Ziołolecznictwo amazońskie i andyjskie.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ãNajpierw s¸owo,

nast«pnie roælina,

a w koÄcu nýÓ

Asklepiades Ð grecki lekarz i filozof

(ok. 120 Ð 56 roku p.n.e.)

P R Z E D M O W A

Ostatnie lata przynios¸y wzrost zainteresowania roælinami zielarskimi na ca¸ym æwiecie Ð

zarwno w aspekcie zdrowotnym, jak iprewencyjnym. Do Polski od ponad 10 lat nap¸ywaj rý-

ne surowce i przetwory roælinne niejednokrotnie o s¸abo udokumentowanej wiedzy, pochodzce

z egzotycznych cz«æci æwiata Ð z Ameryki Po¸udniowej, z wysp Pacyfiku czy Dalekiego Wscho-

du. Szczegln popularnoæci ciesz si« surowce roælinne oraz preparaty andyjskie i amazoÄ-

skie zalecane jako ærodki lecznicze lub dodatki do surowcw specjalnego ýywieniowego prze-

znaczenia.

Mimo ýe dynamiczny rozwj nauki wzakresie hodowli, uprawy, fitochemii i farmakologii roz-

szerza moýliwoæci wykorzystania bogactwa æwiata roælinnego, to jednak to, co wiemy o roæli-

nach egzotycznych, jest niewsp¸mierne do tego, czego jeszcze nie wiemy. Ksiýka niniejsza pt.

ZIOüOLECZNICTWO AMAZOÁSKIE I ANDYJSKIE stanowi pozycj« wydawnicz jak najbardziej

na czasie, ktra zarwno entuzjastom jak i sceptykom medycyny po¸udniowoamerykaÄskiej da-

je bogaty i obiektywny materia¸ informacyjny.

Etnofarmaceuci ietnobotanicy zajmuj si« tradycyjnym stosowaniem naturalnych surowcw

Ð najcz«æciej pochodzenia roælinnego Ð jako ærodkami leczniczymi, jako poýywieniem lub jako

podstawowymi substancjami dla produktw codziennego stosowania wærd tubylczych ludw.

Autorzy tej ksiýki scalaj doæwiadczenia wieloletnich badaÄ naukowych i wiedz« rýnych

uzdrowicieli zgodnie z celami, metodami i koncepcjami etnofarmacji i etnobotaniki.

Ludzie wykorzystuj roæliny w rýnoraki sposb. Wybr roælin jest æwiadomym procesem,

ktry w przebiegu rozwoju ludzkoæci przybra¸ wielorakie formy. Rwnieý wærd zwierzt mamy

wiele przyk¸adw ukierunkowanego doboru roælin, ktre cz«sto s¸uý za poýywienie.

Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e

Roæliny mog by wykorzystane do ca¸kiem rýnych celw i znajduj rýnorodne zastosowa-

nie jako: poýywienie, ærodki barwierskie, materia¸ konstrukcyjny, w¸kna, paliwo, nawozy, leki

i ærodki prewencji zdrowotnej oraz ozdobne i inne.

Granica mi«dzy wykorzystywanymi w rodzimych systemach medycznych roælinami leczni-

czymi a takimi roælinami, ktre g¸wnie odgrywaj rol« w odýywianiu, jest p¸ynna. W przypad-

ku plemienia Hausa (Nigeria) poj«cie oznaczajce roælin« lecznicz i spoýywcz to ãmaganiÓ.

Termin ten oznacza zarwno ãroælin«, ktra jest stosowana do leczenia gorczkiÓ, jak i ãpoýy-

wienie do zaspokajania g¸oduÓ. Oznacza to, ýe dla plemienia Hausa obie dla nas koncepcyjnie

zrýnicowane grupy produktw s bardzo æciæle zwizane 1 .

