Cezary Wodziński - Wiedza a zbawienie (studium myśli Lwa Szestowa)-Szestow.pdf - Lew Szestow - antonif

Cezary Wodziński

WIEDZA

A ZBAWIENIE

STUDIUM MYŚLI

Lwa Szestowa

WARSZAWA, 1991

Projekt okładki

Ewa Strumillo-Chamiec

Redaktor wydawnictwa

Elżbieta Morawska

Redaktor techniczny

Maria Zaar

ISBN 83-85194-22-3

DRUK DRUKARNIA

"STIKER"

05-120 LEGIONOWO

ul. Hetmańska 42

Wydawca: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.

00-330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72, tel. 26-52-31 w. 97.

Wydanie I. Obj. 23 ark. wyd., 16 ark. druk.

Skład komputerowy IFiS PAN. Papier offset kl. III., f. B-5.

WPROWADZENIE:

HERMENEUTYCZNE DYLEMATY

Jak zrozumieć myśl programowo nierozumną i niezrozumiałą? Czy takie

sformułowanie zadania nie zakłada już nieuchronnego zniekształcenia myśli

poddawanej namysłowi? Czy podczas przekładu „nierozumnego" na „rozum-

ne", „niezrozumiałego" na „zrozumiałe", nie umyka w sposób konieczny

osobliwy sens tego, co z desperacją i uporem broni się przed „racjonalizacją"?

A ponadto: czy w takim ujęciu nie ginie również i ten sens możliwy, który

powstaje, by tak rzec, na styku, rozpięty pomiędzy dwoma biegunami? Czy

operacje rozumienia nie polegają na redukcji „odmienności" do „tożsamości",

„obcości" do „swojskości"? A przecież właśnie to, co manifestuje swoją

istotowo nieredukowalną „nierozumność" i „niezrozumiałość" posługuje się

poetyką „odmienności" i „obcości", „inności" i „unikalności". Wobec tego, co

„rozumne" i „zrozumiałe" — i na tym polega negatywna rola tej poetyki.

Istnieje jednak także jej wymiar pozytywny: pragnie wyeksponować — poza

wszelkim „wobec" — samoistność i autonomię, niezależność i niepodległość

obszaru „nieracjonalności", choć zdaje sobie przeważnie sprawę z nieusuwalnej

antynomiczności tej sytuacji, z niezbędnego odniesienia do sfery „racjonalno-

ści". Usiłuje bowiem ukonstytuować swą pozytywność za pomocą aktu zaprze-

czenia: „nie-" (nie-rozumne, nie-zrozumiałe, nie-racjonalne itd.). Myśl chronią-

ca troskliwie swoją „nie-racjonalność" nadaje sobie również inne imiona:

pragnie być myślą niesystemową i nie-systematyczną, nielogiczną i niekonsek-

wentną, niespójną i nie-konkluzywną, nieabstrakcyjną i niekonceptualną.

Korektywnie zaś: stara się pozostać myślą fragmentaryczną i aforystyczną,

paradoksalną i absurdalną, sprzeczną i otwartą, konkretną i metaforyczną.

Walczy zwykle z uniwersalnością w imię jednostkowości, z obiektywnością

w imię subiektywności, z koniecznością w imię swobody, z powszechnością

dedukcji w imię wyjątkowości indywidualnego doświadczenia. Ten piętrzący się

szereg cudzysłowów, które od pierwszych słów narzucają się w tych roz-

ważaniach i w które należałoby również ująć wszystkie charakterystyki wymie-

nione w ostatnich zdaniach, nie da się usunąć. Pełni funkcję niezbędną

— poddaje w wątpliwość nie tylko jednoznaczność poszczególnych terminów,

ale także charakter i kształt pytania wyjściowego: „Jak zrozumieć myśl

programowo »nierozumną« i »niezrozumiałą«"? Cudzysłów podkreśla w tym

miejscu formę interrogatywną, jest zwielokrotnionym pytajnikiem, który odsyła

wgłąb samego pytania.

