Prawo rzymskie cz.II Proces cywilny.pdf

(290 KB) Pobierz
PRAWO RZYMSKIE
1
RZYMSKI PROCES CYWILNY
19. Historyczny rozwój procesu rzymskiego
Najdawniejszym sposobem realizacji praw prywatnych, tak jak i w innych
społeczeństwach pierwotnych
była tzw . pomoc własna . Wraz ze wzrostem znaczenia organizacji państwowej,
władza zaczęła ograniczać pomoc własną -pomocą państwa.
W historii rzymskiego procesu cywilnego można rozróżnić trzy rodzaje
postępowania:
a) Najstarszy – proces legisakcyjny (legis actio) – do poł.II w.p.n.e. jedyny,
b) Proces formułkowy (agere per formulas ) – stopniowo wypierający, a od
17r.p.n.e. całkowicie usuwający proces legisakcyjny z praktyki sądowej.
c) Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) – będący w stosunku do
poprzedniego postępowaniem nadzwyczajnym.
Cechą wspólną procesów legisakcyjnego i formułkowego ( zwanymi
zwyczajnymi)jest dwufazowość toku postępowania ; przygotowawcza ( in iure
)przeprowadzana zawsze przed urzędnikiem państwowym i rozstrzygająca ( apud
iudicem ) tocząca się w innym miejscu i czasie przed sędzią prywatnym.
Proces kognicyjny odbywał się od początku do końca przed urzędnikiem
państwowym, który skupiał władzę sądowniczą i administracyjną.
20.Rola pretora w procesie cywilnym
Władza jurysdykcyjna w procesach dwufazowych po upadku monarchii przechodzi
w ręce pretora. Poza czuwaniem nad przebiegiem procesu w pierwszej fazie (tzw.
instruowanie procesu ) , nieodzowny był także jego udział przy dokonywaniu
niektórych czynności prawnych. Do niego należał też nadzór nad sprawowaniem
opieki prawnej.
W wyniku rozwoju kontaktów z obcokrajowcami w 242r.p.n.e. powołano urząd
pretora dla peregrynów, gdzie sprawował on jurysdykcje w sprawach gdzie
przynajmniej jedną ze stron był z obcokrajowiec.
W procesie formułkowym pretor nadawał upoważnienie do wydania wyroku
sędziemu. Ważnym przywilejem pretora w procesie formułkowym było uprawnienie
do udzielenia lub odmówienia skargi .
21.Pomoc własna i obrona konieczna
Ogólnie pomoc własna przedstawiać się może jako:
a) samopomoc – ofensywna postawa zmierzająca do przywrócenia naruszonego
stanu prawnego
b) obrona konieczna – mająca obronny charakter, celem której jest ochrona
istniejącego stanu prawnego przed bezprawiem .
O ile państwo zwalczało samopomoc ( stosowaną głównie przez warstwy zamożne)
, o tyle obrona konieczna była dopuszczalna, w myśl zasady ‘’że siłę można
odeprzeć siłą’’. Można ją było stosować celem odparcia bezprawnego i
bezpośredniego zamachu, a poza tym tylko w przypadku, gdy bez obrony
koniecznej powstałaby niepowetowana szkoda.
2
22.Polubowne rozstrzyganie sporów
Polubowne rozstrzygnięcie sporu polegało na umowie stron że bezpośrednio, z
pominięciem fazy in iure, zwrócą się do osoby prywatnej zwanej arbitrem . Strony
zobowiązywały się do zapłacenia kary umownej, jeżeli nie dostosują się do
orzeczenia arbitra. Zobowiązanie do zapłacenia kary umownej dotyczyło stron
również, gdy:
- powód pomimo orzeczenia arbitra wytoczył sprawę z powództwa cywilnego
- pozwany,jeśliby nie spełnił nakazu świadczenia.
Arbiter zobowiązywał się do rozpoznania sprawy i orzeczenia sentencji, a w
przypadku opieszałości, wymuszał to pretor za pomocą grzywny lub zajęcia rzeczy
należącej do arbitra.
Po uznaniu chrześcijaństwa za religię państwową bardzo często stosowane w
praktyce było sądownictwo biskupie . Za porozumieniem stron , biskup, jako
sędzia polubowny orzekał w sprawie co było podstawą do przeprowadzenia
egzekucji , realizowaną przez władzę państwową.
23. Jurysdykcja
Pojęcie iurisdictio w prawie rzymskim wiązało się z działalnością urzędników
jurysdykcyjnych (głównie pretora)
24.Magistratury jurysdykcyjne
Składały się one z : pretora, edyla kurulnego, namiestnika prowincji i kwestora.