Odskoczmy od plemienia Hausa do spo¸eczeÄstw uprzemys¸owionych. Tu rwnieý ukazuj

si« æcis¸e zwizki mi«dzy roælinami leczniczymi a spoýywczymi. Obecnie w USA na porzdku

dziennym jest okreælenie ãnutraceuticalÓ. Pochodzi ono od okreæleÄ ãnutrimentÓ (substancja od-

ýywcza) i ãpharmaceuticalÓ (substancja farmaceutyczna) ioznacza ærodek spoýywczy, ktry po-

siada rwnieý dzia¸anie farmaceutyczne. Przy pomocy tego okreælenia æwiadomie lub nieæwia-

domie przerzucono pomost pomi«dzy ærodkami spoýywczymi a lekami. To samo dotyczy poj«cia

ãsuplement ýywieniowyÓ, ktre w ostatnich latach zyskuje coraz wi«ksz popularnoæ.

W wielu kulturach rozliczne roæliny uchodz zarwno za produkty spoýywcze, jak teý za ro-

æliny lecznicze. Wykorzystywane bywaj czasami jedynie rýne cz«æci roæliny. Na przyk¸ad wie-

lu przedstawicieli Citrus naleýy do waýnych roælin leczniczych. Wiele ludw nie tylko je ich owo-

ce, ale liæcie i kor« tych roælin stosuje do leczenia zaburzeÄ ýo¸dkowo-jelitowych.

Rwnieý bogate wskrobi« owoce wielu traw uýytkowych (szczeglnie ryýu i kukurydzy) sta-

nowi podstaw« zarwno poýywienia, jak i leku. P¸ynne kleiki ryýowe s¸uý do leczenia szcze-

glnie ostrych biegunek, co nie pozbawia ryýu jego priorytetowego znaczenia jako roæliny kon-

sumpcyjnej s¸uýcej zaspokajaniu potrzeb ýywieniowych. Identyczny przyk¸ad stanowi korze-

nie maki (Lepidium meyenii), b«dce rd¸em dobrego odýywiania, ktre rwnieý spe¸niaj

funkcj« suplementu specjalnego ýywieniowego przeznaczenia.

W etnobotanicznych badaniach cz«sto znaczenie takich ãærodkw spoýywczychÓ w rodzi-

mych systemach medycznych nie jest akceptowane, gdyý ich autorzy w przypadkach diagnozo-

wania choroby z regu¸y pomijaj wp¸yw zmiany w odýywianiu na stan zdrowotny cz¸owieka.

åwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) w deklaracji z A¸ma Aty (Kazachstan, 1978) postulu-

je ãdowartoæciowanieÓ medycyny tradycyjnej i jej integracj« z medycyn nowoczesn 2 . Warun-

kiem s jednak interdyscyplinarne badania podstawowe tych roælin. Naleýy przy tym po¸oýy

szczeglny nacisk na znaczenie etnobotaniczne, w¸aæciwoæci biologiczno-f a r m a ko l o g i c z n e

i sk¸adniki czynne 3, 4 . S to g¸wne kierunki etnofarmakologii, ktra stanowi jeden z punktw

ci«ýkoæci tej ksiýki.

Od koÄca lat osiemdziesitych XX wieku przedmiotem gorcych dyskusji by¸o rwnieý poten-

cjalne znaczenie roælin uýytkowych w zachowaniu biorýnorodnoæci 5, 6 .

Duýo dyskutuje si« nad specjalnymi zastosowaniami i znaczeniem ekologicznym poszczegl-

nych roælin uýytkowych. Do tego jednak trzeba zna wzgl«dn wartoæ wszystkich roælin waý-

nych dla cz¸owieka. Wartoæci tej nie da si« pozna bezpoærednio. Moýna natomiast okreæli iloæ

Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e

roælin danego obszaru botanicznego (lub æwiata) faktycznie wykorzystywanych przez cz¸owie-

ka.

Wed¸ug obliczeÄ meksykaÄskich etnobotanikw w medycynie wykorzystuje si« ponad 15%

(5 000 gatunkw) z oko¸o 30 000 wyst«pujcych w Meksyku gatunkw roælin 7 . W nowszej ocenie 8

wykazano, ýe udzia¸ roælin leczniczych we florze rýnych obszarw si«ga od 8% (ma¸y region

w Ekwadorze o duýym zrýnicowaniu biologicznym) do 63% (Kaszmir).

