona jest ścianą i błoną komórkową, a wypełniona cytoplazmą. Posiada organelle komórkowe, jądro komórkowe i ciałka zieleni. Jej wakuole są duże, ale jest ich mało. c) komórka zwierzęca otoczona jest błoną komórkową i wypełniona cytoplazmą. Nie posiada ściany komórkowej i ciałek zieleni. Posiada organelle komórkowe i jądro komórkowe. Jej wakuole są małe, ale jest ich dużo. Organelle komórkowe. 1. Podstawową rolą błony komórkowej jest kontrola ruchu cząsteczek do wnętrza i na zewnątrz komórki. Przez nią docierają też do komórki wszelkie sygnały z otoczenia. 2. Rolą ściany komórkowej jest nadanie komórkom, a w wypadku roślin również zbudowanym z tych komórek tkankom większą wytrzymałość. 3. Budowa jądra komórkowego i jego funkcje: a) otoczone jest otoczką jądrową, w której znajdują się pory jądrowe umożliwiające swobodny ruch cząsteczek. b) podczas podziału jądra materiał genetyczny dzieli się na partie zwane chromosomami c) jądro komórkowe przekazuje rybosomom informacje o białkach, jakie mają w nich powstać. 4. Funkcje mitochondriów: a) utleniając związki organiczne wytwarzają niezbędną komórce energię. 5. Funkcje chloroplastów: a) występują wyłącznie u organizmów roślinnych i niektórych protistów b) mają zdolność pochłaniania energii słonecznej, z której w procesie fotosyntezy wytwarzają energię chemiczną. 6. Role wakuol: a) w komórkach roślinnych są duże, ale jest ich mało, a w komórkach zwierzęcych jest ich dużo, ale są małe b) zawierają różne substancję, np. chroniące przed roślinożercami. Transport przez błony. 1. Przez błonę komórkową przenikają swobodnie: a) nienaładowane cząsteczki wody b) rozpuszczone w wodzie gazy - tlen i dwutlenek węgla c) powstający w przemianach komórkowych mocznik 2. Naładowane cząsteczki przenoszone są za pomocą przenośników (specjalnych białek). 3. Dyfuzja polega na tym, że w roztworze cząsteczki przemieszczają się z rejonów o większym stężeniu do rejonów o mniejszym stężeniu 4. Osmoza jest to przenikanie cząsteczek z rejonu o niższym stężeniu do rejonu o większym stężeniu. Różne typy komórek. 1. Komórka może być samodzielnym organizmem (np. pantofelek, ameba) lub wchodzić w skład organizmów wielokomórkowych (np. komórka chrzęstna, kostna, mięśniowa). 2. Kształt komórki zależy od pełnionej przez nią funkcji. Podział komórki. 1. Podział komórki rozpoczyna się podziałem jądra komórkowego poprzedzonym replikacją, czyli podwojeniem materiału genetycznego znajdującego się w chromosomach. 2. Jądro komórkowe może dzielić się na dwa sposoby: a) mitoza ? powstają dwie komórki potomne z jądrami komórkowymi, których liczba chromosomów jest taka sama jak w komórce rodzicielskiej b) mejoza ? powstają cztery komórki potomne mające o połowe mniejszą liczbę chromosomów niż w komórce macierzystej. Chemiczne składniki komórki ? woda. 1. Znaczenie wody w komórce: a) jest rozpuszczalnikiem licznych substancji, b) zachodzą w niej reakcje chemiczne c) woda wchodzi w reakcje z innymi substancjami 2. Węglowodany ? zbudowane są z węgla, tlenu i wodor i są podstawowym surowcem energetycznym komórki. 3. Do węglowodanów należą również skrobia i glikogen ? są to substancje zapasowe i one są magazynowane w mięśniach i wątrobie. 4. Celuloza i chityna są materiałami podporowymi, celuloza jest podstawowym składnikiem ścian komórkowych komórek roślinnych. Tłuszcze. Tłuszcze zbudowane są z atomów węgla, wodoru i tlenu. W cząstkach tłuszczów stosunek zawartego w nich tlenu do węgla i wodoru jest o wiele mniejszy niż w cząsteczkach węglowodanów. Tłuszcze są odkładane jako materiał zapasowy. Głównym składnikiem błon plazmatycznych są cząsteczki chemiczne o budowie podobnej do tłuszczów. Białka. Białka stanpwią podstawowy element budulcowy komórki. Są one odpowiedzialne za funkcjonowanie komórki. Białka zbudowane są z aminokwasów (zwykle 20 różnych rodzajów). 11 z tych rodzajów człowiek potrafi samodzielnie wytworzyć, natomiast pozostałe 9 człowiek musi otrzymać w diecie. Białka, które potrafią zwiększać szybkość reakcji chemicznych to enzymy. Wiekszość enzymów ginie w temperaturze powyżej 40°C, gdyż struktura białek ulega zniszczeniu w wysokiej temperaturze. Kwasy nukleinowe. W komórce występują dwa rodzaje kwasów: a) kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) b) kwas rybonukleinowy Funkcje kwasów: a) DNA ? jest substancją, w której jest zapisana substancja genetyczna b) RNA ? bierze udział w tłumaczeniu informacji na język białek Budowa kwasów: a) DNA i RNA są długimi cząsteczkami zbudowanymi z nukleodytów b) Każdy nukleodyt składa się z trzech części: - grupy fosforanowej - cukru (w przypadku DNA ? deoksyryboza) - jedna z czterech zasad azotowych (adenina, tymina, guanina lub cytozyna) c) grupy fosforanowe jednego nukleodytu łączą się z cukrem drugiego nukleodytu i w ten sposób powstają długie nici (łańcuchy) kwasów nukleinowych d) cząsteczka DNA zbudowana jest z dwóch nici (tworzących podwójną helisę), które łączą się ze sobą poprzez zasady azotowe: - naprzeciw adeniny może znajdować się tylko tynina - naprzeciw guaniny może znajdować się tylko cytozyna Przemiana energii i materii. Przemiana materii są to wszystkie reakcje chemiczne, które zachodzą w komórce. Procesom zachodzącym w komórkack pomagają enzymy, które przyspieszają przebieg reakcji chemicznych. O tym, jakie związki chemiczne powstają w komórce decydują obecne w niej enzymy. Przemiana energii jest to uwalnianie i wykorzystywanie energii przez komórkę. Rośliny wykorzystują cukier wytworzony w procesie fotosyntezy do: a) tworzenia celulozy do budowy ścian komórkowych, b) wytworzenia skrobii jako materiału zapasowego c) syntezy aminokwasów, które budują białka d) syntezy tłuszczów (które tworzą błony plazmatyczne) e) zostają utlenione i dostarczają energię
Beridok