Szaszkiewicz Maciej _ Tajemnice Grypserki.pdf

SPIS TREZŃI

Od Wydawnictwa 7

SPIS TREŚCI

Od Wydawnictwa 7

Część pierwsza: OBRAZ PODKULTURY WIĘZIENNEJ

WPROWADZENIE DO CZĘŚCI 1 11

ROZDZIAŁ PIERWSZY – SYSTEM KOMUNIKACJI GRUPOWEJ, GWARA WIĘZIENNA

I. FORMY POROZUMIEWANIA SIĘ (KOMUNIKACJI) 19

II. GWARA WIĘZIENNA. GRYPS 22

1. Znaczenie gwary więziennej w podkulturze 23

A. Szkoleniowa funkcja grypsu 23

B. Różnicująco-integracyjna funkcja grypsu31

C. Konspiracyjna funkcja grypsu 34

2. Niektóre zjawiska językowe gwary więziennej 35

A. Słowa i zwroty zabronione. Bluzgi 35

B. Ubliżanie. Wiącha 39

C. Zastawka 40

D. Okrzyki 41

ROZDZIAŁ DRUGI – SYSTEM WARTOŚCI I NORM GRUPOWYCH. KODEKS

GRYPSERSKI 43

I. System wartości w podkulturze więziennej 45

II. System norm grupowych. Kodeks grypserski 48

1. Normy służące „potępieniu potępiających” 49

2. Normy chroniące solidarność grupową 51

3. Normy chroniące godność człowieka i grypserski honor57

III. Środki zabezpieczające normy grypserskie 61

1. Wydalenie z grupy grypserskiej 63

2. Degradacja. Przecwelenie 64

3. Nagrody grupowe 68

IV. Zwyczaje grypserskie 72

ROZDZIAŁ TRZECI – HIERARCHIA GRUPOWA 75

ROZDZIAŁ CZWARTY – POCZUCIE ODRĘBNOŚCI GRUPOWEJ 95

ROZDZIAŁ PIĄTY – ZJAWISKO SAMOAGRESJI I SYMULOWANIA 101

I. Rodzaje aktów samoagresji 105

1. Pocięcia 105

2. Połknięcia ciał obcych 106

3. Wprowadzenie ciał obcych pod skórę i do narządów ciała 110

4. Uszkodzenia gałek ocznych 112

5. Samozatrucia 112

6. Upusty krwi 113

7. Samozakażenia 113

8. Urazy głowy 114

9. Głodówki 114

10. Inne samouszkodzenia 115

II. Psychologiczna analiza zjawiska samoagresji 116

1. Tło samoagresji 116

2. Osobowość więźniów samoagresywnych 116

III. Samoagresja a podkultura więzienna 120

ROZDZIAŁ SZÓSTY – TATUAŻE 123

I. Tatuaże i ich funkcje 125

II. Podstawowe właściwości tatuażu 126

III. Rodzaje tatuaży, ich treść i symbolika 127

IV. Wykonywanie tatuażu, usuwanie, konsekwencja 142

ROZDZIAŁ SIÓDMY – WYTWORY UCZESTNIKÓW PODKULTURY WIĘZIENNEJ

147

I. Ballady i piosenki 149

1. Utwory „męczeńskie” 150

2. Utwory „buntownicze” 153

3. Utwory „miłosne” 153

4. Utwory „sentymentalne” 156

5. Utwory „mentorskie” 158

6. Utwory „zawadiackie” 160

II. Artystyczne wytwory materialne. Fajans 163

III. Wyroby użytkowe163

IV. Listy ozdobne 166

V. Akcesoria do samoagresji 168

ROZDZIAŁ ÓSMY – PRZEJAWY PODKULTURY WIĘZIENNEJ NA TLE PRZEMIAN

OSTATNICH LAT 171

Część druga: SŁOWNIK GWARY WIĘZIENNEJ

WPROWADZENIE DO CZĘŚCI 2 181

SŁOWNIK 183

POSŁOWIE 299

WYKAZ ILUSTRACJI 301

PIŚMIENNICTWO 304

Od wydawnictwa

Oddajemy do rąk Czytelnika książkę szczególną. Jest to pierwsza na rynku wydawniczym