Badania te æwiadcz, ýe wartoæci podawane przez C. Franza 9 , mwice o ¸cznie 20 000 ga-

tunkw roælin uýytkowych, naleýy traktowa raczej jako zachowawcze wartoæci szacunkowe. Na

podstawie badania Moermana 8 i przy za¸oýeniu 240 000 gatunkw roælin wyýszych na ca¸ym

æwiecie moýna spodziewa si« oglnie oko¸o 20 000 roælin leczniczych (bez uwzgl«dnienia gatun-

kw wyst«pujcych w wielu regionach æwiata), wed¸ug obliczeÄ Bye 7 by¸oby to aý 37 000 gatun-

kw.

Szczeg¸owe zbadanie naukowe wszystkich tych gatunkw oczywiæcie nie jest moýliwe. Dla-

tego trzeba zdefiniowa kryteria wyboru waýnych roælin. Moýna tego dokona na podstawie zna-

czenia roæliny w danej kulturze lub jej rwnoczesnego znaczenia w wielu kulturach 10 . Ten w¸a-

ænie cel towarzyszy¸ autorom Zio¸olecznictwa amazoÄskiego i andyjskiego.

Treæ ksiýki zosta¸a podzielona na cz«æci, spis literatury (oko¸o 200 pozycji), indeksy i spis

treæci. Cz«æ pierwsza napisana przez wybitnego etnografa peruwiaÄskiego i lekarza prof. dr. M.

Fernandeza Ibarguena zawiera zarys etnograficzny i historyczny zio¸olecznictwa amazoÄskiego

i andyjskiego. Druga cz«æ stanowi zbir monografii waýniejszych roælin peruwiaÄskich zebra-

ny i skomentowany przez redaktora naukowego dzie¸a Ð dr K. ûurowsk. Kuracje roælinne

(cz«æ trzecia) opisa¸ i skomentowa¸ lek. med. M. Prusakowski. Zalecenia dotyczce zdrowego

stylu ýycia (cz«æ czwarta) przy uwzgl«dnieniu flory amazoÄskiej i andyjskiej spisa¸y lek. med.

A. Lubowska-Rewako i J. Ossowska.

Materia¸ rd¸owy oparty na bogatej za¸czonej literaturze, z ktrej czerpano dane, stanowi

obiektywn informacj« naukow na temat sprawdzonego zastosowania poszczeglnych gatun-

kw roælin. Na podkreælenie zas¸uguje, ýe autorzy Ð w cz«æci drugiej poæwi«conej monografiom

waýniejszych roælin peruwiaÄskich, a takýe w indeksie nazw roælin Ð wyeksponowali fakt cz«-

æciowej lub ca¸kowitej weryfikacji naukowej poszczeglnych gatunkw roælin.

Wiele przyk¸adw przemawia pozytywnie na rzecz perspektywicznego znaczenia w zio¸o-

lecznictwie i prewencji szeregu przedstawicieli omawianej egzotycznej flory. Poza podstawowy-

mi roælinami, uýytkowanymi przez cz¸owieka, opisano w dziele gatunki jadalne i lecznicze. Licz-

ne przyk¸ady naæwietlaj tradycyjne stosowanie roælin leczniczych lub daj wgld wdzia¸alnoæ

znaczcych badaczy. Ksiýka zawiera rwnieý dane mogce znale zastosowanie w pracach et-

nologicznych.

Podrý w dotychczas ma¸o znane lecznictwo obcych kultur andyjskiej i amazoÄskiej z ich

wielkim niewykorzystanym potencja¸em daje fascynujcy wgld wszystkim, ktrzy studiuj ro-

æliny i ich zastosowanie. Polecam j szczeglnie lekarzom, dietetykom, farmaceutom ibiologom.

prof. dr hab. Jerzy Lutomski, dr h.c.

Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e

åwiat medycyny dýy do doskonalenia metod leczniczych. I tak fitoterapia odkrywana jest

na powrt. Pochyla si« nad ni nauka, angaýujc niema¸e ærodki w badania nad od dawna zna-

nymi oraz ostatnio opisanymi surowcami roælinnymi. Naleýy tylko mie nadziej«, ýe preparaty

z nich produkowane b«d wdraýane do praktyk lekarskich szybciej niý przed laty.

N a p r z y k ¸ a d u æ p i a n

Tu moýe warto wspomnie o ciernistej drodze na apteczne p¸ki wielu znakomitych lekw

pochodzenia roælinnego, ktre dopiero po wiekach zyska¸y uznanie. Do nich naleýy np. uæpian

rýnolistny (Hydnocarpus kurzii). Z nasion tego drzewa, rosncego m.in. w Indiach, pozyskuje

si« olej czolmugrowy. Hindusi leczyli nim tr«dowatych od niepami«tnych czasw, podczas gdy

oficjalna medycyna uparcie uwaýa¸a trd za chorob« nieuleczaln. Lekarze zainteresowali si«

nim dopiero po I wojnie æwiatowej. Inny przyk¸ad, rwnieý z Indii. KorzeÄ krzewu zwanego rau-

wolfi w«ýow (Rauvolfia serpentina) s¸uýy¸ jako specyfik uspokajajcy, a takýe obniýajcy ci-

ænienie krwi. Medycyna nie zauwaýa¸a tego aý do lat 30. ubieg¸ego wieku, kiedy to chemicy wy-

odr«bnili z korzenia rauwolfii rezerpin« odpowiedzialn za skuteczne leczenie choroby nadci-

ænieniowej. Podobnie rzecz mia¸a si« z kurar, w badaniach ktrej sam uczestniczy¸em. Wyci-

gami z roælin naleýcych do gatunkw Strychnos i Chondrodendron Indianie z Amazonii zatru-

wali groty strza¸. Trafione nimi zwierz«ta traci¸y moýliwoæ ruchu. To da¸o asumpt do poszuki-

waÄ leku zwiotczajcego mi«ænie. Jeden z alkaloidw kurary Ð nazwany tubokuraryn Ð oraz je-

go pochodne s¸uý dziæ chirurgom podczas operacji w celu rozlunienia mi«æni. Indianie ratowa-

li nim teý osoby sparaliýowane, co przej«¸a medycyna, zalecajc tubokuraryn« takýe w przypad-

kach skurczy wywo¸anych przez t«ýec.

A l b o c h i n i n a . . .

Wi«cej szcz«æcia mia¸a chinina, ktra sw s¸aw« zawdzi«cza hiszpaÄskim konkwistadorom,

a æciælej mwic s¸ynnemu szwedzkiemu przyrodnikowi, Karolowi Linneuszowi. Otý Linneusz,

wsp¸organizator Szwedzkiej Akademii Nauk i jej pierwszy prezes, autor wybitnych dzie¸ na-

ukowych z zakresu botaniki, dowiedzia¸ si« o przypadku wyleczenia z malarii hrabiny Chinchon,

ýony wicekrla Peru Luisa Fernandeza de Cabrera. Krl Hiszpanii Filip II Ð jak opowiadano Lin-

neuszowi Ð bez wi«kszego przekonania wys¸a¸ do Peru swojego nadwornego lekarza Juana de

Veg«, ýeby zaj¸ si« tym beznadziejnym przypadkiem. Niestety, wysi¸ki znanego europejskiego

lekarza na nic si« zda¸y. Nie by¸ w stanie powstrzyma gorczki ani dreszczy, ktre wyniszcza-

¸y hrabin«. Wtedy w¸aænie w rezydencji wicekrla pojawi¸ si« pewien jezuita, ktry oæwiadczy¸,

ýe wie, jak wyleczy hrabin«. Lekiem okaza¸a si« sproszkowana kora pewnego amazoÄskiego

drzewa, ktre na czeæ cudownie ocalonej hrabiny Linneusz nazwa¸ chinowcem. Konkwistado-

rzy zaæ drzewo chinowe uczynili symbolem Peru i od tamtej pory jest ono jednym z trzech ele-

mentw sk¸adajcych si« na narodowe god¸o mojego kraju.

Wyciagami z roælin naleý-

cych do gatunkw Strychnos

i Chondrodendron Indianie

z Amazonii zatruwali groty

strza¸. Trafione nimi zwie-

rz«ta traci¸y moýliwoæ ru-

chu

Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: