SYSTEMY OPERACYJNE
System operacyjny (ang. skrót OS Operating System) - program komputerowy bądź zbiór programów, który zarządza sprzętem oraz aplikacjami komputera. Podstawą wszystkich systemów operacyjnych jest wykonywanie podstawowych zadań takich jak: kontrolowanie i przypisywanie pamięci, przydział czasu procesora, obsługa urządzeń, ustalanie połączeń sieciowych oraz zarządzanie plikami. Wiele systemów operacyjnych posiada środowiska graficzne ułatwiające ich obsługę.
Określenie to jednak nie jest w pełni ścisłe. Czasem potocznie[potrzebne źródło] mówi się tak mając na myśli całość oprogramowania dostarczanego z zakupionym komputerem (zobacz: dystrybucja), czasem samo jądro systemu operacyjnego, czasem bootloader, czasem z kolei chodzi o całą rodzinę systemów operacyjnych (np. Microsoft Windows).Spis treści [ukryj]
Zadania systemu operacyjnego
zarządzanie zasobami komputera, m.in.: procesorem (a dokładniej czasem procesora), pamięcią, urządzeniami peryferyjnymi oraz przydzielanie zasobów procesom,
koordynacja pracy ww. urządzeń poprzez obsługę przerwań oraz odpowiednie na nie reagowanie, ochrona danych i pamięci - tak aby jeden proces, w wyniku błędu lub zamierzonego działania nie mógł zniszczyć lub pozyskać danych innego procesu,
automatyzacja najczęściej wykonywanych funkcji
ukrywanie przed aplikacjami skomplikowania sprzętu komputerowego przez tworzenie abstrakcji, np. zbiory zapisanych klastrów na dysku widziane są jako pliki o symbolicznych nazwach abstrakcja równoległości wykonywania programów
jednolity sposób dostępu do urządzeń
System operacyjny jest ładowany do pamięci na początku pracy komputera. Program ten ma bardzo specyficzny charakter: w przeciwieństwie do programów użytkowych (aplikacji) nie korzysta z żadnych gotowych funkcji, tylko sam je udostępnia, a więc od niego zależą rzeczywiste możliwości wykorzystania sprzętu komputerowego.
Systemy operacyjne ze względu na sposób przetwarzania można podzielić na:
Systemy przetwarzania bezpośredniego – systemy interakcyjne gdzie występuje bezpośrednia interakcja pomiędzy użytkownikiem a systemem i wykonywanie zadania użytkownika rozpoczyna się zaraz po przedłożeniu,
Systemy przetwarzania pośredniego – systemy wsadowe gdzie występuje znacząca zwłoka czasowa między przedłożeniem a rozpoczęciem wykonywania zadania i niemożliwa jest ingerencja użytkownika w wykonywanie zadania.
Ze względu na dopuszczalną liczbę zadań systemy dzielimy na:
Systemy jednozadaniowe gdzie niedopuszczalne jest rozpoczęcie wykonywania następnego zadania użytkownika przed zakończeniem poprzedniego,
Systemy wielozadaniowe gdzie dopuszczalne jest istnienie jednocześnie wielu zadań (procesów), którym zgodnie z pewną strategią przydzielany jest procesor. Zwolnienie procesora następuje w wyniku: żądania przydziału dodatkowego zasobu, zainicjowania operacji wejścia/wyjścia, przekroczenia ustalonego limitu czasu (kwantu czasu).
Wielozadaniowe systemy operacyjne można podzielić na oferujące i pozbawione wywłaszczania. W systemie z wywłaszczaniem jest możliwe przerwanie wykonywania procesu i przeniesienie go z powrotem do kolejki kontrolowanej przez algorytm szeregowania. W systemie bez wywłaszczania zadania muszą przełączać się dobrowolnie. Proces aktywny (wykonujący się) jest przenoszony do kolejki procesów oczekujących tylko wtedy, gdy sam przerwie (wstrzyma, zawiesi) swoje działanie a dopóki tego nie uczyni (lub nie zakończy działania), żaden inny proces nie otrzyma dostępu do procesora.
Natomiast biorąc pod uwagę liczbę użytkowników systemy operacyjne można podzielić na:
Systemy dla jednego użytkownika gdzie zasoby przeznaczone są dla jednego użytkownika (np. w przypadku komputerów osobistych), nie ma mechanizmów autoryzacji dostępu, a mechanizmy ochrony informacji są ograniczone, Systemy wielodostępne gdzie wielu użytkowników może korzystać z zasobów systemu komputerowego, a system operacyjny gwarantuje ich ochronę przed niepowołaną ingerencją.
Budowa systemu operacyjnego
Przyjęto podział na trzy główne elementy budowy systemu operacyjnego:
jądro systemu wykonujące ww. zadania,
powłoka - specjalny program komunikujący użytkownika z systemem operacyjnym,
system plików - sposób zapisu struktury danych na nośniku.
Typy i przykłady systemów operacyjnych
system internetowy [edytuj]
ajaxWindows
Amiga
AmigaOS
AROS Research Operating System (AROS)
MorphOS
systemy firmy Apple
Apple DOS, ProDOS
GS/OS
Mac OS
Mac OS X, Mac OS X Server, Mac OS X Leopard
A/UX
Lisa OS
nieukończone projekty:
Rhapsody
systemy firmy Be i pochodne
BeOS
BeIA
NewOS/Haiku
yellowTAB Zeta
systemy firmy Digital (DEC)/Compaq
AIS
OS-8
RSTS/E
RSX
RT-11
TOPS: TOPS-10, TOPS-20
VMS (później przemianowany na OpenVMS)
systemy firmy IBM
OS/2
AIX
OS/400
OS/390
VM/CMS
DOS/VSE
DOS/360
OS/360
MFT
MVT
PC-DOS
SVS
MVS
TPF
ALCS
z/OS
systemy firmy Microsoft i pochodne
MS-DOS
PC-DOS, DR-DOS, FreeDOS, DOS, QDOS
Microsoft Windows: Microsoft Windows 1.0, 2.0, 3.x, 95/98/98 SE/Me, CE, NT/2000/XP/2003/Vista
PetrOS, ReactOS
Singularity
systemy firmy Novell
NetWare
Zobacz też: SuSE Linux
NeXT
NeXTStep
UNIX i jego pochodne
BSD, FreeBSD, NetBSD, OpenBSD, DragonFly BSD, DesktopBSD, PC-BSD
Digital UNIX
HP-UX
IRIX
Mac OS X
Minix
OSF/1
SCO UNIX
Sun Solaris (dawniej SunOS)
System V
QNX
Ultrix
Venix
Xenix
GNU/Linux (system GNU z jądrem Linux)
GNU/Hurd (system GNU z jądrem Hurd),
Linux
systemy czasu rzeczywistego
LynxOS
OS9
Phoenix-RTOS
Nut/OS
RT-Linux
SenseOS
VxWorks
Suse Linux Enterprise Real Time
Inne
Agnix
Amoeba
AtariDOS
Commodore DOS (zapisany w stacji dysków)
AtheOS/Syllable
Athene
CP/J
CP/M
CROOK
eComStation
Egzekutor RTX
EMOS
EPOC32
GEORGE 3
GEOS
Inferno
IOS
iRMX
ISIS-II
Kylin
MenuetOS
Mikros
Multics
Palm OS
Quarn OS
SkyOS
Symbian
UDOS
Unununium
System V7
Systemy operacyjne pracujące na maszynie wirtualnej
Możliwe jest uruchomienie systemu operacyjnego na maszynie wirtualnej. Przykłady to: Argante, Inferno a także User Mode Linux, czyli Linux skonfigurowany w ten sposób, by mógł działać jako system wirtualny w postaci procesu działającego pod kontrolą drugiego Linuksa. Systemy wirtualne dzielone są na para-wirtualne i w pełni wirtualne. Te ostatnie umożliwiają pracę niemodyfikowanego OS2 w środku innego systemu OS1 z pełną, (niemulowaną) szybkością, n.p. OS2 - Windows Vista wewnątrz OS1 Linuksa z np Xen. Pełna wirtualizacja OS była dostepna od dawna na superkomputerach, nowe instrukcje procesorów rozszerzają ją na komputery osobiste.
Język programowania jako system operacyjny
Funkcję systemu operacyjnego spełniać może Implementacja określonego języka programowania. Miało to miejsce szczególnie w historycznych już czasach dominacji komputerów 8-bitowych. Rolę powłoki systemu operacyjnego spełnia w tym przypadku interpreter poleceń języka. Dlatego funkcję takiego systemu może pełnić implementacja danego języka oparta na interpretacji lub mieszana (interpretacyjno-kompilacyjna).
W komputerach 8-bitowych często interpreter języka był przechowywany w pamięci ROM i stanowił podstawowy system operacyjny. Najbardziej znanym przykładem takiego języka jest BASIC stosowany szeroko w komputerach 8 bitowych. Innym, historycznym już przykładem, jest język Jean, implementowany w dużych systemach komputerowych (np. serii ODRA 1300), który mógł pracować zarówno pod kontrolą innego systemu operacyjnego (np. GEORGE 3), jak również samodzielnie jako mały system operacyjny o charakterze konwersacyjnym.
Językami programowania (a właściwie pewnymi implementacjami języków programowania), które także stanowią samodzielne systemy operacyjne są również FORTH oraz Smalltalk. Język i zarazem system operacyjny FORTH szczególnie zastosowanie znajdował w systemach sterowania automatyki przemysłowej. Jest to najlepszy przykład języka w interpretacyjno-kompilacyjnego, w którym wprowadzane słowa są interpretowane i natychmiast wykonywane, natomiast definicje słów są natychmiast kompilowane. Smalltalk to pierwszy język "czysto obiektowy", który w wielu swoich implementacjach buduje własne środowisko stanowiące system operacyjny komputera.
W systemach serii MERA 300 funkcję systemu operacyjnego mógł pełnić nawet asembler o nazwie MOTIS.
piastwygra321