DYDAKTYKA OGÓLNA

dr hab. ALICJA SIEMAK –TYLKOWSKA

mgr ANNA SOBOLEWSKA

- O3.10.2002 -

Wychowanie ma na celu wprowadzenie zmiany w wychowaniu; zmiany w zakresie: wychowania fizycznego, estetycznego, moralnego(etycznego) i intelektualnego.

Pedagogika zajmuje się wychowaniem (poprzez zmiany), a także samą sobą (jak określać cel, jakie metody stosować).

              Pedagogika:
                            → ogólna

→ kształcenie:

umysłowe (dydaktyka),

moralno-społeczne,

fizyczne,

estetyczne

pais – chłopiec, dziecko,     ago – prowadzę

paideia – wprowadzenie w kulturę, wysublimowane, wysokie cele, kształcenie osobowości do kultury

→ jęz. staropolski – pedagogia /do XIX w. – wychowanie dzieci/

Częścią wychowania jest nauczanie.

Teoretyczne rozważania nad nauczaniem mają początki w XVII wieku.

1613 r. – „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusa”

Krzysztof HELWIG i Joachim JUNG

didaktikos – pouczający

didasco – uczę, pouczam

Wolfgang RATKE (1571 – 1635) – językoznawca, nauczał języków obcych, na ówczesne czasy wielkie osiągnięcia

Nauczanie – czynność, której się można nauczyć, ale trzeba mieć tę „iskrę bożą”

              Jan Amos KOMEŃSKI (1592 – 1670) – największy pedagog wszechczasów! „Wielka dydaktyka, czyli uniwersalna sztuka nauczania wszystkich wszystkiego” (1657)

Dydaktyka = sztuka nauczania wszystkich wszystkiego!
wszystkich → i chłopców, i babięta, i niemowlę, i staruszka

↔ uniwersalna sztuka (wszystkich wszystkiego!)

Takie rozumienie dydaktyki przetrwało do wieku XIX; wtedy na widownię wkracza kolejny wielki pedagog:

Jan Fryderyk HERBART (1776-1841).

Odrzuca on nauczanie jako sztukę; szuka naukowych przesłanek.

Dydaktyka = teoria nauczania

I ta teoria zaczęła obowiązywać, przetrwała do końca XIX wieku.

1900 r. – Ellen KEY „Stulecie dziecka”!

→ Wiek XX ma być wiekiem dziecka. Dziecko ma być przedmiotem zainteresowania, obiektem zabiegów. Tymczasem wiek XX...
Ale jednak dziecko zostało postawione w jakimś sensie na piedestale, bo w ciągu ostatnich 100-u lat odwróciły się role (na początku XX wieku ludzie starzy byli najważniejsi – nośniki tradycji, „głowy rodziny”, hierarchia pokoleniowa, a teraz, w XXI wieku, wszystko się kręci wokół dzieci i młodzieży, np. reklamy są adresowane nie do starszych ludzi, ale do młodych, nastawienie jest na dzieci, świat kłania się dzieciom).

              John DEWEY (1859-1952)

Dydaktyka – ma być teorią uczenia się, nauczyciel nieważny, trzeba się interesować tym, jak dziecko myśli, jak się ma uczyć, Dziecko zostaje postawione w centrum. Jest to „przewrót kopernikański” w dydaktyce!

W połowie XX wieku dochodzi do głosu myśl, że dydaktyka jest teorią nauczania i uczenia się.

Dydaktyka = nauczanie + uczenie się

Zaczynają się badania nad procesem nauczania. Jest wiele teorii, wiele prawd, ale ok. lat 70-tych umacnia się twierdzenie, że:

                            dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się.

Dydaktyka zajmuje się:

1.       Celami nauczania i uczenia się.

2.       Treściami nauczania i uczenia się.

3.       Metodami nauczania i uczenia się.

4.       Środkami nauczania i uczenia się.

5.       Formami organizacyjnymi.

6.       Zasadami nauczania i uczenia się.

7.       Procesami nauczania i uczenia się.

8.       Systemami dydaktycznymi.

   + niepowodzeniami dydaktycznymi

Dydaktyka:

→ ogólna
→ szczegółowe (dydaktyki szczególne to metodyki, np. metodyka jęz. polskiego, metodyka EP)

Dydaktyka:

·         opisuje rzeczywistość (deskrypcja)

·         bada rzeczywistość i tłumaczy (eksplanacja)

·         szukanie faktów (= przyczyna + skutek + wytłumaczenie) i prognozowanie (predykcja, prognoza)

·         daje wytyczne do pracy /nigdy: na pewno, nigdy: musisz/ (praktyka)

- 10.10.2002 -

SYSTEMY DYDAKTYCZNE:

·         dydaktyka tradycyjna (herbartowska)

·         dydaktyka progresywistyczna (Nowego Wychowania)

·         dydaktyka współczesna

Już starożytni Grecy mówili o poznaniu świata, jak poznajemy, jaki wpływ edukacji.

Filozofia – różnie o edukacji,
np. determinizm neguje w ogóle edukację, determinizm religijny – wszystko, co nas dotyczy, ustalone w niebie, skrajny determinizm fizyczny (↔fatalizm) – „fatalny los” kieruje życiem i nie mamy na niego wpływu.

SOKRATES (461 – 399 p.n.e.)

Twórca doskonałej metody nauczania, aczkolwiek wyprowadził ją z fałszywego mniemania o tkwiących w człowieku ideach. Rola nauczyciela – wydobywanie Dobra, Piękna i Prawdy z ucznia.

Drugi błąd, to przekonanie, że wystarczy wiedzieć, co jest dobre, aby dobrze czynić, dobrze żyć. Jest to INTELKTUALIZM ETYCZNY (↔ niemożliwe jest przekazywanie wiedzy, transmisja wiedzy; trzeba tylko wydobywać).

Metoda Akuszeryjna (MAJEUTYCZNA) – dwa etapy:

1.       Etap ironii (nauczyciel się zgadza z uczniem, mimo że on się myli i jego sądy są fałszywe); doprowadzenie w ten sposób ucznia do stwierdzenia wiem, że nic nie wiem.

2.       Faza pozytywna – nauczyciel doprowadza ucznia do tego, że sam dochodzi do Prawdy, do Prawdy, która w nim jest ukryta.

Dialog „Menon”

Pogadanka sokratyczna (HEUREZA) – odkrywanie.

PLATON (427 – 347 p.n.e.)

Człowiek przychodzi na świat z gotową wiedzą, uczyć się, to przypominać sobie wrażenia zmysłowe duszy i zapamiętywać; zapamiętywanie, to najważniejszy etap uczenia.

ARYSTOTELES (384 – 322 p.n.e.)

Zrywa z ideami wrodzonymi.

POZNANIE = poznanie zmysłowe + umysłowe

W średniowieczu dogmatyzuje się rola pamięci. Zapamiętywanie! (niekoniecznie ze zrozumieniem!)

Dopiero JAN AMOS KOMEŃSKI (1592 – 1670) w XVII wieku to zmienia.

Komeński jest zdecydowanym sensualistą → całe nasze poznanie wiedzie poprzez zmysły, dopiero na tej podstawie powstają POJĘCIA.

Celem poznania jest poznanie siebie i otaczającego świata poprzez poznawanie zmysłowe – do dziś nie stosowane!!!

Świat trzeba poznać dla lepszego przygotowania do życia w nim i w tym pozaziemskim.

              Złota reguła poznania:

                                                        „Poznawać poprzez wszystkie zmysły!”

JOHN LOCKE (1632 – 1701)

-          typowy sensualista, ‘tabula rasa’!

-          umysł ludzki jest czystą, woskową tabliczką; to, co się na umyśle odciska, to efekt działania świata otaczającego
→ OPTYMIZM PEDAGOGICZNY – niestety nieprawda!

JOHAN HEINRICH PESTALOZZI (1746 – 1827)

Pedagog szwajcarski, nie myśliciel, teorię zaczyna wprowadzać w praktykę; to, czego się uczymy, to uogólnianie wiadomości zmysłowych.

              / zadręczał tym uczniów – dzieci analizowały wszystkie cechy przedmiotu, dopiero potem nazwa/

JAN FRYDERYK HERBART

Wiek XVIII – masowe tworzenie szkół ludowych, powstaje zawód nauczyciela, rozwija się budowa szkół dla wszystkich.

Jest potrzeba doskonałych metod nauczania, które można zastosować dla wszystkich.

Herbart szuka tego w różnych naukach,
                                                                      nie teoria!

Cel wychowania: wykształcenie silnego moralnego charakteru!

Prowadzą do niego trzy drogi:

1.       Kierowanie wychowankiem.

2.       Dbanie o zachowanie karności.

3.       Nauczanie.

Herbart jest twórcą nauczania wychowującego.

Od Herbarta zaczyna się karna szkoła polska.

Tezy o nauczaniu wyciąga z własnych poglądów psychologicznych.

Nasz umysł tworzy z wrażeń jakieś wyobrażenia, one zapełniają nasz umysł, często się między sobą łączą (sploty, wyobrażenia). Razem tworzą MASĘ APERCEPCYJNĄ. Niektóre sploty, nieużywane, przechodzą do lamusa naszej pamięci. Tam wiodą nędzny żywot. Może się zdarzyć, że jakieś wyobrażenie wiąże się z którymś z lamusa i powstaje nowy splot wyobrażeń, który włącza się do masy.

Po raz pierwszy u Herbarta umysł jest czynny, twórczy. (≠ Locke)

Nauczyciel daje porcje wrażeń, które w umysłach uczniów wywarzają sploty. Ma on prowadzić uczniów przez stopnie formalne. Te stopnie zostały dopasowane do wszystkich szkół w II połowie XVIII w. (mimo że były przeznaczona dla liceum klasycznego).

STOPNIE FORMALNE HERBARTA

HERBART                                                                                                                REIN & ZILLER

1

ZGŁĘBIANIE

OGARNIANIE

SPOCZYWAJĄCE

POSTĘPUJĄCE

SPOCZYWAJĄCE

POSTĘPUJĄCE

JASNOŚĆ

KOJARZENIE

SYSTEM

METODA

PRZYGOTOWANIE

PODANIE

POWIĄZANIE

ZEBRANIE

ZASTOSOWANIE

dot. czynności ucznia                                                                                    dot. czynności nauczyciela

Przygotowanie – wydobycie z masy percepcyjnej, sprawdzanie, co uczniowie wiedzą, „wyciąganie” ich wiedzy

Podanie – nowych informacji

Powiązanie – połączenie nowych i starych informacji

Zebranie – materiały

Zastosowanie – praca domowa

- 17. 10. 2002 -

system herbartowski ­→ system tradycyjny

Od czasów Herbarta nie wymyślono lepszego sposobu nauczania wiedzy biernej (podanie i przyswojenie przez ucznia). Herbart zostawił SYSTEM TEORII NAUCZNIA; podstawy są z innych nauk – filozofia i psychologia, ale nie bardzo było skąd brać. Rozwój nauk dopiero później:

Darwin – „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego” 1859r.

Mendel – 1866r.

Comte – „Socjologia” 1842r.

Marks – „Kapitał” 1867r.

Wundt – „Fizjologiczna psychologia” 1874r.

Dydaktyka Herbartowska obowiązywała do 1923 r., wówczas to na emeryturę przeszedł uczeń Herbarta – Rein; jego katedrę w Jenie objął Peter PETERSEN. Całkowicie odrzucił dydaktykę Herbarta i jego uczniów.

Od herbartyzmu zaczęto odchodzić już w 1900 r. → „Stulecie dziecka”.

Ellen Key: nauczanie może być skuteczne wówczas, gdy nie będzie się nauczać, lecz gdy dziecko będzie się rozwijać w sposób nieskrępowany.

Szkołę tradycyjną można porównać do ZOO, w którym wszystkie zwierzęta karmione są trawą. Roślinożerne – O.K., wszystkożerne – mniej więcej, mięsożerne – umierają.
To jakby wszystkich ubrać w płaszcz tego samego rozmiaru (pasuje  ٧  nie dopina się  ٧  za duży).

Wszystkie kierunki Nowego Wychowania usiłowały zmienić pracę szkoły, aby to ona dostosowała się do ucznia.

JOHN DEWEY (1859 – 1952)

              - wykładał m.in. na uniwersytecie w Nowym Jorku, Chicago, Pekinie, Moskwie.

„Jak myślimy” 1910, „Moje pedagogiczne credo” 1897, „Szkoła a społeczeństwo” 1899, „Szkoła i dziecko” 1906, „Demokracja a wychowanie” 1916, „Zasady moralne wychowania” 1909

Poglądy – na podst. filozofii i psychologii.

To filozof, którego poglądy ukształtowały się na podstawie filozofii pragmatyzmu.

PRAGMATYZM

              - aby wydobyć znaczenie myśli potrzebujemy jedynie określić do jakiego działania może ona prowadzić.

Charles PIERCE (1839 – 1914) – twórca, wprowadził nazwę pragmatyzm

Wiliam JAMES (1842 – 1910)

              To myśl powoduje właśnie działanie, ponieważ wpierw nadaje naszemu doświadczeniu pewne konkretne zabarwienie, a doświadczenie to będzie wymagało od nas właśnie takiego działania....