BAROK.DOC

BAROK

1.       Literackie i ideowe wyznaczniki epoki.

q       N a z w a:

Nazwa „barok” stała się metaforą epoki dziwnej, niezwykłej i odchodzącej od klasycznego wzorca renesansu, harmonii i proporcjonalności ( zarzucano jej barbarzyństwo polegające na wypaczeniu klasycznej estetyki i jej kanonów piękna).  Nazwa epoki została zapożyczona z terminologii historii sztuki, gdzie była określeniem przedmiotów artystycznych o udziwnionym, odbiegającym od normy, kształcie.

q       C h r o n o l o g i a:

-                      początek baroku: koniec lat 80-tych XVI w. (śmierć Sępa Szarzyńskiego);

-                      rozkwit baroku: lata 30 XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego);

-                      schyłek baroku: 1700 – 1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta III, tzw. czasy saskie);

q       Ś w i a t o p o g l ą d   i   f i l o z o f i a   e p o k i:

-                      wiek XVII w Europie jest okresem wielu zmian i wstrząsów:

·                                  po soborze trydenckim rozłam w świecie chrześcijańskim stał się faktem, a Kościół katolicki podjął reformy wewnętrzne i dążył do odzyskania utraconego autorytetu (kontrreformacja);

·                                  w Europie miała miejsce wojna trzynastoletnia;

·                                  dokonywały się przeobrażenia ustrojowe we Francji, Szwecji, Rosji, Anglii;

-                      rozpada się renesansowy ład, harmonia, ludzie zaczynają dostrzegać ulotność życia, dramatyczność codzienności polegającą na zachwianiu dotychczasowych autorytetów;

-                      filozofia baroku czyni sobie podmiotem człowieka zagubionego w rzeczywistości, która staje się obca i niezrozumiała, zaskakująca swoją złożonością, a przede wszystkim nieskończonością;

-                      człowiek pozostawiony sobie samemu (nie odczuwa już tak jak w renesansie opieki Boga nad sobą) zmuszony jest rozpocząć refleksje nad własną istotą, bytem, aby stwierdziwszy, że istnieje („Myślę więc jestem” Kartezjusz) rozpocząć tworzenie wiedzy o Bogu i rzeczywistości;

-                      z niepewności człowieka pozbawionego Opatrzności rodzi się pewność, że chociaż zawieszony w „otchłani” świata, może określić swoje miejsce i sens życia za pomocą myśli i rozumu (racjonalizm – Kartezjusz), a także uzasadnić istnienie Boga;

-                      Blaise Pascal, drugi obok Kartezjusza barokowy filozof, twierdził, iż człowiek nie może w sposób bezsporny dowieść rozumnego istnienia Boga, musi jednak przyjąć jedną z dwuch możliwości:

·                                             założyć, że Bóg istnieje (po śmierci osiągnie się życie wieczne, w przeciwnym razie, gdy okaże się, że Boga nie ma, człowiek nie traci niczego);

·                                             przyjąć, że Boga nie ma (jeśli go rzeczywiście nie ma, nic się nie stanie, lecz w przeciwnym razie można utracić życie wieczne);

-                      Pascal doskonale zdawał sobie sprawę, że człowiek w swoim poznaniu jest ograniczony z tej racji, iż stanowi tylko znikomy punkt w ogromie wszechświata i niepojętej wieczności, jednak podkreślał godność człowieka i jego zdolność myślenia, określając go mianem „myślącej trzciny”, dla której wygodniej i bezpiecznie jest wierzyć w istnienie i moc Boga;

q       S t y l  b a r o k o w y  w  l i t e r a t u r z e:

-                      Konceptyzm (tzw. Marnizm) – styl nazwany tak ze względu na częste stosowanie nieprawdopodobnych pomysłów literackich (konceptów). Marnizm zapoczątkował włoski poeta Giambattista Marini, tworząc tzw. poezję „pięciu zmysłów”, starając się ukazać rzeczywistość w formie wrażeń wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, dotykowych;

-                      Marnizm kładł szczególny nacisk na formę dzieła;

·                                             lubował się w wymyślonych, nowatorskich metaforach, zaskakujących konceptach;

·                                             nie przestrzegał klasycznych przepisów poetyckich, odwoływał się przede wszystkim do fantazji i natchnienia poety;

·                                             wprowadzał obfitość środków artystycznych mających na celu przede wszystkim wzbogacanie artystycznej formy utworu;

·                                             swobodnie podchodził do reguł gramatycznych, lubował się w skomplikowanej składni, przestawnym szyku;

·                                             wykorzystywał makaronizowanie (wplatanie obcych zwrotów i wyrazów do wypowiedzi w języku ojczystym);

·                                             swobodnie używał wyrazów przestarzałych, wulgaryzmów, dialektyzmów przy jednoczesnym dbaniu o piękno języka;

-                      Barokowe środki stylistyczne:

·                                             Anafora: powtórzenie tych samych słów na początku kolejnych wersów;

·                                             Antyteza: (przeciwstawienie) zestawienie pojęć i sądów sprzecznych, kontrastów w celu wywołania silnego wrażenia;

·                                             Epifora: kończenie zdań, wersów za pomocą tych samych słów;

·                                             Gradacja: polega na nagromadzeniu określeń i uszeregowaniu ich według stopnia nasilenia;

2.       Niepokój o przyszłość RP w pamiętnikach Paska (krytyka sarmatyzmu).

q       O b r a z   s a r m a c k i e g o  ż y ci a  d r o b n o s z l a c h e c k i e g o:

·                                             zamiłowanie do gospodarowania na ziemi;

·                                             lubowanie się w zabawach, biesiadach i uroczystościach z różnych okazji;

·                                             wygłaszanie uroczystycz przemówień; cenienie sobie wysoko sztuki krasomówczej;

·                                             zamiłowanie do przepychu, wystawności i rozrzutności;

·                                             częste pojedynki; przesadne dbanie o własny honor;

·                                             awantury, burdy obozowe, zajazdy, rokosze;

·                                             typ religijności: czysto zewnętrzna, dewocyjna pobożność; przekonanie o szczególnej opiece Boga nad autorem;

·                                             wiara w zabobony, czary i cuda oraz brak zamiłowania do wiedzy;

q       P a m i ę t n i k i - d o k u m e n t e m  ś w i a d o m o ś c i   s z l a c h c i c a   s a r m a t y:

·                                             Pasek, autor i bohater, jako przykład typowego sarmaty XVII w.; typowy przedstawiciel sarmatyzmu w jego najbardziej ujemnych przejawach; dostrzegamy typowe wady szlachty, takie jak: zacofanie, konserwatyzm, kłótliwość, awanturnictwo, pijaństwo, samochwalstwo, skłonność do bójek, przesadna duma, pewność siebie, ciasnota horyzontów myślowych;

·                                             autor przekonany jest o świetności polskiego ustroju i złotej wolności szlacheckiej; przywiązany do wolności i przywilejów szlacheckich;

·                                             typowo sarmacki stosunek autora do własnej klasy; uważanie tylko szlachty za godną przedstawicielkę narodu;

·                                             nie ma zastrzeżeń do stanu stosunków społecznych; ucisk i niedolę chłopów traktuje za naturalny stan rzeczy (chełpi się doprowadzeniem do skazania na tortury niewinnego karbowego i wypędzeniem go ze wsi);

·                                             przekonany o wyższości szlachty nad innymi stanami (pogarda dla mieszczan nowogródzkich i gdańskich);

·                                             niechętny stosunek do innych narodów i przekonanie o wyższości Polaków (Szwedzi „naród świński”, Moskale „naród jaszczurczy”, obyczaje duńskie śmieszne i niegodne polskiej szlachty;

·                                             nietolerancja wobec ludzi innych wyznań (wrogi stosunek do innowierców w Gdańsku);

·                         ...