Nauka świata dysku.pdf

Ian Stewart, Terry Pratchett i Jack Cohen

Nauka świata dysku

przełożył Piotr W. Cholewa

tytuł oryginału: The Science of Discworld

Każda dostatecznie zaawansowana technologia

jest nieodróżnialna od magii.

Arthur C. Clarke

Każda technologia odróżnialna od magii

jest niedostatecznie zaawansowana.

Gregory Benford

Przyczyną, dla której prawda wydaje się o wiele dziwniejsza od fikcji,

jest to, że nie wymaga się, by była logiczna.

Mark Twain

Nigdzie nie ma żadnych żółwi.

Myślak Stibbons

Tłumacz dziękuje za pomoc Anecie Baran, Tomaszowi

Brzezińskiemu, Jackowi Drewnowskiemu, Rafałowi Hyli, Marcinowi

Jagodzińskiemu, Tomaszowi Mazurowi, Michałowi Mierzwie, Ewie

Pawelec, Szymonowi Sokołowi i Danielowi Tarce.

Opowieść zaczyna się tutaj

Dawno, dawno temu istniał sobie świat Dysku. I wciąż istnieje w

dostatecznej liczbie.

Świat Dysku jest piaski i sunie przez kosmos na grzbiecie ogromnego

żólwia; stal się inspiracją dla -jak dotąd - dwudziestu pięciu powieści,

czterech map, encyklopedii, dwóch seriali animowanych, koszulek,

szalików, modeli, plakietek, piwa, haftów, długopisów, plakatów i

prawdopodobnie - zanim ta książka ukaże się drukiem - także pudru i

dezodorantu (jeśli nie, to tylko kwestia czasu).

Krótko mówiąc, zyskal niezwykłą popularność.

W dodatku świat Dysku funkcjonuje dzięki magii.

Świat Kuli - nasza ojczysta planeta, a przez rozszerzenie obserwacji

także wszechświat, w którym istnieje - funkcjonuje zgodnie z regułami. Tak

naprawdę to po prostu funkcjonuje. Ale przyglądamy się jego działaniu, a te

obserwacje i oparte na nich dedukcje są fundamentem nauki.

Magowie i uczeni z pozoru bardzo się od siebie różnią. To oczywiste,

że grupa ludzi, którzy dziwacznie się ubierają, żyją we własnym świecie,

mówią specyficznym językiem i często wygłaszają stwierdzenia wydające

się naruszać zdrowy rozsądek, nie ma absolutnie nic wspólnego z grupą

ludzi, którzy często dziwacznie się ubierają, mówią specyficznym językiem,

żyją... hm...

Może spróbujmy inaczej. Czy istnieje związek między nauką a

magią? Czy magia świata Dysku z jego ekscentrycznymi magami,

rozsądnymi czarownicami, upartymi trollami, smokami ziejącymi ogniem,

gadającymi psami i osobową (osobowym) ŚMIERCIĄ, rzuca jakieś światło

na surową, racjonalną, solidną ziemską naukę?

Sądzimy, że tak.

Wyjaśnimy to za chwilę. Najpierw jednak chcielibyśmy zaznaczyć,

czym Nauka świata Dysku nie jest. Ostatnio pojawiło się na rynku kilka

książek związanych z filmami, książek typu Nauka czegoś... - takich jak The

Science of X-Files (Nauka Archiwum X) czy The Physics ofStar Trek (dosł.

Fizyka Star Treka, wydana po polsku jako Fizyka podróży

międzygwiezdnych). Opisują te obszary współczesnej nauki, które pewnego

dnia mogą stworzyć przedstawione w filmach urządzenia czy zjawiska. Czy

obcy rzeczywiście lądowali awaryjnie w Roswell? Czy można zbudować

napęd nadświetlny? Czy pojawią się kiedykolwiek superpojemne baterie,

jakie Scully i Mulder muszą wykorzystywać w swoich latarkach?

Moglibyśmy pójść tą drogą. Moglibyśmy na przykład wskazać, że

teoria Darwina tłumaczy, jak niższe formy życia ewoluują w wyższe, wobec

czego całkiem rozsądna wydaje się przemiana człowieka w orangutana

(który pozostał jednak bibliotekarzem, jako że nie ma formy życia wyższej

niż bibliotekarz). Moglibyśmy spekulować, jakie sekwencje DNA potrafią

sensownie wymusić azbestową wyściółkę wnętrzności smoków.

Moglibyśmy nawet próbować wyjaśniać, jak powstał długi na tysiące

kilometrów żółw.

Postanowiliśmy tego nie robić - z ważnego powodu. Właściwie z

dwóch powodów.

Przede wszystkim byłoby to... no... głupie.

A to z drugiego powodu. Świat Dysku nie podąża drogą nauki. Po co

udawać, że mógłby? Smoki zioną ogniem nie dlatego, że mają azbestowe

płuca - zioną ogniem, ponieważ wszyscy wiedzą, że tak właśnie powinny się

zachowywać.

Światem Dysku kieruje coś głębszego niż zwykła magia, coś

potężniejszego od bezbarwnej nauki. To imperatyw narracyjny, siła

opowieści. Odgrywa rolę podobną do substancji znanej jako flogiston.

Kiedyś wierzono, że jest on elementem czy substancją zawartą we

wszystkich materiałach palnych, która pozwala im się palić. W uniwersum

Dysku jest to narrativum. Występuje w spinie każdego atomu, w torze

każdej chmury. Sprawia, że są tym, czym są, że istnieją i uczestniczą w

rozwijającej się opowieści o świecie.

W świecie Kuli rzeczy zdarzają się, ponieważ chcą się zdarzyć. To,

czego chcą lub nie chcą ludzie, nie ma większego znaczenia w schemacie

rzeczy; wszechświat nie istnieje po to, by opowiedzieć historię.

Z pomocą magii można zmienić żabę w księcia. Z pomocą nauki

można zmienić żabę w doktora nauk, ale ów doktor nauk wciąż pozostaje tą

samą żabą, od której zaczęliśmy.

Taki jest powszechny pogląd na naukę świata Kuli. Nie dostrzega się

przy tym znacznej części tego, dzięki czemu nauka naprawdę działa. Nauka

nie istnieje abstrakcyjnie. Można przemielić wszechświat na cząstki

składowe i nie znaleźć nawet śladu Nauki. Nauka jest strukturą stworzoną i

rozwijaną przez ludzi. A ludzie sami wybierają, co ich interesuje, co

uważają za istotne. I często myślą w sposób narracyjny.

Narrativum to potężna substancja. Zawsze mieliśmy skłonność, by

nanosić na uniwersum opowieści. Kiedy istoty ludzkie pierwszy raz

spojrzały w gwiazdy, które są wielkimi, ognistymi słońcami położonymi

niewyobrażalnie daleko, zobaczyły wśród nich wielkie byki, smoki i

miejscowych bohaterów.

Ta ludzka skłonność nie wpływa na to, co mówią reguły, ale określa,

które z reguł mamy ochotę rozważać. Co więcej, zasady wszechświata

muszą umożliwić wszystko, co ludzie potrafią zaobserwować, a to

wprowadza imperatyw narracyjny także do nauki. Ludzie myślą historiami.

Klasycznie, sama nauka była odkrywaniem tych historii. Wystarczy

przypomnieć sobie różne książki, jak na przykład Historia ludzkości, O

pochodzeniu człowieka czy - skoro już o tym mowa - Krótka historia czasu.

Jednak poza - i ponad - opowieściami nauki świat Dysku może

odegrać o wiele ważniejszą rolę: “A gdyby?”. Możemy go wykorzystać jako

eksperyment myślowy, wyobrazić sobie, jak wyglądałaby nauka, gdyby

wszechświat był inny albo gdyby historia nauki podążyła inną ścieżką.

Możemy spojrzeć na naukę z zewnątrz.

Dla naukowca eksperyment myślowy to doświadczenie, które może

przeprowadzić w głowie; dzięki niemu tak dobrze rozumie, co naprawdę się

dzieje, że nie musi już wykonywać prawdziwych eksperymentów, co

oczywiście pozwala zaoszczędzić sporo czasu i pieniędzy, a także chroni

przed uzyskaniem wyników, które irytująco nie pasują do teorii. Świat

Dysku prezentuje bardziej praktyczne podejście - tam eksperyment myślowy

to ten, którego nie można wykonać, a i tak by się nie udał, gdyby nawet

próbować. Ale my planujemy w tej książce taki eksperyment, jaki naukowcy

przeprowadzają przez cały czas, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. I nie

trzeba go wykonywać naprawdę, ponieważ by się nie udal. Wiele

najważniejszych problemów w nauce i w naszym jej rozumieniu nie dotyczy

tego, czym wszechświat jest naprawdę. Dotyczy tego, co by się stało, gdyby

był inny.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: