Pojęcie i miejsce zasady subsydiarności w nowej konstytucji,.pdf

Pojęcie i miejsce zasady subsydiarności w nowej konstytucji, oraz jej

realizacja w przepisach ustawy zasadniczej i ustawodawstwa

zwykłego

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

Słowo subsydiarność (pomocniczość) pochodzi od łacińskiego terminu " subsidium ",

oznaczającego " pomoc pochodzącą z zapasów, rezerw "- w rzymskiej terminologii

wojskowej utożsamiane z oddziałami rezerwowymi znajdującymi się za linią frontu w

stałej gotowości bojowej (subsidriari cohortes).

Klasyczna definicja zasady subsydiarności znajduje się w encyklice Quadragesimo

anno: "(...) co jednostka z własnej inicjatywy i własnymi siłami może zdziałać, tego jej

nie wolno wydzierać na rzecz społeczeństwa; podobnie niesprawiedliwością, szkodą

społeczną i zakłóceniem ustroju jest zabieranie mniejszym i niższym społecznościom

tych zadań, które mogą spełnić, i przekazywanie ich społecznościom większym i

wyższym. Każda akcja społeczna ze swego celu i ze swej natury ma charakter

pomocniczy; winna pomagać członkom organizmu społecznego, a nie niszczyć lub

wchłaniać. (...) im doskonalej na podstawie tej zasady subsydiarności

przeprowadzony będzie stopniowy ustrój między poszczególnymi społecznościami,

tym większy będzie autorytet społeczny i energia społeczna, tym też szczęśliwszym i

pomyślniejszym będzie stan spraw państwa" .

Zasada pomocniczości (subsydiarności) nie jest formalnie określona przez

Konstytucję z dn. 2 kwietnia 1997r., ale wynika ona z innych zasad konstytucyjnych

jak:

• pluralizm państwowy - zakładający wielostopniową organizację społeczną,

polegającą na istnieniu między państwem a jednostką pośrednich i

zróżnicowanych społeczności: zawodowych (związki zawodowe i związki

pracodawców), terytorialnych (samorząd terytorialny), politycznych (partie

polityczne), kulturowych (stowarzyszenia)

Państwo występuje w takim przypadku jedynie jako koordynator oraz najwyższe ciało

integrujące autonomiczne organizacje społeczne.

W przeciwieństwie do okresu z przed roku 89', państwo nie stanowi jedynie aparatu

przymusu, ale daje społeczeństwu pewną samodzielność w sprawowaniu władzy i

określaniu wzajemnych relacji.

o decentralizacja władzy państwowej - stanowiąca wynik rezygnacji przez

państwo z części swych uprawnień na rzecz różnych społeczności, np.

terytorialnych

o zasad demokracji - wyrażających się w faktycznym udziale mas we

współrządzeniu krajem; podstawowe znaczenie ma tu równość

wszystkich obywateli co zapewnia możliwość udziału w życiu

publicznym

Dotychczasowy kolektywizm został wyparty przez upodmiotowienie społeczeństwa,

czego wyrazem było zniesienie przez Nowele konstytucyjne z 29 grudnia 1989r.

hegemonii partii komunistycznej. Gospodarka planowa została zastąpiona

mechanizmami wolnorynkowymi, zaś jednolitość władzy państwowej została

przełamana na rzecz samorządu terytorialnego.

Zasada pomocniczości trafnie opisywana jest przez relację określającą stosunek

jednostka-społeczność-państwo:

" Tyle wolności ile można; tyle uspołecznienia ile koniecznie trzeba,

Tyle społeczeństwa, ile można, tyle państwa, ile koniecznie trzeba ".

Rola państwa jest ograniczana do zadań których obywatele nie mogą wykonać sami.

Przejmowanie zadań które dotychczas były w gestii państwa odbywa się mocą

oddolnego zaangażowania co sprzyja rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego,

aktywnie działającego w stworzonych przez demokrację strukturach.

Art. 15 obecnej konstytucji " zapewnia decentralizację władzy" przy jednoczesnym

"uwzględnieniu więzi społecznych, gospodarczych lub kulturowych i zapewnieniu

jednostkom terytorialnym zdolności wykonywania zadań publicznych ".

Podział ustroju administracyjnego na: gminy, powiaty i województwa ma na celu

stworzenie samodzielnych podmiotów prawa publicznego, więc odrębnych

" poziomów " kompetencji i odpowiedzialności a nie " szczebli władzy ".

Gminy i powiaty stanowią społeczność lokalną i skupiają się głownie na zaspakajaniu

zbiorowych potrzeb mieszkańców. Powiat jako segment regionalny ma pełnić rolę

uzupełniającą w zakresie zadań publicznych, przekraczających możliwości

przeciętnej gminy. Przeciętna gmina wiejska w Polsce liczy ok. 3 tyś. mieszkańców,

tymczasem powiat będzie liczyć ok. 100 tyś. mieszkańców, zatem tylko on zdolny

będzie podjąć usługi i zadania publiczne prowadzone w szerszej skali - zbyt " ciężkie "

dla pojedynczej gminy. Przeciwnicy reformy twierdzą, iż taki podział administracyjny

spowoduje bałagan i uszczupli kompetencje gmin, choć konstytucja wyraźnie mówi w

art. 164 ust 1 i 3 " Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.

Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla

innych jednostek samorządu ". Przy znacznym zróżnicowaniu zasobności budżetów

gmin, a więc co za tym idzie różnych możliwościach zaspakajania potrzeb

zbiorowych mieszkańców, to właśnie powiat będzie miał za zadanie wyrównywania

szans obywateli, rodzin i wspólnot samorządowych. Taka pomoc, podejmowana w

przypadku różnic poszczególnych, mniejszych obszarów terytorialnych stanowi istotę

zasady subsydiarności. Standard minimalny usług publicznych np. w zakresie

bezpieczeństwa, ochrony przed bezrobociem, ochrony zdrowia, oświaty publicznej

będzie w ten sposób zapewniony. Dzięki temu różnice w rozwoju cywilizacyjnym

gmin będą niwelowane, choć system nie powinien niszczyć potencjału obszarów

bogatych.

Jak widać podział terytorialny kraju jest skonstruowany w oparciu o cechy

subsydiarności.

Przeprowadzana obecnie reforma terytorialna uwzględnia subsydiarność, jako ważny

element w rozwoju i kształtowaniu się demokratycznych struktur państwa. Podejście

takie zrozumiałe jest przy aspiracjach do przyjęcia Polski w poczet państw

skupionych w Unii Europejskiej.

Zasada subsydiarności od dawna znana w UE stanowi jej element ustrojowy, zawarty

w postanowieniach Traktatu z Maastricht z 1992r.

Nasza Ustawa zasadnicza nie zawiera tej zasady jako oddzielnej zasady

konstytucyjnej, choć preambuła wspomina o niej jako jednym z elementów na którym

oparte jest prawo. Obecne podejście w nauce konstytucjonalizmu pozwala traktować

preambułę jako integralną część konstytucji, ważną na równi z jej pozostałymi

artykułami. Zatem Pomocniczość mimo swej doniosłości stanowi jedynie element o

charakterze deklaracyjnym w Ustawie zasadniczej, mimo iż zasługuje ona na

wyraźne i dobitne określenie.

Prócz przepisów konstytucyjnych również ustawy zwykłe zbudowane są w oparciu o

elementy pomocniczości. Aktem który je urzeczywistnia jest podpisana przez Polskę

26 listopada 1991r. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka. W tym

przypadku prawa obywatela są gwarantowane przez najwyższe szczeble organów

międzynarodowych (w przypadku gdy prawo wewnętrzne nie gwarantuje

odpowiedniego standardu jakościowego).

Subsydiarność opierająca się na aktywności obywatelskiej nie mogłaby się w pełni

rozwijać gdyby nie prawo gwarantujące możliwości wywierania rzeczywistego

wpływu na państwo. Zasadniczą rolę odgrywają tutaj organizacje społeczne i

polityczne. Prawo o Stowarzyszeniach z 7 kwietnia 1989r., znowelizowane w roku

1990 daje samodzielność ich członkom w ramach demokratycznych działań.

" Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków " (art. 11 ust.1),

dzięki czemu ich wola stanowi przejaw najwyższego prawa. Wszelkie ograniczenia w

działalności stowarzyszeń musza być wsparte ustawą, co gwarantuje Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych, stanowiący o ograniczeniu wolności jedynie w

przypadku " zapewnienia bezpieczeństwa państwowego albo ochrony praw i wolności

innych obywateli " (art. 1 ust. 2).

Ważną grupę interesów małych, zakładowych grup społecznych reprezentują związki

zawodowe, którym ustawa z 23 maja 1991r. zapewnia " dobrowolną i samorządową

organizację ludzi pracy, powołaną do reprezentowania o obrony ich praw i interesów

zawodowych i socjalnych ". Na tej podstawie związki zawodowe uczestniczą w

tworzeniu warunków pracy, bytu i wypoczynku. Są one niezależne od związków

pracodawców - stanowiących odpowiednią przeciwwagę. Przeciwwaga ta stanowiąca

nowość w prawie polskim zapewnia ochronę obu rodzajom związków, w przypadku

sporów zbiorowych oraz reguluje uprawnienia i obowiązki w rozstrzyganiu konfliktów.

Jak widać ustawodawca tworząc prawo często wspiera się zasadą pomocniczości

stanowiącą przejaw nowych stosunków w relacjach jednostka-społeczność-państwo.

Należy przy tym pamiętać iż powodzenie tej zasady zależy od najmniejszego

organizmu społecznego - jednostki. Jej rola opiera się na aktywnym uczestnictwie w

procesie kształtowania i budowy otaczającej ją rzeczywistości. Dopiero brak

samowystarczalności przy realizacji tych dążeń powinien skłaniać do szukania

pomocy wśród społeczności wyższego rzędu.

Podsumowaniem omówienia zasady subsydiarności może być zdanie wyrażone na

jej temat przez Jana Pawła II w encyklice Centesimus annus: " Niesprawność i

niedostatki w Państwie opiekuńczym wynikają z nieodpowiedniego rozumienia

właściwych Państwu zadań. Także w tej dziedzinie winna być przestrzegana zasada

pomocniczości, która głosi, że społeczność wyższego rzędu nie powinna

interweniować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając je

kompetencji. Interweniując bezpośrednio i pozbawiając społeczeństwo

odpowiedzialności, państwo opiekuńcze powoduje utratę ludzkich energii i przesadny

wzrost publicznych struktur, w których - przy ogromnych kosztach - raczej dominuje

logika biurokratyczna, aniżeli troska o to, by służyć korzystającym z nich ludziom.

Istotnie, wydaje się, że lepiej zna i może zaspokoić potrzeby ten, kto styka się z nimi

z bliska i kto czuje się bliźnim człowieka potrzebującego".

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: