Czynniki zagrożenia biologicznego - wprowadzenie
Biologiczne szkodliwości zawodowe stanowią bardzo ważny, chociaż wciąż niedoceniany problem medycyny pracy i zdrowia publicznego. Szacuje się, że w skali całego świata co najmniej kilkaset milionów ludzi narażonych jest w czasie pracy na działanie tych czynników. Problem ten występuje ze szczególną ostrością w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, gdzie rolnicy i przedstawiciele zbliżonych zawodów narażeni są podczas wykonywania różnych prac na zarażenie licznymi pasożytami i wdychanie szkodliwych bioaerozoli . Również w wielu krajach strefy umiarkowanej notuje się znaczną liczbę przypadków chorób pochodzenia zawodowego wywołanych przez czynniki biologiczne.
Dotyczy to również Polski, gdzie czynniki te są przyczyną większości chorób uznanych za zawodowe w populacjach rolników i pracowników służby zdrowia
W związku z rosnącym znaczeniem biologicznych szkodliwości zawodowych, Wspólnota (Unia) Europejska wydała odpowiednie zalecenia dla państw członkowskich.
Pierwszym i podstawowym dokumentem określającym kierunki prac legislacyjnych państw Wspólnoty w zakresie ochrony pracowników przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi jest Dyrektywa 90/679/EWG z dnia 26 listopada 1990 r.
Dokument ten stanowi szczegółowe rozwinięcie Dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. (siódma Dyrektywa indywidualna w rozumieniu Artykułu 16(1) tej Dyrektywy) określającej kierunki działań legislacyjnych państw członkowskich WE (wówczas EWG) w kierunku poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy.
Dyrektywa 90/679/EWG w sprawie ochrony pracowników przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi składa się z:
- dokumentu podstawowego z dnia 26 listopada 1990 r. - zawiera preambułę, 21 artykułów i pięć załączników (I, II, IV, V, VI)
- czterech późniejszych dokumentów nowelizujących . Te krótkie dyrektywy wnoszą poprawki i uzupełnienia do listy czynników patogennych, stanowiącej załącznik III.
W roku 2000 połączono podstawową dyrektywę z roku 1990 oraz dyrektywy uzupełniające w jeden akt prawny, jakim jest Dyrektywa 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady Europejskiej z dnia 18 września 2000 dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na czynniki biologiczne w miejscu pracy
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716).
To takie mikro- i makroorganizmy oraz takie struktury i substancje wytwarzane przez te organizmy, które występując w środowisku pracy wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego.
To drobnoustroje komórkowe oraz jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego (bakterie, grzyby, wirusy); drobnoustroje zmodyfikowane genetycznie; hodowle komórkowe; pasożyty wewnętrzne człowieka; priony, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii (uczulenia) lub zatrucia.
Ta szeroka definicja obejmuje zatem nie tylko drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne (utożsamiane do niedawna z tą grupą czynników), ale również organizmy wywołujące choroby i dolegliwości o podłożu alergicznym, toksycznym i nowotworowym, a także spełniające funkcje wektorów chorobotwórczych zarazków (pyłki roślin, kleszcze, krwiopijne owady, toksyny bakteryjne i mykotoksyny, alergeny białkowe w wydalinach roztoczy oraz alergeny uwalniające się w wyniku przemysłowego przetwarzania tkanek roślinnych i zwierzęcych)
Zagrożenia biologiczne w środowisku pracy klasyfikować można na podstawie zasad systematyki przyrodniczej – począwszy od najprostszych (wirusy, bakterie) do aż do organizmów najwyżej zorganizowanych (ssaki i wytwarzane przez nie alergeny).
Załącznik do dyrektywy UE w sprawie zagrożeń biologicznych w środowisku pracy obejmuje ogółem 379 czynników, w większości zakaźnych.
Podzielono je na następujące grupy:
- wirusy (128)
- bakterie (151)
- grzyby (30)
- pasożyty (70)
Do czynników szkodliwych zaklasyfikować można ogółem 622 czynników lub grup czynników 6 prionów , 132 wirusy, 181 bakterii, 74 grzyby, 83 pasożyty, 77 czynników roślinnych i 69 czynników zwierzęcych, innych niż pasożyty.
Ze względu na stopień zagrożenia czynniki biologiczne dzielą się na cztery grupy. Kryteriami zaklasyfikowania czynników biologicznych do poszczególnych grup zagrożenia są:
- zdolność do wywoływania choroby u człowieka oraz ciężkość jej przebiegu
- możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji
- możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki
KLASYFIKACJA i WYKAZ SZKODLIWYCH CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH
Grupa zagrożenia
Wystąpienie choroby
Możliwość rozprzestrzenienia w populacji
Profilaktyka i/lub leczenie
1
Mało prawdopodobne
Bez znaczenia
Nie jest wymagane
2
Możliwe
3
Istotne zagrożenie pracowników ciężką chorobą
Wysoce prawdopodobne
Zazwyczaj możliwe
4
Grupa zagrożenia 1
Czynniki biologiczne należące do tej grupy zazwyczaj nie wywołują chorób u ludzi. Niezbędnym warunkiem bezpieczeństwa w przypadku pracy z czynnikami należącymi do grupy zagrożenia 1 jest przestrzeganie ogólnych zasad higieny.
Do tej grupy zagrożenia zalicza się:
- osłabione szczepy bakterii stosowane do produkcji szczepionek oraz osłabione szczepionki żywe,
- szczepy bakterii przeznaczone do celów laboratoryjnych np.: Escherichia coli K12 oraz szczepy wykorzystywane w celach produkcyjnych,
- drożdże stosowane w celach produkcyjnych.
Grupa zagrożenia 2
Czynniki biologiczne, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenianie ich u ludzi w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Do grupy tej należą np.:
- bakterie np.: laseczka tężca wywołuje tężec, gronkowiec złocisty wywołuje zakażenie układowe i skóry,
- grzyby np.: bielnik biały wywołuje grzybicę skóry i błon śluzowych, wirusy np.: wirus choroby Heinego-Medina wywołuje chorobę Heinego - Medina, HAV- wirus zapalenia wątroby typu A.
Grupa zagrożenia 3
Obejmuje czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są to niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
- bakterie np.: prątek gruźlicy wywołuje gruźlicę,
- grzyby np.: drożdżowiec skórny wywołuje grzybicę
- wirusy np.: wirus żółtej gorączki wywołuje żółtą febrę
Grupa zagrożenia 3*
Obejmuje czynniki, które stanowią ograniczone zagrożenie dla pracowników, gdyż do zakażenia nimi nie dochodzi zazwyczaj drogą powietrzną. Do grupy tej należą np.:
- bakterie np.: pałeczka czerwonki wywołuje czerwonkę,
- wirusy np.: HIV - ludzki wirus upośledzenia odporności wywołuje AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności immunologicznej,
- pasożyty np.: tasiemiec bąblowcowy wywołuje bąblowicę wątroby, płuc, mózgu.
Grupa zagrożenia 4
Obejmuje czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Do grupy tej zakwalifikowano wyłącznie wirusy
- wirus Ebola wywołuje gorączkę Ebola,
- wirus Lassa wywołuje gorączkę Lassa,
- wirus ospy prawdziwej wywołuje ospę prawdziwą.
Biologiczne czynniki występują głównie w następujących środowiskach pracy:
1. Leczenie chorych i opieka nad nimi
2. Laboratoria mikrobiologiczne i analityczne
3. Hodowla i leczenie zwierząt
4. Przechowalnictwo i przetwórstwo surowców roślinnych i zwierzęcych
5. Leśnictwo i przemysł drzewny
6. Zbieranie i przetwórstwo odpadów
7. Przemysł biotechnologiczny
Największe zagrożenie występuje w grupie pracowników
- ochrony zdrowia – czynniki zakaźne, (głównie wirusy, bakterie), ale również alergeny zwierzęce (pracownicy zwierzętarni)
- przemysłu rolno-spożywczego i drzewnego – czynniki alergizujące i immunotoksyczne (także zakaźne np.: zarazki chorób odzwierzęcych)
Stosunkowo niedawno zwrócono uwagę na inne zagrożenia wynikające z możliwością kontaktu z materiałami, na których (najczęściej w wyniku długotrwałego przechowywania w środowisku wilgotnym) może występować obfity wzrost bakterii i grzybów
1. Konserwatorzy zabytków
2. Archeolodzy
3. Bibliotekarze
4. Pracownicy przemysłu maszynowego (mgła olejowa) i górnicy
Szkodliwe czynniki biologiczne mogą wykazywać w stosunku do osób narażonych zawodowo działanie:
1. Zakaźne
2. Alergizujące
3. Toksyczne
4. Drażniące
5. Rakotwórcze
Do najczęstszych chorób należą:
1. Choroby alergiczne i immunotoksyczne płuc:
- alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
- astma oskrzelowa
- syndrom toksyczny wywołany pyłem organicznym (Organic Dust Toxic Syndrome, ODTS)
2. Choroby alergiczne i immunotoksyczne górnych dróg oddechowych:
- alergiczny nieżyt nosa
- pyłkowica
- podrażnienie błon śluzowych
3. Choroby skóry o podłożu alergicznym
4. Zapalenie spojówek o podłożu alergicznym lub toksycznym
5. Choroby zakaźne i inwazyjne
6. Nowotwory górnych dróg oddechowych
Alergia...
jku1