Miały kompetencje do orzekania czy w konkretnym przypadku przysługuje
powodowi możliwość pozwania przed sąd ( actio ), a pozwanemu jakiś zarzut
procesowy ( exceptio ).
25.Jurysdykcja sporna(procesowa) i niesporna(nieprocesowa )
Władza rozstrzygania sporów nazywała się władzą jurysdykcyjną. Można wyróżnić
dwa jej rodzaje:
a) sporna ( iurisdictio contentiosa ) – była wykonywana , gdy strony były w
sporze. Polegała na tym, że spór rozstrzygano drogą sądową. Przysługiwała
ona magistraturom rzymskim. Udzielały one odpowiedniej skargi osobom o to
proszącym . W późniejszym czasie przysługiwała konsulom i edylom
kurulnym.
b) niesporna ( iurisdictio voluntaria ) – polegała na dokonaniu przed magistraturą
pewnych aktów prawnych, a osoby które dokonywały tego aktu nie były w
sporze (np. wyzwolenie niewolnika). Taką jurysdykcyję prowadził konsul
potem pretor.
26Sędzia w prawie rzymskim
Druga faza procesu ( apud iudicem ) zwyczajnego odbywała się przed sędzią
jednostkowym lub sądem kolegialnym.
Sędzia jednostkowy ( iudex unus ) był typową postacią procesów zwyczajnych. Była
to osoba prywatna ( iudex privatus ) powoływana do rozstrzygnięcia konkretnego
sporu. Sędziego powoływała magistratura, a uprawnienie do wydania wyroku
udzielał pretor.
Sędziów powoływano z listy tworzonej w okresie republiki przez pretora, a w
okresie pryncypatu – cesarza. Wybór polegał na porozumieniu stron , bądź
losowaniu.
3
27.Sądy kolegialne
Sądy kolegialne ( recuperatores ) zajmowały się sprawami mieszanymi tzn.
dotyczącymi Rzymian, peregrynów oraz szczególnymi sprawami np. z tytułu
rabunku, niesławy. Rekuperatorzy byli początkowo wzywani do rozstrzygania
spraw podlegających jurysdykcji pretora dla peregrynów.
28.Sąd centumwiralny i decemwiralny
Sąd centumwiralny – nazwa pochodzi od pełnego składu kolegium (‘’sąd 100
mężów’’, choć często tę liczbę przekraczano ). W poszczególnych sprawach
występowały tylko wydzielone zespoły ( consilia, iudicia ), jako organy sądzące i to
tylko wtedy gdy wartość spadku przekraczała 100 tys. sestersów. Przed sądem
centumwiralnym obowiązywała zawsze procedura procesu legisakcyjnego, nawet po
wprowadzeniu procesu formułkowego.
Sad decemwiralny – 10-cio osobowe kolegia rozstrzygające spory o wolność.
29.Zdolność procesowa
Zdolność procesowa, to zdolność do przedsiębrania czynności, które w procesie
sądowym wywołają określony skutek prawny (np. uznanie przez pozwanego
roszczeń powoda prowadziło do wyroku zasądzającego ).
Była to ogólna możność występowania w procesie jako powód lub pozwany.
Zdolność procesową posiadali tylko ludzie wolni, kobiety uzyskały pełną zdolność
procesową dopiero za Dioklecjana czy Konstantyna Osoby niedojrzałe i chore
umysłowo też nie posiadały zdolności procesowej.
30.Zdolność procesowa ,a legitymacja procesowa
O ile zdolność procesowa była to ogólna możność występowania w procesie jako
powód lub pozwany, o tyle legitymacja procesowa była uprawnieniem do
występowania w procesie w konkretnej sprawie.
Czynna legitymacja procesowa – w charakterze powoda;
Bierna legitymacja procesowa – w charakterze pozwanego.
31.Legitymacja procesowa
Legitymacja procesowa była uprawnieniem do występowania w procesie w
konkretnej sprawie.
Czynna legitymacja procesowa – w charakterze powoda;
Bierna legitymacja procesowa – w charakterze pozwanego.
Np. w sprawie windykacyjnej w charakterze powoda mógł wystąpić tylko właściciel
rzeczy, natomiast w charakterze pozwanego tylko osoba władająca tą rzeczą
(złodziej czy znalazca ).
Pretor nie zezwalał na przeprowadzenie postępowania w przypadku braku
legitymacji procesowej przynajmniej jednej ze stron.