pozycja ukazująca w tak znacznym stopniu zjawisko podkultury więziennej – wciąż jeszcze mało

znane i tajemnicze – wokół którego narosło wiele mitów i nieporozumień. Książka obrazuje

podkulturę więzienną we wszystkich ważniejszych jej przejawach, co w połączeniu z bogatym

materiałem ilustracyjnym oraz słownikiem gwary więziennej (zamieszczonym w II części

niniejszego wydania) stanowi kompleksowe, a zarazem atrakcyjne ujęcie zagadnienia. Książka

ta, napisana w przystępnej formie, może zainteresować zarówno profesjonalistów zajmujących

się podkulturą różnych środowisk, przestępczością, prawem, psychologią, socjologią i

pedagogiką, jak również szerokie kręgi Czytelników kierujących się jedynie ciekawością. Autor

jest psychologiem sądowym. Pracuje w Zakładzie Psychologii Sądowej Instytutu Ekspertyz

Sądowych jako specjalista i biegły sądowy. Ma za sobą doświadczenie uzyskane podczas 8 lat

pracy w krakowskim Areszcie Śledczym jako psycholog penitencjarny. Niniejsza książka jest

efektem wieloletnich zainteresowań, badań i doświadczeń zawodowych autora, gromadzonych

także po okresie pracy w areszcie. Autorem zdjęć jest Jerzy Szot – fotograf Instytutu Ekspertyz

Sądowych, współpracownik „Gazety Wyborczej”. Wydawnictwo z wdzięcznością przyjmie

wszelkie uwagi Czytelników na temat niniejszej pozycji. Szczególnie cenne będą uwagi

krytyczne oraz informacje uzupełniające, pozwolą bowiem poszerzyć wiedzę o podkulturze

więziennej i przybliżyć się do poznania prawdy o niej.

CZĘŚĆ I OBRAZ PODKULTURY WIĘZIENNEJ

Członkowie grup podkultury więziennej mają dobrze rozwinięty system komunikacji. Składa się

on z dwóch uzupełniających się elementów: sposobów przenoszenia informacji, czyli środków

komunikacji i gwary więziennej.

ROZDZIAŁ PIERWSZY – SYSTEM KOMUNIKACJI GRUPOWEJ, GWARA WIĘZIENNA

I. FORMY POROZUMIEWANIA SIĘ (KOMUNIKACJI)

W podkulturze więziennej stosowane są różne środki porozumiewania się, które pozwalają na

nawiązanie kontaktu nawet w bardzo trudnych warunkach. Jednym z takich środków jest mowa

migowa – tzw. miganka. Więźniowie dość często znajdują się w sytuacji, w której zachowany jest

jedynie kontakt wzrokowy z inną osobą, natomiast kontakt werbalny jest niemożliwy albo

niebezpieczny ze względu na konsekwencje (podsłuchiwanie przez kogoś, groźba kary

dyscyplinarnej itp. ). Takie sytuacje występują na przykład wówczas, gdy więzień znajduje się w

pomieszczeniu, z którego widać rozmówcę przez zamknięte okno – a także wtedy, gdy istnieje

wprawdzie duża odległość pomiędzy rozmówcami, ale widzą się oni dobrze (np. kontakt

pomiędzy rozmówcami znajdującymi się w dwóch różnych pawilonach więzienia). Potrzeba

kontaktu wzrokowego może wystąpić również wtedy, gdy rozmówcy chcą się porozumieć poza

plecami kogoś będącego w pobliżu. W takich okolicznościach uczestnicy podkultury więziennej

stosują komunikację migową. Jest to wprawdzie powolny sposób porozumiewania się, ale często

niezastąpiony. Polega na figuratywnym układaniu palców, dłoni i rąk w taki sposób, że tworzą

one kształty pojedynczych liter alfabetu. Oprócz tego zaznaczane są inne znaki umowne: koniec

słowa, koniec zdania, skreślenie, potwierdzenie przyjęcia komunikatu. Odmiana migowej

komunikacji polega na budowaniu liter za pomocą jednej ręki i twarzy (tzw. minka). W takim

przypadku policzek zastępuje kreskę w literze, zaś policzek nadęty – brzuszek litery lub

kółeczko. Tę odmianę miganki stosuje się wtedy, gdy jedna ręka jest zajęta, np. przykuta

kajdankami do ręki konwojującego policjanta, albo też użyta została do podtrzymania się np.