Czyżby zatem nieprzekraczalna przepaść dzieliła te dwa spolaryzowane

sposoby myślenia (co znaczy również: istnienia)? Przepaść, nad którą niepodob-

na rozciągnąć żadnego pomostu; przepaść, którą można przebyć wyłącznie

skokiem? Czyżby osiągnąć jeden z brzegów i osiąść na nim znaczyło, że trzeba

nie tylko bezpowrotnie opuścić brzeg drugi, ale także wykorzenić z pamięci

wszelki jego obraz, a nawet samą możliwość pamiętania o nim? A jednak chcę

„zrozumieć" to, co w swych intencjach „niezrozumiałe". Zakładam, że ma ono

sens, który, być może, da się adekwatnie odsłonić bez posługiwania się

deformującymi metodami redukcji (być może nawet, bez posługiwania się

jakimikolwiek „metodami"). Przyjmuję, że idea „rozumienia", którą będę

starał się wypracować, powinna mieć zakres semantyczny znacznie szerszy,

aniżeli idee wąsko pojętej „racjonalności" i „nieracjonalności". Intuicja pod-

powiada mi ponadto, że sens, którego szukam unosi się właśnie nad przepaścią,

że tam jest jego właściwe miejsce. „Unosi się nad" — nie jest więc wtopiony

w granit któregoś z brzegów; wówczas pozostać by musiał albo totalnie

„niezrozumiały" (nie przestając być sensem?), albo równie tQtalnie „zro-

zumiały" (nie potrzeba byłoby zatem szukać go, ani zadawać jakichkolwiek

pytań). Powtórzę: chcę mimo wszelkich wątpliwości i obaw, jakie się natych-

miast w sposób naturalny nasuwają, „zrozumieć" myśl programowo „niero-

zumną" i „niezrozumiałą". Chcę zrozumieć myśl Pascala, który powiadał

o swojej filozofii, że jest celowo niejasna i nieprzenikliwa i nie da się sprowadzić

do jednowymiarowego i jednoznacznego „porządku rozumu". Chcę zrozumieć

myśl Kierkegaarda, który twierdził, że prawdziwa filozofia, zwana przez niego

„egzystencjalną", rozpoczyna się za progiem „rozumności", który zawieszając

sferę „etyczności", usuwał fundament myślenia racjonalnego. Chcę zrozumieć

myśl Nietzschego, który krusząc „stare tablice", głosząc „przewartościowanie

wszystkich wartości" i wzywając do wykroczenia „poza dobro i zło", otwierał

obszar, do którego nie docierało już światło rozumu. Chcę wreszcie zrozumieć

myśl Szestowa, który podejmując i radykalizując wszystkie te motywy, wydał

ratio i jego światu bezkompromisową walkę, zakreślając zarazem nieprze-

kraczalne, jak przekonywał, granice między Atenami i Jerozolimą. Podsumo-

wując, chciałbym w tym celu nadać pojęciu „rozumienia", z którego zrezyg-

nować nie zamierzam, takie znaczenie, które respektowałoby wytyczoną grani-

cę, ale potrafiłoby równocześnie wznieść się ponad nią i ogarnąć spojrzeniem

oba wrogie i obce sobie terytoria. Odpowiedzi na pytanie, czy takie zadanie jest

wykonalne, udzielić może wyłącznie „praktyka badawcza", samo skupione nad

badanym fenomenem namyślające się myślenie.

Nie kieruję się żadną przyjętą apriorycznie, wypróbowaną i skuteczną

uniwersalnie metodą. Staram się jedynie zająć pewną postawę badawczą,

w której badawczość właśnie, a więc nieodzowana ostrożność i podejrzliwość,

Cezary Wodziński - Wiedza a zbawienie (studium myśli Lwa Szestowa)-Szestow.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: