M A L A R N I A N A Z A M K U K R Ó L E W S K I M
1766 – 1818
Malarnia była szkołą malarską założoną w 1766 roku przez Marcello Bacciarellego na polecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Malarnia Królewska nazywana była również Atelier - pracownią. Jej siedziba mieściła się na Zamku Królewskim w Warszawie i utrzymywana była przez króla. Szkoła ta nigdy nie uzyskała rangi Akademii Sztuk Pięknych, choć nazwy tej niejednokrotnie później używano. Do końca jej istnienia kierował nią Marcello Bacciarelli.
Zamkowe pracownie malarzy i rzeźbiarzy, stanowiące jednocześnie szkołę młodych artystów, mieściły się przy końcu północno – wschodniego skrzydła wiodącego ku katedrze. Do pracowni malarskich na pierwszym piętrze wchodziło się z dziedzińca kuchennego przez dużą sień. Lokal był dość obszerny. Do dużej głównej pracowni przylegały 3 gabinety.
Pracownia na pierwszym piętrze z czasem stała się za mała dla artystów Stanisława Augusta. Powstała potrzeba dołączenia pomieszczeń w przyziemiu na pracownię rzeźbiarską. Z dziedzińca kuchennego wchodziło się przez dużą sień do przedpokoju, z którego wiodły drzwi na prawo do obszernej pracowni rzeźbiarskiej z przyległymi dwoma pokoikami dla sztukatorów, na wprost do małej pracowni i na lewo – do „Dolnej Malarni”.
Nauka w Malarni polegała, zwłaszcza na początku, przede wszystkim na kopiowaniu rzeźb, sztychów i obrazów. Wprowadzono jednak poza tym, na wzór rzymski czy paryski, także studium aktu. Draperie studiowano upinając je na manekinach, które król zamówił w Paryżu. Dzięki istnieniu podręcznej biblioteki Malarni, przyszli artyści mogli studiować zagadnienia teoretyczne malarstwa, rysunku i innych sztuk oraz rzemiosł, anatomię, kostiumologię, można było zapoznać się ze sztuką starożytnych, z najnowszymi zdobyczami archeologii.
Kryteria, które powinni spełniać studenci Malarni w całym cyklu kształcenia opisał szczegółowo Albertrandy w swoim wierszowanym poemacie. Wychowankowie Malarni winni byli opanować zakres wiedzy teoretycznej i praktycznej. Posiadać wiedzę z mitologii, historii, matematyki, znać podstawy anatomii, proporcje ciała ludzkiego, znać podstawy architektoniki, optyki, fizyki, umieć odtworzyć na płaszczyźnie uczucia.
Malarnia nie była akademią, praktyczne zadania, które przed nią stawiano, nieraz odsuwały na drugi plan racjonalne metody nauczania, ale choć szeroki program pozostawał często teorią, ważne było samo wskazanie celu i uświadomienie uczniom wszystkich trudności na drodze jego realizacji.
Malarnia rozwijała działalność w ciągu trzydziestu lat panowania Stanisława Augusta. Zespół jej pedagogów, a potem i uczniów, stanowił główny trzon dworu artystycznego Stanisława Augusta.
W ciągu lat zmieniał się zespół pedagogiczny. Profesorowie Malarni wykonywali dla króla różnorodne prace, pobierając z tytułu wszystkich swoich obowiązków stałą pensję lub doraźne wynagrodzenia.
Na liście malarzy, profesorów i „asystentów” Malarni,
pojawiają się takie nazwiska, jak:
Marcello Bacciarelli – na polecenie króla założył Malarnię i kierował nią do końca jej
istnienia, malował zarówno portrety, jak i dekoracje wnętrz i
kompozycje historyczne, najbardziej jednak interesowało go
malarstwo portretowe, w którym był mistrzem. Samych portretów
króla Stanisława Augusta pozostawił Bacciarelli ponad 30, prócz tego
sportretował członków najbliższej rodziny królewskiej i arystokracji
polskiej. Portrety Bacciarellego cechuje miękkość kolorytu i styl
pasujący do epoki.
Bernardo Bellotto, zwany Canaletto – profesor malarstwa (uprawiał malarstwo wedutowe)
Ludwik Marteau – profesor malarstwa, portrecista, malował pastelem portrety przeważnie
niedużego formatu, które niekiedy sam powtarzał, miał atelier i mieszkał na
zamku, w 1764 został nadwornym malarzem Stanisława Augusta, zajmował się
też pracą pedagogiczną, jego portrety upamiętniły większość wybitnych postaci z
kręgu najbliższego otoczenia Stanisława Augusta, jak również przedstawicieli
najznamienitszych rodów magnackich.
Mateusz Tokarski – jeden z najzdolniejszych uczniów Malarni, portrecista, pełnił funkcję
Kustosza Galerii Królewskiej, w Malarni stał się z czasem głównym
asystentem Bacciarellego i głównym kopistą wykonywanych przez
niego portretów króla, jego rodziny i dworu
Jan Bogumił Plersch – być może również był profesorem Malarni (pracował w Łazienkach)
Antoni Albertrandy – profesor malarstwa, portrecista, główny kodyfikator nauk udzielanych
przyszłym artystom
Jako profesorowie zatrudnieni byli prawdopodobnie również architekci: Merlini, Schreger, Kamsetzer i Kubicki. Szkoła miała zatem szeroki program, opierający się o malarstwo, rzeźbę i architekturę.
Wśród najzdolniejszych uczniów wymienia się następujące nazwiska:
Anna Rajecka – była prawdopodobnie córką malarza Józefa rajeckiego, kształciła się na
koszt króla Stanisława Augusta od ok. 1780 w warszawie pod kierunkiem
Marteau i być może w Malarni Bacciarellego.
Józef Wall – od około 1772 kształcił się w warszawie u Bacciarellego w malarni,
najliczniejszą i najciekawszą grupę zachowanych prac artysty stanowią jego
rysunki o tematyce rodzajowej powstałe między 1771 a 1777, w latach 1776-78
zajmował się grafiką
Ferdynand Pinck – syn królewskiego rzeźbiarza – Franciszka, malarz pejzażysta, uczeń, a
później nauczyciel królewskiej Malarni
Zygmunt Vogel – wychowanek Malarni Królewskiej, tam zapoznał się z pracami Canaletta,
dzięki któremu zrodziło się w nim zamiłowanie do widoków miejskich, do
odwzorowywania architektury, nie używał prawie farb olejnych, jego
domeną były akwarela, tusz, ołówek.
Wincenty de Lesseur (Lesserowicz) – kształcił się w Malarni u Bacciarellego, późniejszy
profesor tej szkoły, malarz miniaturzysta, twórca
portretów pastelowych, rysownik; Malował portrety
króla Stanisława Augusta, innych monarchów
europejskich, bohaterów narodowych, artystów,
uczonych, a także rodziny magnackie i ich przyjaciół.
Józef Kosiński – uczeń, późniejszy profesor, malarz miniaturzysta, uczył się w Malarni pod
okiem Bacciarellego, malarz nadworny Stanisława Augusta, malował liczne
portrety króla oraz innych znanych osób m.in. Tadeusza Kościuszki, Izabeli
Czartoryskiej czy gen. Maurycego Hauke
Aleksander Kucharski – malarstwa uczył się u Bacciarellego, dzięki czemu otrzymał
stypendium i wyjechał do Paryża, Stanisław August chciał, aby
Kucharski zajął się malarstwem historycznym, ale sam artysta wolał
portret
Kazimierz Wojniakowski – polski malarz i rysownik, uczeń Bacciarellego, Uprawiał przede
wszystkim malarstwo portretowe; malował m.in. Izabelę Czartoryską, Tadeusza Kościuszkę, Stanisława Augusta Poniatowskiego;
jego portrety cechuje duży realizm fizjonomii modeli.
· W Malarni zapoznawano się z rozmaitymi rodzajami malarstwa. Rozwijano bogaty wachlarz tematyki. Z Malarni wyszli pierwsi polscy pejzażyści – Vogel.
· W sztuce miniatorskiej wyspecjalizowali się Lesseur i Kosiński.
· Malarstwo dekoracyjne i plafonowe, które uprawiali – oczywiście z pomocą uczniów – Bacciarelli i Plersch, nie miało warunków rozwoju w okresie klasycyzmu, nie znalazło też kontynuatorów.
· Jedynie na malarstwo rodzajowe nie znalazło się miejsca w Królewskiej Malarni.
· Najstaranniej studiowano w Malarni sztukę portretową, wykształciła się tutaj spora liczba portrecistów. Najwybitniejszym z nich był Kazimierz Wojniakowski.
a.bunia