przy wspięciu do wysoko umieszczonego okna (zob. fot. 1).

Inną formą komunikacji jest mowa stukana – tzw. stukanka. Częstszą od poprzednio opisanych

jest taka sytuacja ograniczonego kontaktu, w której rozmówcy nie mogą się wzajemnie zobaczyć,

ale mogą sobie przekazać sygnały dźwiękowe. Najbardziej typowym przykładem jest kontakt

pomiędzy sąsiednimi celami. Stukanka jest uniwersalnym narzędziem komunikacji, gdyż

nadawany komunikat dociera właściwie wszędzie, do każdego zakamarka budynku więziennego.

Jest to możliwe dzięki takim nośnikom dźwięku, jak system centralnego ogrzewania, rurki

wodociągowe i rury kanalizacyjne, a nawet same ściany. Jest to sposób porozumiewania się

szybki, skuteczny i z tego powodu najpowszechniejszy. Z punktu widzenia uczestników

podkultury wadą tej formy komunikacji jest ograniczenie do jednego budynku więziennego, nie

da się bowiem przekazać w ten sposób informacji do innych pawilonów więzienia. Podstawą

stukanki jest alfabet Morse'a, przy czym dwa bezpośrednio po sobie następujące stuknięcia

oznaczają kropkę, zaś stuknięcia przedzielone przerwą oznaczają kreskę. Skuteczność stukanki

uwarunkowana jest normą podkulturową, która nakazuje członkom organizacji przekazać dalej

informację, jeśli nie mogłaby ona dotrzeć do odbiorcy bez ich pomocy. Odgłos stukania w rurki

rozchodzi się bowiem w pionie i w poziomie kondygnacji budynku, a zatem gdy informacja jest

nadawana do celi położonej np. na linii ukośnej w stosunku do położenia celi nadawcy, to ktoś w

celi położonej powyżej musi powtórzyć komunikat, aby dotarł on do adresata na wyższym

piętrze. Podobnie jest, gdy odgłos stukania słabnie na skutek nadmiernej odległości.

Ze względu na możliwość łatwego podsłuchiwania stukanki, której dźwięk rozchodzi się przecież

wszędzie (a więc także do biur personelu, a nawet do gabinetu naczelnika), członkowie

organizacji stosują kamuflaż przy wywoływaniu adresata komunikatu. Polega on na podawaniu

takiej informacji wywoławczej, którą znać mogą jedynie dwie osoby: nadawca i odbiorca, np.

„do tego, którego szwagier rozbił dymion z winem”. W każdej celi ktoś, kto odebrał taki

komunikat, zwraca się do osób pozostałych podając zawartą w nim informację wywoławczą.

Jeśli nikt nie identyfikuje się jako adresat, osoby w celi przestają się interesować treścią tej

korespondencji. Norma grypserska nakazuje to nawet pod groźbą kary organizacyjnej. Jeśli

jednak ktoś rozpozna siebie jako adresata, przysiada się do grzejnika i nasłuchuje, a pozostali nie

przedzkadzają mu. Po chwili role mogą się zmienić i odpowiedź popłynie w przeciwnym

kierunku, oczywiście też z kamuflażem. Kolejną formą komunikacji są grypsy. Jest to forma

najbardziej znana poza więzieniem, od tego terminu pochodzi też nazwa podkultury więziennej –

„grypsera”, „grypserka” a także pojęć pochodnych: „grypsujący” – to członkowie organizacji

grypserskiej, „gryps”, „grypserka” – gwara więzienna, „grypsowanie” – udział w podkulturze

więziennej, tj. członkostwo w grupie grypserskiej; „grypser” to pogardliwa nazwa członków

podkultury, najczęściej stosowana przez funkcjonariuszy. Grypsy jako forma komunikacji to po

prostu małe kawałki papieru z napisaną na nich treścią, zrolowane bądź złożone w celu ukrycia w

razie przeszukania. Przenoszą je ukryte przy sobie różni ludzie, czasem osoby z personelu (za

odpowiednim wynagrodzeniem). Szczególnym sposobem przekazywania grypsów jest tzw. koń,

kobyła, chabeta. Polega on na tym, że przez okno celi wysuwa się drążek od szczotki, na końcu

którego zaczepiony jest sznurek. Drugi koniec sznurka jest obciążony, a na nim uwiązany jest

gryps. Sznurek wysuwa się za okno tak, aby zwisał swobodnie. Wykonuje się to wtedy, gdy w

sąsiedniej celi ktoś uprzedzony (np. stukanką) wysunął drążek bez sznurka. Nadawca wprawia

sznurek z obciążeniem w ruch wahadłowy o coraz większym zasięgu tak długo, aż zaczepi on o

wysunięty drążek odbiorcy. Wówczas odbiorca wciąga gryps do celi i uwalnia sznurek.

Czynności te mogą być powtarzane aż do chwili, gdy gryps dotrze w końcu do adresata.

Oczywiście z kamuflażem. W niektórych ugrupowaniach grypserskich stosuje się rozróżnienie

określające kierunek, w jakim jest wysyłany gryps: chabeta – w dół, poniżej okna nadawcy,

kobyła – w bok, do sąsiedniego okna, koń – w górę, powyżej nadającego. Rozróżnienie to

ułatwia komunikację, wystarczy bowiem tylko krzyknąć przez okno stosowną nazwę, aby

przygotował się do odbioru właściwy adresat; nie trzeba wówczas wywoływać numeru celi, co

niekiedy może być niebezpieczne (zob. fot. 2 i 3).

Wadą tej formy komunikacji – według oceny grypsujących – jest materialny dowód w razie

przejęcia grypsu przez funkcjonariuszy oraz możliwość identyfikacji piszącego na podstawie

analizy pisma ręcznego. Zaletą grypsu jest jednak możliwość przekazania go na dowolną

odległość, także poza więzienie. Jednym ze sposobów bezpośredniego przekazywania grypsów

poza więzienie jest tzw. dmuchawka albo dmuchanka. Polega ona na wydmuchiwaniu grypsu

przez długą, stożkowato zrolowaną tutkę papierową (np. z gazety). Wprawni więźniowie potrafią

wydmuchnąć gryps na odległość 25–30 metrów. Czasem w grypsach bywa stosowany

niewidoczny atrament, tzw. sympatyczny, jako dodatkowa metoda utajnienia korespondencji.

Najczęściej stosowana jest woda z rozpuszczonym cukrem. Po odpowiednim podgrzaniu kartki

nad płomieniem adresat (a czasem funkcjonariusz, który gryps przechwycił) uzyskuje pismo

barwy brązowej pochodzącej od przepalonego cukru. Na zakończenie należy wspomnieć o

lustrzance – formie porozumienia się za pomocą lusterka. Używane są dwa sposoby zastosowania

lustrzanki: jako narzędzia odbijającego błyski świetlne, co umożliwia przekazywanie liter

alfabetem Morse'a oraz jako „lusterka wstecznego” na drążku, umożliwiającego obserwowanie z

okna celi osoby nadającej informację za pomocą miganki (stosuje się to wtedy, gdy rozmówcy

nie można dostrzec bezpośrednio z okna, ale jest on w pobliżu). Ograniczeniem tej formy jest

jednokierunkowość przekazu, wymiana informacji jest niemal niemożliwa.