4
32.Zastępstwo procesowe
Możliwość posłużenia się przez powoda lub pozwanego inną osobą do
przeprowadzenia czynności procesowych . W procesie legisakcyjnym zastępstwo
procesowe w zasadzie nie było dopuszczalne. Zostało uznane dopiero w proc.
formułkowym. Zastępca występował w nim jako kognitor ( cognitor ) lub prokurator
( procurato r). Kognitor był ustanawiany przez stronę w obecności przeciwnika w
postępowaniu in iure , przy czym zachowana musiała być stosowna formułka.
Prokuratorem mógł być zarządca majątku strony, którego upoważnienie wynikało
z posiadanego pełnomocnictwa do prowadzenia wszystkich interesów (procurator
omnium rerum ), lub pełnomocnictwa do zastępstwa tylko w procesie sądowym
( procurator ad litem ).
33.Czas i miejsce postępowania sądowego
Czas
Postępowanie in iure mogło odbywać się tylko w dniach dozwolonych ( dies fasti ) ,
pozostałe dni ( dies hefasti ) poświęcone były bogom i wyłączone były z kalendarza
procesowego. Wyłączonymi były także dni zgromadzeń ludowych. Dni zabronione
zajmowały 1/3 roku. W cesarstwie chrześcijańskim kalendarz sądowy dostosowany
został do potrzeb nowej religii.
Miejsce
Rzymski proces cywilny odbywał się w warunkach jawności, stąd pretorowie i
sędziowie sprawowali swe funkcje na otwartych placach publicznych. Na
prowincjach – podobnie – pretor zasiadał na podwyższeniu , na zaszczytnym
krześle kurulnym, a strony rozprawiały przed nim w pozycji stojącej.
W okresie cesarstwa , zasada jawności postępowania nadal obowiązywała , ale
praktyka była odmienna. Sami cesarze sprawowali sady w swoich pałacach , a
podległe im sądy też funkcjonowały w pomieszczeniach zamkniętych z
ograniczonym dostępem dla publiczności.
5
34.Właściwość sądowa
W prawie rzymskim rozróżniano dwa rodzaje właściwości sądowej ( forum
competens ):
a) Rzeczowa – kwestię tą regulował podział kompetencji sądowej, np. spór
targowy nie mógł być rozstrzygany na forum pretora, lecz tylko edyla
kurulnego.
b) Miejscowa – jeżeli strony nie ustaliły inaczej to właściwym sądem do
rozstrzygnięcia sporu był sąd miejsca zamieszkania pozwanego.
Innym kryterium był podział na sprawy ‘’większe’’( causa maiores ) i
‘’mniejsze’’( causa minores ) .
35.Actor sequitur forum rei
‘’Powód idzie za sądem pozwanego’’ . Zasada ta chroniła pozwanego przed
niedogodnością stawania przed obcym forum. Była to podstawowa zasada
właściwości miejscowej sądu.
Istniało oczywiście odstępstwo od tej zasady, w przypadku porozumienia stron co
do wyboru sądu (prorogacja sądu).
36.Prorogato fori (prorogacja sądu)
Było to odstępstwo od zasady ‘’Powód idzie za sądem pozwanego’’ w przypadku
porozumienia stron co do wyboru sądu (prorogacja sądu).
37.Actio
W procesie legisakcyjnym actio , były to działania podejmowane przez wszystkich
uczestników postępowania. W procesie formułkowym terminu actio używano na
określenie ogółu czynności procesowych powoda.
W końcu sprecyzowano def. Actio , jako skargi lub powództwa wnoszonego przez
powoda w celu realizacji przysługującego mu prawa podmiotowego. Celus w
księdze III Digestów: ‘ ’niczym innym jest skarga, jak prawem sądowego
dochodzenia tego, co się komuś należy’’.
38.Charakterystyka procesu legisakcyjnego
Proces legisakcyjny (najstarszy) wziął swoją nazwę stąd, iż postępowanie toczyło
się wyłącznie na podstawie ustawy ( legis actio ). Można więc było dochodzić tylko
praw zapisanych w ustawach. Stąd wąski jego zakres zastosowania. Proces
rozpoczynał się od wezwania powoda, aby pozwany stawił się przed organem
wyposażonym we władzę jurysdykcyjną. W obu fazach postępowanie odbywało się
ustnie , a w fazie pierwszej ( in iure ) strony wypowiadały ściśle określone formułki i
gesty, a każda pomyłka powodowała przegranie procesu – skrajny formalizm .
Ponadto był on bardzo kosztowny ze względu na stosowanie tzw. legis actio
sacramento , czyli zakładu . Obie strony po wypowiedzeniu formułek ustanawiały
sacramentum – pewną kwotę pieniężną deponowaną w świątyni. W drugiej fazie (
apud iudicem ) sędzia rozstrzygał , czyje sacramentum jest słuszne i strona

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin