Max Weber. Trzy typy panowania.doc

PANOWANIE – autorytet; szansa posłuszeństwa pewnej grupy ludzi wobec określonych (lub wszystkich) rozkazów. Nie jest to więc jedynie szansa sprawowania władzy lub wywierania wpływu na innych. Panowaniem nie jest możliwość dyktowania warunków partnerom wymiany wypływająca z przewagi (np. monopol ekonomiczny).

Cechy panowania:

§      posiada określone minimum woli posłuszeństwa – interes,

§      wymaga sztabu administracyjnego – grupa rzeczywiście posłusznych osób (urzędników), których działania zmierzają do  urzeczywistnienia rozkazów,

§      motyw podporządkowania (np. przyzwyczajenie, obyczaj, interesy materialne, motywy idealne, afektywne) – nie stanowi trwałych podstaw panowania;

§      wiara w prawomocność, roszczenie do prawomocności – decyduje o typie posłuszeństwa, umacnia trwanie panowania i współokreśla charakter stosowanych przez nie środków

Stosunek panowania – konwencjonalnie, prawnie zagwarantowane roszczenie. Powstaje w wyniku swobodnego kontraktu między partnerami , a więc w wyniku pewnej dobrowolności (jej brak występuje tylko w niewolnictwie).

Posłuszeństwo – oznacza, że działanie osoby posłusznej przebiega tak, jakby rozkaz ten był maksymą jej zachowania, bez zważania na własną ocenę wartości tego rozkazu.

PANOWANIE LEGALNE Z BIUROKRATYCZNYM SZTABEM ADMINISTRACYJNYM

Warunki legalnego panowania:

§      ustanowienie prawa:

·         rodzaj ustanowienia: uzgodnienie, narzucenie;

·         sposób ustanowienia: racjonalny, celoworacjonalny, wartościowo racjonalny;

·         osoby, których prawo dotyczy: towarzysze związku, osoby, które wchodzą w określone stosunki społeczne lub podejmują działania społeczne w granicach zakresu władzy związku;

§      definicje:

¨      prawo – zbiór abstrakcyjnych, zwykle celowo nastawionych reguł;

¨      wymiar sprawiedliwości – zastosowanie reguł prawnych do konkretnego przypadku;

¨      administrowanie – racjonalna troska o interesy wskazane przez reguły prawne i zgodne z zasadami przyjętymi przez związek;

§      przełożony – osoba zarządzająca i rozkazująca, ale i posłuszna bezosobowemu porządkowi;

§      posłuszny – osoba podporządkowana tylko prawu, jako towarzysz (np. członek Kościoła, obywatel państwa);

§      towarzysze związku podlegają nie przełożonemu, ale bezosobowemu porządkowi.

Podstawowe kategorie racjonalnego panowania:

·         zobowiązanie do przestrzegania pewnych reguł;

·         działalność oparta na załatwianiu spraw urzędowych w zakresie kompetencji (właściwości) – rzeczowo ograniczony zakres obowiązków, któremu towarzyszy przypisanie niezbędnych uprawnień rozkazodawczych i dopuszczalnych środków przymusu i przesłanek ich stosowania.

Tak ukonstytuowaną działalność nazywamy organem.

·         zasada hierarchii urzędowej – porządek stałych organów kontrolujących i nadzorujących dla każdej instancji, które mają prawo odwołania lub skargi na władze niższe;

·         reguły rządzące postępowaniem (reguły techniczne i normy) wymagają uprzedniego wyszkolenia;

·         zasada całkowitego oddzielenia sztabu administracyjnego od środków administrowania i środków dostarczania;

·         wykluczenie zawłaszczania stanowiska przez osobę, która je piastuje – „prawo do urzędu” służyć ma wyłącznie zagwarantowaniu zważającego na normy sprawowaniu urzędu;

·         zasada dokumentowania;

·         biuro – rdzeń związku, który stanowią akta i działalność urzędników;

Struktura biurokratycznego sztabu administracyjnego:

§         kierownik – stanowisko zawdzięcza zawłaszczeniu, wyborowi lub sukcesji, posiada legalne kompetencje;

§         monokracja – pojedynczy urzędnicy, osobiście wolni, posłuszni rzeczowym obowiązkom urzędowym; umiejscowieni w trwałej hierarchii urzędowej; posiadają trwałe kompetencje; zostali zatrudnieni (a nie wybrani) za sprawą kontraktu w wyniku selekcji na podstawie kwalifikacji fachowych; wynagradzani są stałymi pieniężnymi pensjami; traktują swój urząd jako jedyny lub główny zawód; mają możliwość awansu; są oddzieleni od środków administrowania; podlegają dyscyplinie i kontroli;

§         kolegialność.

Biurokracja, stworzona została przez kapitalizm, stanowi najbardziej racjonalną postać panowania. Biurokracja jest następstwem masowej demokracji. Rozwój współczesnych form związków we wszystkich domenach (np. państwo, Kościół, wojsko, partia, etc.) można utożsamić z rozwojem biurokratycznego administrowania. Wszelka ciągła praca jest pracą urzędników w biurach. Biurokracja jest wszędzie dlatego jest nieodzowna do celów masowego administrowania. Atutem biurokratycznego panowania jest wiedza fachowa.

Kapelanokracja – wywłaszczenie danych, uniwersalistyczna władza biskupia (formalna kompetencja), nieomylność (matrialna kompetencja).

Biurokratyczne administrowanie oznacza panowanie dzięki wiedzy fachowej (uzyskanej dzięki doświadczeniu) i służbowej (uzyskanej w toku urzędowania lub dzięki znajomości akt). Biurokrację przewyższa wiedzą jedynie człowiek zainteresowany zarabianiem – kapitalistyczny przedsiębiorca. Wszyscy inni znajdują się pod biurokratycznym panowaniem.

Cechy biurokracji:

·         ZASADY – urzędnicy są mianowani na podstawie określonych zasad;

·         SELEKCJA – zatrudnienie na podstawie kontraktu, czyli swobodna selekcja;

·         HIERARCHIA I KOMPETENCJE – hierarchia urzędników wyposażonych w rzeczowe kompetencje – biurokracja patrymonialna;

·         KWALIFIKACJE FACHOWE – stale powiększający się zakres kwalifikacji fachowych, czyli zdobywanych dzięki doświadczeniu (urzędnikami, od których nie wymaga się takich kwalifikacji są ministrowie i prezydenci – to urzędnicy w formalnym, ale nie materialnym znaczeniu, element nie czysto biurokratyczny);

·         STAŁA PENSJA (beneficja – zawłaszczone dochody dodatkowe);

·         URZĄD jako zajęcie główne;

·         ODDZIELENIE OD ŚRODKÓW administrowania;

·         KOLEGIALNOŚĆ – ustępują miejsca formalnie monokratycznemu kierownictwu;

·         TECHNIKI KOMUNIKOWANIA (np. kolej, telegram, telefon).

Panowanie biurokratyczne charakteryzuje stabilność, dyscyplina, sprężystość, niezawodność, przewidywalność, natężenie i zakres działań, formalna możliwość zastosowania we wszystkich sferach, racjonalność.

Ze społecznego punktu widzenia biurokratyczne panowanie oznacza:

·         tendencję do stanowej niwelacji (usuwanie stanowych władców, panujących dzięki zawłaszczeniu środków), w interesie rekrutacji spośród osób odznaczających się najwyższymi fachowymi kwalifikacjami;

·         tendencję do plutokratyzacji, w interesie możliwie długiego fachowego szkolenia;

·         panowanie formalistycznej bezosobowości, bez emocji.

Rdzeń biurokratyzacji stanowi:

·         formalizm – zapewnia gwarancję równych szans;

·         skłonność urzędników do materialno-utylitarnego traktowania ich zadań.

PANOWANIE TRADYCJONALNE

Panowanie tradycjonalne – panowanie, którego prawomocność wspiera się na świętości odwiecznych, istniejących od zawsze porządków i władzy pana. Pan wskazywany jest przez regułę przekazaną tradycją, a posłuszeństwo wobec niego wynika z nadanej mu przez tradycję godności osobistej. Związek panowania jest pierwotnie związkiem czci, wyznaczonym przez wspólne wychowanie. Panujący nie jest przełożonym, ale osobowym panem, a sztab administracyjny składa się z jego sług. Ludzie podlegli takiemu panowaniu nie są członkami, lecz albo tradycjonalnymi towarzyszami albo poddanymi. Stosunki między sztabem a panem określa nie obowiązek urzędowy, a osobista wierność sług.  Pan kieruje się zasadami materialnej etycznej słuszności, sprawiedliwości lub utylitarnej celowości, a nie zasadami formalnymi. W typie tego panowania nie jest możliwe rozmyślne stworzenie nowego prawa – nowe ustanowienia mogą zostać potraktowane jako obowiązujące tylko gdy zostaną potwierdzone przez pouczenie o prawach, czyli dokumenty tradycji: precedensy i prejudykaty.

Domeny działalności pana z materialnego punktu widzenia:

§         działanie związane tradycją – tradycja określa treść rozporządzeń;

§         działanie nie związane z tradycją – swobodna arbitralna decyzja pana oparta na osobistej sympatii lub antypatii, dopuszczona jest przez tradycję i oparta na zasadzie bezgranicznego posłuszeństwa wynikającego  obowiązku czci.

Sztab administracyjny pana może rekrutować się z:

·         osób związanych z panem więzami czci – rekrutacja patrymonialna:

§         członków rodu,

§         niewolników,

§         urzędników domowych, szczególnie ministeriałów, należących do domu,

§         klientów,

§         kolonów,

§         wyzwoleńców;

·         osobistych stosunków zaufania (faworytyzm) lub więzów wierności z panem lub wolnych urzędników, związanych z nim stosunkiem czci – rekrutacja pozapatrymoanialna.

W czystym typie sztabu administracyjnego panowania tradycjonalnego nie występuje:

¨      trwała kompetencja, określona wedle rzeczowych reguł – występuje za to wzajemna konkurencja tradycyjnie ustereotypizowanych zadań i pełnomocnictw o szanse dodatkowych dochodów;

¨      trwała racjonalna hierarchia i podlegający regułom awans – decyzje pana i jego pełnomocników reguluje tradycja i zależy od woli pana, awans zależy od woli pana;

¨      ...