Partie polityczne:
- Narodowa demokracja (endecja) – największa partia prawicowa, działająca od końca XIX w.
* od 1919 r. – oficjalna nazwa Związek Ludowo-Narodowy, a od 1928 r. – Stronnictwo Narodowe.
* Poparcie – burżuazja, część ziemiaństwa, drobnomieszczaństwo, duża część pracowników umysłowych, a także część chłopów i robotników.
* Program – uznaniu zasady własności prywatnej i wolności przedsięwzięć gospodarczych. Ideologia narodowa wspierana hasłami solidaryzmu społecznego (przeciwko hasłom partii robotniczych, głoszącym odrębność interesów i klas). Nacjonalizm endecji → przeciwstawianie się dążeniom politycznym mniejszości narodowych (antysemityzm). Rozszerzenie polskiego stanu posiadania w przemyśle, handlu, rzemiośle. Religia katolicka jako ważny element wychowania narodowego. Opowiadała się za systemem rządów parlamentarnych.
* Po przewrocie majowym – tendencje antydemokratyczne i antyparlamentame. Opozycja dla rządów.
* Przywódcą partii był Roman Dmowski, inne ważne osoby – Stanisław Grabski, Stanisław Głąbiński, Tadeusz Bielecki, Jędrzej Giertych, Kazimierz Kowalski.
- Chrześcijańska Demokracja (chadecja) – prawica, zbliżona do endecji.
* Oficjalna nazwa – Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji.
* Poparcie – część drobnomieszczaństwa i robotników.
* Program – hasło upowszechnienia własności (przejęte z doktryny społecznej Kościoła katolickiego), postulat uczynienia robotnika współwłaścicielem warsztatu czy fabryki, w której pracował, żądanie uprzywilejowanej pozycji dla katolicyzmu i popierania religii przez państwo.
* W 1922 r – we współpracy z endecja powstał wspólny blok wyborczy – Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (Chjeną).
* Po 1926 r. – opozycja do rządów.
* Osoby – do przywódców zaliczano: Wojciecha Korfantego, ks. Stanisława Adamskiego, Józefa Chacińskiego.
* W 1937 r. Chrześcijańska Demokracja połączyła się z Narodową Partią Robotniczą → Stronnictwo Pracy.
- Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) – utworzony po przewrocie majowym, w praktyce tworzył zaplecze dla rządu, a nie był samodzielnym ruchem politycznym.
* Członkowie – zbiorowi i indywidualni. → różne ugrupowania i organizacje od prawicowych i konserwatywnych aż po lewicowe (Partia Pracy, Związek Naprawy Rzeczypospolitej, Stronnictwo Prawicy Narodowej, Chrześcijańskie Stronnictwo Rolnicze i in. → potem też grupy secesyjne z istniejących ugrupowań robotniczych i chłopskich).
→ Czynnikiem zespalającym – myśl polityczna J. Piłsudskiego.
* Program – ograniczenia praw parlamentu i wzmocnienia pozycji rządu. Rozszerzenie udziału państwa w życiu gospodarczym.
* Kierownictwo BBWR – zaufani ludzie Piłsudskiego, min. Walery Sławek, Bogusław Miedziński, Kazimierz Świtalski, Józef Beck, a także wielokrotny premier Kazimierz Bartel.
* Rozwiązany po śmierci Piłsudskiego (rozbieżności w kierownictwie)
- ÊObóz Zjednoczenia Narodowego – powstał w 1937 r.
* skład – większość ugrupowań i organizacji posanacyjnych (traciły swą samodzielność w chwili wejścia do OZN)
* Poparcie – administracja, część ziemiaństwa, burżuazji, drobnomieszczaństwa i pracowników umysłowych.
* Program – hasła narodowe i solidarystyczne. Dominująca rola państwa w życiu narodu, a także w życiu gospodarczym, którego podstawą była prywatna własność środków produkcji.
* Przewodniczący – Adam Koc, później Stanisław Skwarczyński.
- Ruch chłopski – rozbity. Najważniejsze – PSL-Piast, PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie (1926 r).
* Poparcie: odwoływały się do wszystkich warstw ludności chłopskiej.
* Program: zespalanie dążeń chłopskich z narodowymi i państwowymi. Za – ustrojem republiki parlamentarnej. Bezpłatnej oświata i instytucje samorządowe. Aprobowały reformę rolną – ale różniły się w kwestii odszkodowania i maksimum posiadania ziemi. Podobnie w stosunku do Kościoła katolickiego i religii (nauczanie religijne młodzieży – tak, udział kleru w polityce – nie). PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie – upaństwowienie lasów i bogactw naturalnych i poparcie dla ingerencję państwa w gospodarkę.
* Taktyka polityczna: PSL-Piast – bardziej na prawo → współpraca z Chjeno (koalicja rządowa w 1923 i 1926 r.). PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie – raczej na lewo.
* PSL-Piast: Wincenty Witos, Władysław Kiernik, Maciej Rataj; PSL-Wyzwolenie: Stanisław Thugutt, Kazimierz Bagiński, Juliusz Poniatowski; Stronnictwa Chłopskiego — Jan Dąbski. W kierownictwach wielu zwolenników Piłsudskiego.
* Po przewrocie majowym – PSL-Piast – opozycja; PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie po krótkim okresie poparcia, też opozycja. W 1929 r. partie chłopskie wraz z PPS, NPR i Chadecją utworzyły blok nazywany Centrolewem → cel: przeciwstawienie się autorytarnym metodom rządzenia państwem stosowanym przez rządy sanacyjne i przywrócenie w Polsce systemu rządów parlamentarnych.
- Stronnictwo Ludowe (SL) – powstała w 1931 z trzech partii chłopskich.
* Poparcie: ludność wsi.
* Program: ustrój demokracji parlamentarnej, przeciwstawienie się rządom sanacji. Program społeczno-gospodarczy z akcentami radykalnymi. Wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej bez odszkodowania. Ustrój rolny oparty na samodzielnych gospodarstwach, indywidualnej własności chłopów; strajki chłopskie, masowe demonstracje polityczne, starcia zbrojne z policją.
* W. Witos, M. Rataj, S. Thugutt, Stanisław Mikołajczyk.
- Ruch robotniczy – rozbity.
* Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – największa.
→ Poparcie: organizacje socjalistyczne działające przed 1918 r. w trzech zaborach.
→ Program: utworzenie Polskiej Republiki Socjalistycznej → zmiana ustroju kapitalistycznego na socjalistyczny na drodze reform parlamentarnych. Za → rozwój ustawodawstwa społecznego; ustrój demokracji parlamentarnej. Przeciwko → rewolucyjnej działalności KPP i koncepcjom dyktatury proletariatu. Do 1928 r. popierała politykę Piłsudskiego. Posiadała duże wpływy w związkach zawodowych. ...
mbenio85