Zabytki Techniki Kielce.pdf

Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu

W roku 1784 Jacek Jezierski, kasztelan łukowski, założył w Maleńcu zakład składający się z tartaku, drutar-

ni i fryszerni z 11 młotami. Kuźnica tutejsza wytwarzała, między innymi, stalowe odkuwki na lufy do słyn-

nych sztucerów produkowanych w królewskich manufakturach w Kozienicach. W pięćdziesiąt pięć lat póź-

niej dokonano modernizacji zakładu budując walcownię, młotownię i topornię. W połowie dziewiętnastego

stulecia zainstalowano 15 gwoździarek do produkcji gwoź-

dzi ciętych z blachy. Wkrótce w fabryce podjęto produkcję

łopat, szpadli i okuć budowlanych. Do napędzania urzą-

dzeń zakładu służyły trzy koła wodne poruszające system

pasów transmisyjnych, uruchamiających następnie prasy,

gwoździarki, nożyce, młoty i miechy pieca grzewczego.

W 1950 roku zaprzestano produkcji gwoździ. Siedemnaście lat

później zakład zamknięto, a produkcję przeniesiono do no-

wego obiektu.

Zabytkowy Zakład Hutniczy

Maleniec 54, 26-242 Ruda Maleniecka, tel. 041 373 11 42

czynne codziennie do zmroku

www.zzhmaleniec.republika.pl

Muzeum Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego w Sielpi

Budowę walcowni i pudlingarni w Sielpi Wielkiej rozpoczęto

w 1821 roku z inicjatywy Stanisława Staszica. W skład wyposa-

żenia zakładu wchodziły między innymi piece pudlingarskie,

młot czołowy do przekuwania bochnów, walcarka wstępna do

walcowania kęsisk i turbina wodna będąca chlubą dzisiejsze-

go muzeum, którą projektował Philippe de Girard.

Od 1921 roku walcownia zaprzestała produkcji, a w 1934 roku

przekazana została na lokalne Muzeum Techniki i Przemysłu

Hutniczego. W latach 1939-1945 muzeum zostało zdewasto-

wane, okupant wywiózł z niego 72 wagony żelaza, urządzeń

i wyposażenia fabryki.

Wśród eksponatów muzeum do najbardziej cennych należą: że-

lazne koło śródbierne poruszające koło zamachowe, dmuchawa

parowa z XIX wieku, maszyna parowa z 1858 roku najstarsza z zachowanych w Polsce, tokarka czołowa z XIX w.

Od kilku lat w Sielpi, Maleńcu i Starej Kuźnicy w miesiącu lipcu odbywa się Festiwal Technologiczno-Turystycz-

ny „Kuźnice Koneckie” w czasie którego między innymi uruchamiane są zabytkowe maszyny.

Muzeum Staropolskiego Zagłebia Przemysłowego

ul. Słoneczna 19, Sielpia, 26-200 Końskie, tel. 041 372 02 93

Zakład wielkopiecowy w Starachowicach

W 1789 roku z fundacji opata wąchockiego Rupkiewicza zbu-

dowano na terenie obecnych Starachowic pierwszy wielki

piec. Po 1815 roku Stanisław Staszic opracował plan „ciągłe-

go zakładu fabryk żelaznych na rzece Kamiennej” i od 1841

roku zaczynają działać trzy wielkie piece opalane na węgiel

drzewny. W 1897 roku rozpoczęto budowę nowych zakładów

z wielkim piecem na koks, który był czynny od 1899 r. Zakład

działał do 19 marca 1968 roku.

Obecnie na terenie zakładu wielkopiecowego działa Muzeum

Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura gdzie moż-

na obejrzeć unikalny wielki piec z 1899 roku z zachowanym

technologicznym ciągiem hutniczym oraz jedną z najwięk-

szych na świecie maszynę parową, która trafiła do Staracho-

wic z Powszechnej Wystawy Przemysłowej w Paryżu w 1889 roku.