II. GWARA WIĘZIENNA. GRYPS

Opisane powyżej różne środki porozumiewania się są nośnikami treści, która przez członków

grup grypserskich jest wyrażana w odrębnym języku – gwarze więziennej. Nie jest to pełny

system wyrazów, zwrotów i form – jaki charakteryzuje język narodowy – zawiera jednak tyle

swoistych elementów mowy, że stanowi odrębną odmianę języka. Podobnie jak inne gwary – np.

regionalne, zawodowe, przestępcze – opiera się ona na języku ogólnonarodowym, potocznym.

Zachowuje więc te same zasady odmiany wyrazów, tj. deklinację i koniugację, zawiera na ogół te

same nieodmienne części mowy: przyimki, partykuły i przysłówki oraz wiele tych samych

rzeczowników, przymiotników, czasowników. Do tego podstawowego zasobu słów dochodzi

jednak słownictwo szczególne, znane i zrozumiałe tylko dla reprezentantów podkultury

więziennej. Gwara więzienna jest przez nich nazywana grypsem albo grypserką.

1. Znaczenie gwary więziennej w podkulturze

Gryps, jako jeden z podstawowych elementów podkultury więziennej, spełnia w niej niezwykle

istotną rolę nośnika celów i norm, a także środka integracji grupowej i odrębności od innych

grup. Tak więc można wyodrębnić trzy zasadnicze funkcje gwary więziennej: szkoleniową,

różnicująco-integracyjną i konspiracyjną.

A. Szkoleniowa funkcja grypsu.

Język grypserski wpływa na osobowość jego użytkowników, przyczynia się bowiem do

tworzenia podkulturowego, grypserskiego sposobu formułowania myśli i wypowiedzi, do

przyjmowania określeń gwarowych za własne, do tworzenia poglądów i postaw zgodnych z

ideologią podkultury więziennej. Charakterystyczną cechą tej podkultury jest jej ścisłe

powiązanie z podkulturami przestępczymi. Jest to oczywiste, gdyż grypsujący są więźniami, a

więźniowie są przestępcami. Spędzają oni ze sobą ogromną ilość czasu, który wypełniają przede

wszystkim opowieściami o własnych albo zasłyszanych (prawdziwych albo zmyślonych)

dokonaniach przestępczych, a także o planach – mniej lub bardziej realnych – dokonania

wielkich przestępstw. Atmosfera przestępczości przenika większość ich rozmów i rozmyślań. Dla

mniej doświadczonych więźniów rozmowy te są źródłem nieustannej edukacji przestępczej, dla

bardziej doświadczonych – źródłem doskonalenia w przestępczym fachu. Nowy i

niedoświadczony więzień nazywany jest w grypsie amerykanem, a niekiedy noworodkiem albo

cycem. Poznając członków grupygrypsujących i ucząc się grypsu uczy się on zarówno języka

przestępczego, jak i roboty. Na początku poznaje on różne rodzaje przestępstw, np: robić na

farmazon – dokonywać oszustw; walić, rąbać, golić – kraść. Stopniowo poszerza zakres wiedzy o

specjalnościach wchodzących w zakres tych rodzajów, np. : włamy – kradzieże z włamaniami,

następnie odmiany włamów: repecić pudło, pruć zamek; na pasówkę – za pomocą dopasowanego

klucza; na szprink – błyskawicznie, np. w czasie, gdy domownicy są w mieszkaniu, ale chwilowo

opuścili jedno pomieszczenie; na szlam – w nocy, podczas snu domowników; na siemano – przed

południem, gdy mieszkańcy domu są w pracy.

Kolejną specjalnością złodziejską jest doliniarstwo zwane też krawiectwem; są to dwie nazwy tej

samej specjalności – kradzieży kieszonkowej. Krawiec kroi frajerowi katanę – złodziej okrada

ofiarę z przedmiotów, które ten miał w marynarce na sobie. Doliniarz przewiskuje doliny bucowi

– złodziej kieszonkowy przeszukuje kieszenie ofierze. Metody doliniarskie są odpowiednie do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: