Im. Ks. Józefa Tischnera
Prof. dr hab. Witold POKRUSZYŃSKI
TEORIA BEZPIECZEŃSTWA
Temat: INTERWENCJE MILITARNE W BEZPIECZEŃSTWIE
(7)
KRAKÓW 2008
ZAGADNIENIA :
1. WPROWADZENIE.
2. ZJAWISKKO INTERWENCJI MILITARNYCH W BEZPIECZEŃSTWIE.
3. WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA INTERWENCJI MILITARNYCH.
4. PODSUMOWANIE.
LITERATURA :
1. G. Pokruszyński, Interwencje militarne w politykach bezpieczeństwa. Wydawnictwo AON, Warszawa 2003.
2. W. Pokruszyński, Uwarunkowania współczesnego bezpieczeństwa międzynarodowego. Wydawnictwo WSP Szczytno 2006.
3. W. Pokruszyński, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego. Wydawnictwo WSDE Józefów 2008.
4. R. Zięba, Europejska tożsamość bezpieczeństwa i obrony. Warszawa 2000.
5. S. R.Weart, Bez wojny. Dlaczego państwa demokratyczne nie walczą ze sobą. Warszawa 2001.
1. WPROWADZENIE
Kształtowanie norm regulujących uciekanie się do siły było przedmiotem wielowiekowego procesu rozwoju stosunków międzynarodowych, zwłaszcza w wymiarze politycznym i prawnym. Jeżeli przyjmiemy, że przez interwencję będziemy rozumieli ingerencję w sprawy należące do wyłącznych kompetencji drugiego państwa w sposób władczy, zauważymy, że zjawisko to było podstawą formowania się relacji pomiędzy państwami oraz ewolucji norm prawa międzynarodowego. Interwencje polegają na użyciu siły zbrojnej lub ograniczają się do działań bez angażowania czynnika militarnego.
Normy, regulujące przypadki uciekania się do siły, wraz z zasadami suwerenności terytorialnej, niezależności i równości państw, tworzą ramy międzynarodowego porządku prawnego. Stanowią również podstawę systemu bezpieczeństwa międzynarodowego. Ocena zjawiska użycia siły w stosunkach międzynarodowych zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim politycznych, oraz aktualnego funkcjonowania systemu prawnego.
Tragiczne doświadczenia II w. ś. stały się podstawą powołania nowej instytucji – Organizację Narodów Zjednoczonych ( ONZ ). Zgodnie z art. 2 pkt 4 Karty wszyscy członkowie ONZ powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły przeciwko integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej drugiego państwa bądź w inny sposób niezgodny z celami Narodów Zjednoczonych.
Ustalenia zasad bezpieczeństwa międzynarodowego oraz interwencji militarnych jest procesem i podlega stałemu rozwojowi. Na pewno nie można uznać, że obecny jego stan jest doskonały, albo na tyle wystarczający, aby można go ocenić jako zadawalający. Wysiłki ONZ w celu opanowania w 1991 r. sytuacji w trakcie konfliktu iracko – kuwejckiego oraz interwencja NATO w Kosowie w 1999 r. są tego najbardziej wyrazistym przykładam.
2. ZJAWISKO INNTERWENCJI MILITERNYCH W BEZPIECZEŃSTWIE
Słowo „ interwencja „ pochodzi od łacińskiego interevenire, co dokładnie oznacza przeszkadzać lub mieszać się. W stosunkach międzynarodowych jest to mieszanie się jednego państwa w sprawy należące do kompetencji innego państwa lub inaczej wpływanie jednego państwa na sprawy wewnętrzne lub politykę zagraniczną innego kraju, zwykle za pomocą środków politycznych bądź ekonomicznego nacisku, świadczących o ambicjach imperialnych państwa interweniującego. Skrajną formą interwencji jest interwencja zbrojna.
Społeczność międzynarodowa potępia wszelkie formy interwencji z wyjątkiem działań podjętych pod auspicjami ONZ przeciwko państwu ustawicznie łamiącemu prawo międzynarodowe i naruszającemu zasady pokojowego współistnienia.
Według kolejnej definicji interwencja to: sprzeczne z prawem międzynarodowym różnorodne formy władczego mieszania się jednego lub kilku państw w sprawy należące do kompetencji innego państwa w celu realizacji własnych interesów. Po zastrzeżeniu, że zakaz interwencji, zawarty w art. 2 ust. 7 Karty NZ, jest powszechnie uznaną zasadą prawa międzynarodowego, dodano: Nie jest interwencją dopuszczona przez Kartę NZ samoobrona indywidualna lub zbiorowa. Jednak interwencję ONZ określa się jako: wspólne działanie ONZ konieczne dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez udzielenie przez Radę Bezpieczeństwa zaleceń lub podjęcie obowiązujących wszystkich członków decyzji, zgodnie z art. 39 i następnymi Karty NZ, postanowione uchwałą Rady Bezpieczeństwa ONZ, która dysponuje różnymi środkami nacisku, łącznie z użyciem sił zbrojnych ONZ.
Jeszcze inna definicja precyzuje, że interwencja zbrojna to : użycie siły zbrojnej wobec obcego państwa ( narodu, klasy, grupy społecznej ), któremu ono się nie przeciwstawia w celu narzucenia korzystnych rozwiązań lub przewrócenia uprzedniego stanu rzeczy, lub mieszanie się jednego państwa do spraw drugiego, bez jego zgody.
Niektórzy autorzy podkreślają również, że motywem państwa interweniującego jest „ prośba „ czy też „zaproszenie „, wystosowane przez władze lub siły polityczne danego państwa, a samo działanie może mieć podłoże „ polityczne , gospodarcze, humanitarne i inne „.
Analizując zjawisko interwencji, należy zwrócić uwagę, że jej zakaz wynika z zasady: suwerenności, niepodległości, równości wszystkich państw i samostanowienia narodów ( Karta NZ art. 2, ust. 1 i 7 ).
Interwencja militarna może wyrażać się próbą okupowania lub okupowaniem części lub całości terytorium obcego kraju celem zawarcia układów korzystnych dla strony okupującej. Przy czym należy ją odróżnić od wojny, gdyż prowadzona jest w czasie pokoju i w zasadzie nie atakuje wszystkich dóbr prawnych nieprzyjaciela. Takie działanie ma charakter legalny lub nielegalny w zależności od wypełniania norm prawa międzynarodowego zawartych w Karcie ONZ. Interwencja mająca na celu zmianę status quo w porządku międzynarodowym jest nielegalna. Natomiast działanie w celu przywrócenia status quo ante jest legalne, jeżeli odbywa się na prośbę państwa napadniętego i jest poparte rezolucją Rady Bezpieczeństwa ( Irak - Kuwejt 1991 ), lub nielegalne, jeżeli nie jest poparte rezolucją Rady Bezpieczeństwa ( Kosowo 1999 ), albo jest z nią niezgodne.
Należy podkreślić , iż art. 2 pkt 4 zawiera zakaz użycia siły i groźby jej użycia przeciwko integralności terytorialnej i niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa, ale także rozszerza ten zakaz na cele Narodów Zjednoczonych, które decydują o zgodności. Tak przyjęta formuła nie oznacza całkowitego zakazu użycia siły, tym bardziej, że zgodnie z art. 51 Karty dozwolone jest użycie siły w wykonaniu prawa obrony indywidualnej lub zbiorowej w celu udzielenia pomocy państwu, które padło ofiarą napaści.
Ponieważ są różne opinie na temat interwencji militarnej i samoobrony oraz samoobrony zbiorowej należy nieco szerzej naświetlić to skomplikowane zagadnienie, aby w dalszych rozważaniach nie było zasadniczych wątpliwości - choć mogą być sytuacje skomplikowane.
Wszystkie systemy prawne uznają zasadę : vim vi repellere omnia iura permittunt - na odparcie siły siłą pozwalają wszystkie prawa. Artkuł 51 zapewnia legalność samoobrony indywidualnej i zbiorowej i odwołuje się w tym miejscu do przyrodzonego ( naturalnego ) prawa. Warunki wykonywania prawa do samoobrony są określone w Karcie NZ.
Pierwszym z nich jest zbrojna napaść, a nie jakiekolwiek inne użycie siły. Niejasność różnicy pomiędzy interwencją zbrojną i agresją doprowadziła dotychczas do przyjęcia rezolucji ZO ONZ nr 3314(XXIX) w 1974 r. definiującej agresję jako: użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości drugiego państwa albo w inny sposób niezgodny z Kartą NZ. Źródła prawa międzynarodowego nie definiują pojęcia zbrojnej napaści i nie określają, czy są to pojęcia jednoznaczne.
Drugi warunek nawiązuje do roli, jaką odgrywa w ONZ Rada Bezpieczeństwa - główny organ odpowiedzialny za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Jest to również organ oceniający legalność skorzystania z prawa do samoobrony. Artykuł 51 określa, że prawo do samoobrony może być zastosowane do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa środków koniecznych do utrzymania lub przywrócenia pokoju, a członkowie, którzy korzystają z tego prawa, mają tę instytucję natychmiast zawiadomić. Subsydiarność, czasowość oraz kontrola są nieodłącznymi cechami uprawnienia do samoobrony.
Chociaż decydującą rolę w zakresie samoobrony Karta NZ przyznaje Radzie Bezpieczeństwa, to jednak stwierdzenie o wystąpieniu aktu zbrojnego należy również do samego państwa napadniętego, które pierwsze decyduje o podjęciu samoobrony. Musi ono również ogłosić w sposób swobodny przez prawowity rząd, że zostało ofiarą ataku zbrojnego, co stanowi przesłankę dla użycia siły w samoobronie zbiorowej na rzecz państwa napadniętego.
Wśród zasad prawa do samoobrony wymienia się : niezbędność i konieczność oraz proporcjonalność środków użytych do powstrzymania lub zlikwidowania zbrojnego ataku. Samoobrona musi być nagła, nieprzeparta, a także niepozostawiająca wyboru co do czasu i środków na zastanowienie.
Pomimo, że w art. 3 rezolucji 3314(XXIX) ZO ONZ wyliczono przykładowo akty będące agresją : atak na terytorium innego państwa, okupację wojskową lub aneksję części terytorium, ostrzelanie drugiego państwa, blokadę morską, atak zbrojny na siły militarne innego państwa, użycie sił zbrojnych stacjonujących na terytorium drugiego państwa, na mocy porozumienia z państwem przyjmującym, w sposób naruszający warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedłużeniu obecności tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu, udostępnienie własnego terytorium państwu trzeciemu w celu wykorzystania go do ataku na inne państwo oraz wysyłanie lub wspieranie grup zbrojnych przeciwko innemu państwu (agresja pośrednia), to jednak lista form agresji jest otwarta, a Rada Bezpieczeństwa zgodnie z art. 4 rezolucji ZO ONZ, może ustalić, że inne akty stanowią agresję zgodnie z postanowieniami Karty. Otwartość i niepewność, co jest, a co nie jest agresją, ma być uzupełniona oceną organu politycznego, czyli Rady Bezpieczeństwa.
W 1986 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości odniósł się do kwestii samoobrony, podkreślając, że warunkiem legalności prawa do indywidualnej samoobron y jest jego zastosowanie przez państwo będące ofiarą zbrojnego ataku. Trybunał przyznał również, że art. 51 nie rozstrzyga wszystkich kwestii związanych z korzystaniem z prawa do samoobrony, ponieważ nie zawiera szczegółowych zasad ( np. niezbędności i proporcjonalności koniecznych środków ). Podkreślił również, że powołanie się na samoobronę zbiorową nie zmienia charakteru legalności samoobrony.
Samoobrona zbiorowa jest oparta na umowie wyrażonej swobodnie przez strony, zawartej w celu traktowania napaści zbrojnej na jedną lub kilka z nich za napaść przeciwko wszystkim. Istnienie umowy zawartej zgodnie z Karta NZ upoważnia wszystkie strony do zastosowania samoobrony, a nie tylko państwo napadnięte. Nie jest przy tym konieczne, aby umowa była zawarta przed zbrojnym atakiem. Dodając do tego fakt, że reguły samoobrony zbiorowej mają także zastosowanie do obrony na prośbę ofiary napaści zbrojnej, można dojść do wniosku, że każde państwo może skorzystać z samoobrony indywidualnej i zbiorowej.
Inną możliwością użycia sił zbrojnych jest akcja mająca na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na podstawie decyzji kompetentnych organów ONZ. Organa te, zgodnie z art. 53 Karty NZ, mają delegować swoje uprawnienia na układy lub organizacje regionalne ( UE, UZE i NATO).
Jeszcze innym zagadnieniem interwencja w obronie praw człowieka (interwencja humanitarna ), podejmowana w celu ochrony obywateli państwa, przeciwko któremu skierowana jest interwencja (np. w Ugandzie, w Kambodży, w Afryce Środkowej - wszystkie w 1979 r.).
Trudno dziś się zgodzić, że wysyłanie wielotysięcznych armii, w celu wymuszenia pokoju albo przewrócenia niepodległości lub demokratycznych rządów w jakimś państwie nie jest interwencją militarną lub jest czymś innym niż interwencja militarna. Podejście takie wynika z następujących przesłanek :
1) redefinicja pojęcia interwencji militarnych powinna uwzględniać współczesny proces transformacji towarzyszącego jej zjawiska, jakim jest rozumienie poszanowania zasady suwerenności państw;
2) uwzględniając cele interwencji militarnych ostatniej dekady XX wieku, należy odejść od przypisywania im wyłącznie pejoratywnego znaczenia;
3) wiedza na temat współczesnych uwarunkowań interwencji militarnych pozwala postrzegać je jako mechanizm regulujący różnorodne zagrożenia obecnego globalnego porządku międzynarodowego, opartego na implementacji i poszanowaniu zasad prawa międzynarodowego w zakresie bezpieczeństwa zbiorowego, regionalnego i przestrzegania praw człowieka;
4) przymusowy charakter tych działań, wynikający z faktu użycia sił zbrojnych - wcześniej przygotowanych w tym celu – oraz władczego zachowania się społeczności międzynarodowej, z przodującą nową rolą, po upadku systemu zimnowojennego, rolą mocarstw wobec podmiotów naruszających zasady współczesnego porządku międzynarodowego, powoduje, że najbardziej odpowiednim określeniem, jakie można użyć, definiując tego typu działania, jest interwencja militarna.
Mając to na uwadze można zdefiniować interwencję militarną.
Interwencja militarna jest to uznana za legalną przez społeczność międzynarodową i przeprowadzona z jej upoważnienia, po wyczerpaniu skuteczności środków politycznych, operacja o charakterze przymusowym, dokonana przez przeznaczone i przygotowane do tego siły zbrojne, na rzecz wymuszenia bądź przywrócenia ładu opartego na poszanowaniu zasad prawa międzynarodowego.
Można stwierdzić, iż społeczność międzynarodowa nie osiągnęła wystarczającego poziomu gotowości do ostatecznego sformułowania i przyjęcia takiego rozumienia interwencji militarnej, o czym najlepiej świadczą założenia polityki i strategii bezpieczeństwa najważniejszych twórców globalnego i regionalnych systemów bezpieczeństwa międzynarodowego. Wynika to z wciąż znaczących różnic w rozumieniu podstawowych zasad suwerenności, nieingerencji oraz praw człowieka i swobód obywatelskich.
3. WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA INTERWECJI MILITARNYCH
Różnice pomiędzy państwami w zakresie potęgi, pozycji międzynarodowej, siły i zdolności oddziaływania na środowisko międzynarodowe oraz przeciwdziałania wpływom i naciskom zewnętrznym, z jednej strony, a zróżnicowanie polityczne, prawne, ekonomiczne, cywilizacyjne i uwarunkowania historyczne, z drugiej strony, stanowiły o odrębnym podejściu do zjawisk suwerenności i interwencji. Można łatwo dostrzec, że to państwa o trudnych doświadczeniach historycznych, często tracące swoją niezależność czy wręcz państwowość uzyskały suwerenność. Jednocześnie wykazywały negatywny lub wręcz wrogi stosunek do tradycyjnie pojmowanej interwencji, a zwłaszcza interwencji militarnej. Z drugiej strony wspomniane zróżnicowania, wynikającego z położenia geopolitycznego, doprowadziło do wybuchu drugiej wojny światowej.
Druga połowa XX wieku charakteryzowała się coraz szybszym rozwojem procesów internacjonalizacji i współzależności, co spowodowało, że liczba motywów interwencji stale rosła. Do najważniejszych z nich, o charakterze strategicznym, należy zaliczyć potrzeby gospodarcze, decydujące o rozwoju państw. Szczególnego znaczenia nabierają obecnie : dostęp do źródeł surowców ( ropa i gaz ), kontrola szlaków morskich ( 70% transportu światowego ).Te motywy nadal są aktualne do interwencji zbrojnej.
Rozwój stosunków międzynarodowych, a w szczególności współzależność pomiędzy instytucjonalizacją porządku międzynarodowego opartego na wynegocjowanych i ustalonych normach i wartościach a polityką poszczególnych państw, w tym ich celów, stanowi podstawę bezpieczeństwa poszczególnych podmiotów. Harmonizacja i koordynacja zasad w zakresie przestrzegania praw człowieka w postaci międzynarodowych porozumień, stanowiły przełomowy moment w ustalaniu hierarchii wartości, a zwłaszcza relacji pomiędzy suwerennością a prawami człowieka.
Ewolucja celów i potrzeb oraz percepcja zjawisk doprowadziła do zmian w pojmowaniu i zakresie problematyki dotyczącej zjawiska suwerenności i interwencji w bezpieczeństwie międzynarodowym. Z jednej strony sprzyja instytucjonalizacji wartości suwerenności oraz zasady nieingerencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państw, z drugiej zaś - dyskursowi na temat relatywizacji suwerenności i poszukiwaniu jej nowego zakresu.
Globalizacja prowadzi do powstawania nowych relacji pomiędzy państwami, wciąż jako jedyne dysponującymi atrybutami wynikającymi z suwerenności, co gwarantuje prawo międzynarodowe oraz relacje między nimi a pozos...
justysior