Ekspozycja zawiera także zabytki techniki samochodowej i zbrojeniowej Zakładów Starachowickich. Muzeum

prezentuje także bogate zbiory paleontologiczne, między innymi tropy dinozaurów z okresu jurajskiego.

Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura

ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice, tel. 041 275 40 83, www.ekomuzeum.pl

Ruiny zakladu wielkopiecowego w Samsonowie

Tradycje hutnicze tej miejscowości sięgają XVI wieku. Pierwszy zakład wielkopiecowy wymieniany jest w 1645

roku. Produkowano tu działa polowe, kule i szyszaki. W 1778 roku, na miejscu zrujnowanego pieca, powstał

nowy, który dotrwał do roku 1816. Z inicjatywy Stanisława Staszica w 1818 roku rozpoczęto budowę nowego,

dużego zakładu wielkopiecowego wraz z osiedlem mieszkaniowym dla pracowników. Wielki piec ukończony

i uruchomiony został w 1823 roku. W 1835 roku – data na wielkim

piecu – nastąpiła ponowna przebudowa zakładu. Siłą napędową

urządzeń w hucie była woda rzeki Bobrzy, doprowadzona do zakładu

sklepionym kanałem. Samsonowska huta pracowała do 1866 roku,

kiedy to została zniszczona pożarem, od tego czasu popadała w ru-

inę. W centralnej części ruin znajduje się wielki piec, najwyższą bu-

dowlą jest wieża gichtociągowa, z której dokonywano zasypu pieca

wsadem czyli węglem, rudą i topnikiem.

Lokalna Grupa Działania „Dorzecze Bobrzy”

ul. Urzędnicza 8, 26-085 Miedziana Góra, tel. 041 303 22 44

www.dorzeczebobrzy.pl

Mur oporowy w Bobrzy

Od szesnastego wieku pracowały w Bobrzy kuźnice i wielki

piec, w którym wyrabiano między innymi działa i kule artyleryj-

skie. Nowy zakład wielkopiecowy w Bobrzy zlokalizowany został

w 1824 roku przez Druckiego-Lubeckiego. Projekt zakładał wy-

budowanie pięciu wielkich pieców usytuowanych wzdłuż skarpy

wzgórza. Nad nimi, na wzniesieniu wzmocnionym murem opo-

rowym, zakładano postawienie sześciu budynków zakładu. Dla

przyszłych pracownikach miało stanąć małe osiedle złożone z kil-

kunastu domków. Do 1830 roku wybudowano: staw wraz kanała-

mi, mury oporowe, cztery węgielnie, trzy piece do prażenia rudy,

dwa składy na rudę oraz dziesięć budynków osiedla mieszkanio-

wego. Całkowitej realizacji projektu wybudowania największego

w ówczesnych czasach zakładu hutniczego przeszkodziła klęska powstania listopadowego. W wybudowanych

już halach zlokalizowano więc na kilkadziesiąt lat gwoździarnię, a po II wojnie światowej mechaniczną tkalnię.

Dziś najbardziej imponująco prezentuje się mur oporowy o długości około pół kilometra i maksymalnej wyso-

kości 15 metrów, który zabezpieczał wzniesienie przed osuwaniem się, a z korony którego miało się odbywać

zasypywanie wsadu do wielkich pieców. Z budynków zakładu pozostały dawne hale, domy osiedla i mury

węgielni. Jest też dobrze zachowany staw, w którym miała być gromadzona woda i kanały, którymi miała ona

dochodzić do kół wodnych.

Kuźnia mechaniczna w Starej Kuźnicy

Znajduje się tu jedyna w Polsce zachowana w pierwotnej postaci kuźnica z miechami i młotem, które w prze-

szłości napędzane były przez koło wodne. Młot naciskowy z początku XIX wieku należy do typu jaki został spro-

wadzony do Polski na przełomie XVII i XVIII wieku. Młot ten poruszany był przez koło nasiębierne poruszające

wał z osadzonymi na nim palcami - drewnianymi, mocnymi kołkami. Drugie koło wodne poruszało miechy

skrzynkowe zwane polskimi, które wtłaczały powietrze do pieca gdzie rozgrzewano materiał do kucia. Wszyst-

kie te urządzenia wykonane na początku XIX stulecia, zachowały się w niezmienionym stanie i pracowały do

1957 roku. W ostatnich latach działalności produkowano na nich narzędzia rolnicze głównie lemiesze i siekierki,

a także okucia, haki, klamry itp. Obok młota naciskowego zacho-

wało się także wiele drobnego sprzętu używanego w cyklu produk-

cyjnym jak nożyce do cięcia blachy, obcęgi, szczypce i tak zwana

baba młota. Szybkość opadania młota następowała przez zwiększe-

nie lub zmniejszenie dopływu wody na koło wodne.

Miejscowość położona nad rzeczką Młynkowską u stóp Wzgórz

Koneckich. Dojechać do niej można z trasy Końskie - Przysucha

skręcając w miejscowości Młynek Nieświński.

Kuźnia Mechaniczna

Stara Kuźnica 46, 26-200 Końskie, tel. 041 371 91 87

Łód (135 km)

Warszawa (180 km)

Przysucha

Sulejów

E77

Skaryszew

M A Z O W I E C K I E

Gowarczów

Ł Ó D Z K I E

Szydłowiec

Stara Kuźnica

Furmanów

Maleniec

Lipsko

Końskie

Niekłań

Ruda Maleniecka

Stąporków

Skarżysko-Kościelne

Iłża

Mirzec

Fałków

Skarżysko-Kamienna

Sielpia

Bliżyn

Przedbórz

E 77

Radoszyce

Suchedniów

Wąchock

Starachowice

Bałtów

Smyków

Mniów

Brody

Słupia

Krzemionki

Tarłów

Samsonów

Bobrza

Nietulisko

Łączna

Pawłów

Kuźniaki

Zagnańsk

Łopuszno

Miedziana Góra

Bodzentyn

Kunów

Ostrowiec Świętokrzyski

Kluczewsko

Strawczyn

Szwarszowice

Bodzechów

Masłów

Ożarów

Waśniów

KIELCE

Krasocin

Piekoszów

Nowa Słupia

Sadowie

Ćmielów

Górno

Wojciechowice

Włoszczowa

Sitkówka-Nowiny

Bieliny

Opatów

Małogoszcz

Zawichost

Chęciny

Daleszyce

Secemin

Baćkowice

Wilczyce

Tokarnia

Łagów

Dwikozy

Morawica

Iwaniska

Oksa

Lipnik

Sandomierz

Radków

Sobków

Pierzchnica

Obrazów

Nagłowice

Chałupki

Raków

Samborzec

Bogoria

Jędrzejów

Klimontów

Sz cze kociny

Moskorzew

Chmielnik

Koprzywnica

Słupia

Kije

Gnojno

Staszów

Imielno

Szydłów

Łoniów

E77

Tarnobrzeg

Sędziszów

Tuczępy

Wodzisław

Pińczów

Rytwiany

Osiek

Michałów

Busko-Zdrój

Oleśnica

Baranów

Sandomierski

Nowa Dęba

E77

Pacanów

Łubnice

Połaniec

Stopnica

Wolbrom

Złota

Solec-Zdrój

Miechów

Działoszyce

P O D K A R P A C K I E

Wiślica

Nowy Korczyn

Czarnocin

Skalbmierz

Mielec

M A Ł O P O L S K I E

Zabytki techniki:

- opisane w tek cie

- pozostałe

Skała

Kazimierza Wielka

Bejsce

Bejsce Opatowiec

Opatowiec

Słomniki

Kraków (120 km)

Tarnów (120 km)

Łód

Warszawa